تقویم ایرانی (2)

(در این مقاله قصد داریم به ادامه بررسی پیدایی و سیر تحول تقویم هجری شمسی در ایران به قلم استاد محمدرضا صیاد بپردازیم. برای مشاهده قسمت اول این مقاله اینجا را کلیک کنید.)

اصول و پایه های اساسی تقویم هجری شمسی برجی به شرح زیر است:

الف_ مبدا: مبدا، اول بهار سال شمسی است که واقعه هجرت پیامبر اکرم (ص) از مکه به مدینه در آن سال اتفاق افتاده است. این مبدا مطابق روز جمعه 19 مارس 622 میلادی (ژولی) است.

ب_ آغاز سال: آغاز سال یا لحظه تحویل سال، لحظه عبور مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری نیمکره شمالی است. همیشه نوروز (اول برج حمل) بر روز اول بهار منطبق است. تقویم نویسان آن روزگار برای تثبیت دایمی نوروز بر روز اول بهار از «قاعده نوروز تحویلی» استفاده می کردند. این قاعده به این شرح بود که ابتدا، لحظه های تحویل سال و ظهر حقیقی را برای نصف النهار مشخص شده ای در شهر تهران آن روزگار، محاسبه و سپس آن ها را با یکدیگر مقایسه می کردند. دو حالت به شرح زیر، امکان داشت، اتفاق بیفتد:

حالت اول: لحظه تحویل سال، قبل از لحظه ظهر حقیقی تاریخ لحظه تحویل سال اتفاق می افتاد. در اینصورت، همان تاریخ لحظه تحویل سال، به عنوان نوروز گرفته می شد.

حالت دوم: لحظه تحویل سال درست در لحظه ظهر حقیقی یا بعد از لحظه ظهر حقیقی تاریخ لحظه تحویل سال نو اتفاق می افتاد. در این صورت فردای تاریخ لحظه تحویل سال، به عنوان نوروز گرفته می شد.

ج_ نوع سال: نوع سال، شمسی حقیقی است. سال شمسی حقیقی، مدت زمان بین دو عبور متوالی مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری است.

د_ نام و تعداد شبانه روز ماهها: این تقویم شامل دوازده ماه حقیقی به نام «برج» و به ترتیب همنام با دوازه صورت فلکی قدیمی منطقه البروج بود. نام این ماه ها به ترتیب عبارت بودند از: حمل، ثور، جوزا، سرطان، اسد، سنبله، میزان، عقرب، قوس، جدی، دلو و حوت.

تعداد شبانه روز ماه ها بر اساس تقسیم بندی منجمان در حدود 2000 سال پیش از آن روزگار که دایره البروج را به طور قراردادی از شروع نقطه اعتدال بهاری به دوازده برج مساوی 30 درجه ای تقسیم می کردند، پایه گذاری شده بود. از این رو، یک رابطه منطقی و نجومی بین تعداد شبانه روز ماه ها با مدت حرکت ظاهری غیر یکنواخت مرکز خورشید در هر یک از بروج دوازده گانه قراردادی وجود داشت. بنابراین، بر طبق قرارداد یاد شده، اولاً، تاریخ های اول حمل، اول سرطان، اول میزان و اول جدی به ترتیب با تاریخهای عبور مرکز خورشید از نقاط اعتدال بهاری، انقلاب تابستانی، اعتدال پاییزی و انقلاب زمستانی، هماهنگی داشت و ثانیاً، تعداد شبانه روز ماه ها به علت حرکت ظاهری غیر یکنواخت مرکز خورشید بر روی دایره البروج از 29 تا 32 شبانه روز در تغییر بود. به عبارت دقیق تر، مرکز خورشید در حرکت ظاهری غیریکنواخت خود بر روی دایره البروج (البته با تقسیم بندی قراردادی یاد شده)، بروج حمل یا سنبله را در 30 تا 32 شبانه روز و بروج میزان تا دلو را در 29 تا 31 شبانه روز و برج حوت را به طور ثابت در 30 شبانه روز طی می کرد. در ضمن این امکان وجود داشت که تعداد شبانه روزهای هر یک از بروج حمل تا دلو، از سالی به سال دیگر تغییر کند.

در هر حال، مجموع تعداد شبانه روزهای دوازده برج، 365 شبانه روز و هر چهار و گاهی هر پنج سال یکبار، مجموع تعداد شبانه روزهای دوازده برج، 366 شبانه روز نیز می شد.

ادامه دارد ...

تهیه و تنظیم برای تبیان:

م.ح.اربابی فر