معرفی رشته مامایی

مقدمه

مامایی شاخه ای از «علوم پزشکی و بهداشت» است و به بارداری و زایمان می‌پردازد.

هدف از علم مامایی سلامت مادر و نوزاد است. در گذشته نه چندان دور اطلاعات درباره سلامت جنین منحصر به شنیدن صدای قلب جنین و رشد ظاهری رحم بود. هرچند این دو علایم به نوبه خود دارای اهمیت ویژه‌ای است ولیکن بسیار محدود و ناکافی بود در حالی که با پیشرفت تکنولوژی و کاربرد آن در رشته مامایی اطلاعات را درباره حیات جنین تا بدان جا رسانده‌است که قادر هستیم لحظه به لحظه خطرات احتمالی که ممکن است زندگی جنین را در داخل رحم به مخاطره بیندازد شناسایی نموده و در صورت لزوم در صدد رفع آن بر آییم به طوری که در حال حاضر جنین به مثابه بیمار دوم محسوب می‌شود.

تعریف

مامایی یكی از زیرمجموعه‌های علوم پزشكی است كه نقشهای بسیار گسترده‌ای اعم از نقش مشاوره‌ای، آموزشی ، مراقبتی ، حمایتی،‌درمانگری و تحقیقاتی است. البته تمامی این نقشها در ارتباط با مادر و كودك مفهوم پیدا می‌كند یعنی ماما به مشاوره قبل ،‌بعد و هنگام ازدواج ، آموزش نحوه تنظیم خانواده، مراقبت در دوران بارداری، زایمان طبیعی و مراقبت بهداشتی مادر و كودك و آموزش به دختران در زمینه بهداشت دوران بلوغ و بعد از آن می‌پردازد.

در دوران قبل از حاملگی ماما بررسی می‌كند كه آیا یك مادر توانایی حامله شدن را دارد و اگر حامله شود خطری برای خودش یا جنینش بوجود می‌آید یا نه؟ برای مثال مادران دیابتی، مادرانی كه بیماری قلبی پیشرفته دارند، مادرانی كه سابقه خانوادگی واضحی از ناهنجاریهای ژنتیكی دارند و مادرانی كه قبلا بچه معلول به دنیا آورده یا چندبار سقط كرده‌اند، باید قبل از حاملگی با ماما مشورت كرده و آزمایشهای لازم را انجام دهند. در واقع در این مرحله ماما به مشاوره با زنان علاقه‌مند به بارداری و شناسایی زنان پر خطر از نظر بارداری و زایمان می‌پردازد و آنها را به متخصص مربوط ارجاع می‌دهد. مرحله بعد حاملگی است كه در این مرحله مراقبت از باردار در درمانگاهها با كلینیك‌های مراقبت از بارداری بر عهده ماما است. در این دوران خانم باردار در فواصلی معین كه ماما مشخص می‌كند به كلینیك مراجعه كرده و معاینه می‌شود تا ماما ضمن معاینه ، مشاوره و آزمایش از سلامت مادر و جنین مطمئن گردد و در صورتی كه خطری مادر یا جنین را تهدید می‌كند زود تشخیص داده و از عواقب جدی و وخیم آن جلوگیری نماید. برای مثال مادری كه دچار فشار خون حاملگی شده است اگر زود تشخیص داده نشود به قیمت جان مادر و جنین تمام خواهد شد. گفتنی است كه در این مرحله ماما می‌تواند در زمینه‌های مختلف مانند تغذیه، بهداشت فردی‌، ورزش، كتنیك‌های تنفس و اطلاع از سلامت جنین به مادر آموزش داده و او را برای زایمان آماده سازد.

مرحله بعد مرحله زایمان است كه از پذیرش مادر در اتاق درد شروع شده و به وضع حمل در اتاق زایمان خاتمه پیدا می‌كند. در این مرحله ماما بررس‌های اولیه را انجام می‌دهد و پس از اطمینان از آمادگی مادر برای زایمان و سلامت مادر و جنین همچنین اطمینان از یك زایمان طبیعی مسوولیت زایمان را برعهده می‌گیرد.

در این مرحله اگر زایمان با مشكلی روبرو باشد مثلا جنین در حالت طبیعی نبوده یا مادر بیماری خاصی مثل بیماری قلبی پیشرفته داشته باشد یا اینكه نیاز به سزارین باشد، این وظیفه پزشك زنان و زایمان است كه مسوولیت زایمان را در بیمارستان یا زایشگاه بر عهده بگیرد.

در مرحله بعد از زایمان نیز كنترل سلامت نوزاد و مادر و آموزش نحوه رسیدگی و چگونگی نگهداری فرزند بر عهده ماما است.

مرحله بعد نیز واحد بهداشت مادر و كودك است كه در این مرحله تعیین وضعیت رشد و تكامل كودك شامل رشد فیزیكی و تكامل‌های اجتماعی ، رفتاری و گفتاری از 5 روزگی تا 6 سالگی و واكسیناسیون كودك بر عهده ماما است. از سوی دیگر بخشی از كار ماما به زنان بر می‌گردد. در این بخش ماما در درمانگاههای زنان یا در مطب‌ها خصوصی به پیشگیریهای اولیه از سرطان دهانه رحم و پستان پرداخته یا در مراكز نازایی به عنوان مشاور نازایی فعالیت می‌كند.

