علامه امینی مخالف وحدت اسلامی بود؟

در نوشتار پیشین به تبیین معنای وحدت اسلامی پرداختیم و گفتیم که معنای آن اتحاد مسلمانان در مقابل بیگانگان است. (شماره قبل را که حاوی مطالب ناب و ارزشمندی است، حتما مطالعه کنید.)

اكنون نوبت آن است كه ببینیم علامه بزرگوار آیت الله امینی، مؤلف‏ جلیل القدر " الغدیر " از كدام دسته است و چگونه می‏اندیشیده است؟ آیا ایشان وحدت و اتحاد مسلمین را تنها در دایره تشیع قابل قبول‏ می‏دانسته‏اند، یا دایره اخوت اسلامی را وسیعتر می‏دانسته و معتقد بوده‏اند اسلام كه با اقرار و اذعان به شهادتین محقق می‏شود، خواه ناخواه حقوقی را به عنوان حق مسلمان بر مسلمان ایجاد می‏كند وصله اخوت و برادری كه در قرآن به آن تصریح شده میان همه مسلمین محفوظ است.

علامه امینی به این نكته كه لازم است نظر خود را در این موضوع روشن كنند و اینكه نقش الغدیر در وحدت اسلامی چیست، آیا مثبت است یا منفی؟ خود كاملا توجه داشته‏اند و برای اینكه از طرف معترضان اعم از آنان كه در جبهه مخالف خودنمایی می‏كنند و آن هایی كه در جبهه موافق خود را جا زده‏اند مورد سوء استفاده واقع نشود، نظر خود را مكرر توضیح داده و روشن كرده‏اند.

علامه امینی طرفدار وحدت اسلامی هستند و با نظری وسیع و روشن بینانه‏ بدان می‏نگرند. معظم له در فرصت های مختلف در مجلدات الغدیر این مسئله‏ را طرح كرده‏اند و ما قسمتی از آنها را در اینجا نقل می‏كنیم: در مقدمه جلد اول، اشاره كوتاهی می‏كنند به اینكه الغدیر، چه نقشی در جهان اسلام خواهد داشت. می‏گویند: " و ما این همه را خدمت به دین، و اعلاء كلمه حق، و احیاء امت اسلامی می‏شماریم. "

در جلد سوم، صفحه 77، پس از نقل اكاذیب ابن تیمیه و آلوسی و قصیمی‏، مبنی بر اینكه شیعه برخی از اهل بیت را، از قبیل زید بن علی بن‏ الحسین دشمن می‏دارد، تحت عنوان " نقد و اصلاح " می‏گویند: "... این دروغ ها و تهمت ها تخم فساد را می‏كارد و دشمنی ها را میان‏ امت اسلام بر می‏انگیزد و جماعت اسلام را تبدیل به تفرقه می‏نماید و جمع‏ امت را متشتت می‏سازد و با مصالح عامه مسلمین تضاد دارد. "

نیز در جلد سوم، صفحه 268، تهمت سید رشید رضا را به شیعه، مبنی بر اینكه " شیعه از هر شكستی كه نصیب مسلمین شود خوشحال می‏شود تا آنجا كه‏ پیروزی روس را بر مسلمین در ایران جشن گرفتند " نقل می‏كنند، و می‏گویند:

" این دروغ ها ساخته و پرداخته امثال سید محمد رشید رضاست. شیعیان‏ ایران و عراق كه قاعدتا مورد این تهمت هستند، و همچنین مستشرقان و سیاحان و نمایندگان ممالك اسلامی و غیر هم، كه در ایران و عراق رفت و آمد داشته و دارند خبری از این جریان ندارند. شیعه بدون استثناء، برای‏ نفوس و خون و حیثیت و مال عموم مسلمین اعم از شیعه و سنی احترام قائل‏ است. هر وقت مصیبتی برای عالم اسلام در هر كجا و هر منطقه و برای هر فرقه پیش آمده است، در غم آنها شریك بوده است. شیعه هرگز اخوت‏ اسلامی را كه در قرآن و سنت بدان تصریح شده محدود به جهان تشیع نكرده‏ است. و در این جهت فرقی میان شیعه و سنی قائل نشده است. "