زیر شاخه ها و نکات مربوطه

این‌ رشته‌ در مقاطع‌ كاردانی‌ و كارشناسی‌ دارای‌ گرایش‌ نیست‌ و به‌ صورت‌ عمومی‌ ارائه‌ می‌شود. ولی‌ در مقطع‌ كارشناسی‌ ارشد دارای‌ دو گرایش‌ بهداشت‌ مادر و كودك‌ و گرایش‌ آموزش‌ مامایی‌ می‌باشد.

رشته مامایی عشق و علاقه و صبر و حوصله بسیار بالا می‌خواهد چون یك خانم در حال زایمان شرایط بسیار حساسی دارد و بسیاری از حرفها یا حركاتش در اختیار خودش نیست و یك ماما باید در حد امكان با صبر و حوصله بسیار به او آرامش و قوت قلب بدهد و توجه داشته باشد كه مسوولیت جان دونفر یعنی مادر و جنین او را بر عهده دارد. همچنین یك ماما باید بسیار باهوش و نكته‌سنج باشد و از مقابل مسائل هرچند كه كوچك باشد به سادگی نگذرد ، زیرا خیلی از مسائل یا علائم كوچكی كه در هنگام بارداری یا زایمان ظاهرمی‌شود، در صورت عدم توجه می‌تواند خطرات جانی برای نوزاد یا مادر به دنبال داشته باشد.

همچنین دانشجوی این رشته باید تحمل خون و خونریزی، شب‌كاری و در كل كار در محیط بیمارستان را داشته باشد و به كار عملی نیز علاقه‌مند باشد چون دروس این رشته بیشتر عملی است و كمتر جنبه تئوری دارد.

«در سالهای اخیر دانشجویان مستعد و خوبی وارد رشته مامایی می‌شوند اما متاسفانه بسیاری از دانشجویان شناخت دقیقی از این رشته ندارند. برای مثال نمی‌دانند كه در ترم‌های اول باید در بیمارستان‌ كارها و خدمات ابتدایی پرستاری را انجام دهند و حتی گاهی اوقات به همین دلیل سرخورده می‌شوند و انصراف می‌دهند، در حالی كه اگر با علاقه و عشق لازم وارد این رشته شوند، متوجه می‌شوند كه مامایی رشته با ارزش و پراهمیتی است كه از نظر معنوی می‌تواند انسان را به معنای واقعی كلمه راضی كند.»

گفتنی است كه رشته مامایی تنها از بین داوطلبان زن دانشجو می‌پذیرد.

مامایی در ایران

قدمت رشته مامایی در ایران به شکل آموزش عالی پس از تحصیلات دبیرستانی, به هشتاد سال قبل بر می گردد. . اولین بار در سال 1298 مرحوم نصیرالدوله, وزیر فرهنگ, مدرسه فرانکو پرشین را به دارالمعلمات تبدیل کرد و مقرر داشت که ده نفر از شاگردان این مدرسه, هفته ای 3 روز در بیمارستان زنان مشغول به قابلگی و درمان امراض شوند و این پایه آموزش مامایی به صورت علمی در ایران بود و به این ترتیب ,اولین آموزشگاه مامایی به نام "مدرسه قابلگی" با ده نفر شاگرد در بیمارستان زنان سابق شهر تهران تاسیس شد. کم کم پزشکانی با تخصص زنان و زایمان به ایران آمدند و به این فکر افتادند تا زمینه گسترش این فن به عنوان یکی از شاخه های علم پزشکی را فراهم آورند و این کار با همکاری دکتر صالح, بختیار و مصدق انجام شد و شالوده علمی این حرفه شد و اولین آموزشگاه عالی مامایی با اعطای مدرک معادل لیسانس به عنوان یکی از شعب مدرسه طب آغاز به کارکرد(در سال 1308).

در سال 1313 دانشگاه تهران تاسیس و سپس دانشکده پزشکی افتتاح گردید و در سال 1319 بیمارستان زنان, ضمیمه دانشکده پزشکی شد.

در سال 1335 تا 1358 برنامه آموزشی آموزشگاه به برنامه5/1 ساله پرستاری و مامایی برای لیسانسیه های پرستاری تغییر یافت و به دنبال سه سال تعطیلی انقلاب فرهنگی از آغاز سال 1362 به نام "مدرسه عالی مامایی " شروع به کار کرد و در سال 1365 پس از انتقال آموزش گروه های پزشکی از آموزش عالی به وزارت بهداشت, دانشکده های پرستاری ومامایی تاسیس شد و با تاسیس دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران , رشته مامایی به فعالیت پرداخت و هنوز هم ارائه خدمت می نماید. در سال 1374, اداره مامایی از دفتر پرستاری جدا شد و زیر نظر وزارت علوم قرار گرفت و از اقدا مات این اداره, ثبت 15 اردیبهشت, مصادف با 5 ماه می به عنوان "روز جهانی ماما" در تقویم رسمی کشور, تنظیم شرح وظایف کارشناسان و کارشناسان ارشد مامایی و اقدامات موثر در عضویت سازمان نظام پزشکی کشور و معرفی نیروهای واجد شرایط طرح در مراکز درمانی و پیگیری و ایجاد دوره PhDو... می باشد. همینک دوره دکترای رشته مامایی در کشور تصویب شده است ( تیر ماه 1384) و بزودی دانشگاه های مادر اقدام به تربیت ماماها در مقطع دکترای بهداشت باروری خواهند نمود.

تهیه کننده: محمدصادق ابراهیمی

تنظیم برای تبیان: محسن مرادی