نیز در پایان جلد سوم، پس از انتقاد از چند كتاب از كتب قدما، از قبیل "عقد الفرید" ابن عبد ربه،" الانتصار" ابوالحسین خیاط معتزلی، "الفرق بین‏ الفرق" ابومنصور بغدادی، "الفصل" ابن حزم اندلسی، "الملل و النحل" محمد بن عبدالكریم شهرستانی، "منهاج السنه" ابن تیمیه، "والبدایة و النهایه" ابن كثیر و چند كتاب از كتب متأخرین، از قبیل "تاریخ الامم‏ الاسلامیه" شیخ محمد خضری، "فجر الاسلام" احمد امین، "الجولة فی ربوع الشرق‏ الادنی" محمد ثابت مصری، "الصراع بین الاسلام و الوثنیه" قصیمی، و" الوشیعه‏" موسی جار الله می‏گویند: " هدف ما از نقل و انتقاد این كتب، این است كه به امت اسلام اعلام‏ خطر كنیم و آنان را بیدار نماییم كه این كتابها بزرگترین خطر را برای‏ جامعه اسلامی به وجود می‏آورد، زیرا وحدت اسلامی را متزلزل می‏كند، صفوف‏ مسلمین را می‏پراكند، هیچ عاملی بیش از این كتب صفوف مسلمین را از هم‏ نمی‏پاشد و وحدتشان را از بین نمی‏برد و رشته اخوت اسلامی را پاره نمی‏كند. "

علامه امینی در مقدمه جلد پنجم، تحت عنوان " نظریه كریمه " به‏ مناسبت یكی از تقدیر نامه‏هایی كه از مصر، درباره الغدیر رسیده است، نظر خود را در این موضوع كاملا روشن می‏كنند و جای هیچ تردیدی باقی‏ نمی‏گذارند، ایشان می‏گویند: " عقاید و آراء درباره مذاهب، آزاد است و هرگز رشته اخوت اسلامی را كه قرآن كریم با جمله «انما المؤمنون اخوه» بدان تصریح كرده پاره‏ نمی‏كند، هر چند كار مباحثه علمی و مجادله كلامی و مذهبی به اوج خود برسد، سیره سلف و در رأس آن ها صحابه و تابعین همین بوده است.

"ما مؤلفان و نویسندگان در اقطار و اكناف جهان اسلام، با همه اختلافی‏ كه در اصول و فروع با یكدیگر داریم، یك جامع مشترك داریم و آن ایمان‏ به خدا و پیامبر خداست. در كالبد همه ما یك روح و یك عاطفه حكمفرماست و آن روح اسلام و كلمه اخلاص است."

" ما مؤلفان اسلامی همه در زیر پرچم حق زندگی می‏كنیم و در تحت قیادت‏ قرآن و رسالت نبی اكرم انجام وظیفه می‏نماییم. پیام همه ما این است كه: «اِنَّ الدین عِندَ اللهِ الاسلام » و شعار همه ما " لا الهَ الا الله و محمد رسول‏ الله " است. آری ما حزب خدا و حامیان دین او هستیم! "

علامه امینی در مقدمه جلد هشتم تحت عنوان " الغدیر یوحد الصفوف فی‏ الملا الاسلامی " مستقیما وارد بحث نقش الغدیر در وحدت اسلامی می‏شوند .معظم له، در این بحث، اتهامات كسانی را كه می‏گویند الغدیر موجب‏ تفرقه بیشتر مسلمین می‏شود، سخت رد می‏كنند، و ثابت می‏كنند كه بر عكس‏، الغدیر بسیاری از سوء تفاهمات را از بین می‏برد و موجب نزدیكتر شدن‏ مسلمین به یكدیگر می‏گردد. آنگاه اعترافات دانشمندان اسلامی غیر شیعه را در این باره شاهد می‏آورند و در پایان، نامه شیخ محمد سعید دحدوح را به‏ همین مناسبت نقل می‏كنند.

ما برای پرهیز از اطاله بیشتر، از نقل و ترجمه تمام گفتار علامه امینی‏ تحت عنوان بالا كه همه در توضیح نقش مثبت الغدیر در وحدت اسلامی است‏ صرف نظر می‏كنیم، زیرا آنچه نقل كردیم برای اثبات مقصود كافی است.

نقش مثبت الغدیر، در وحدت اسلامی از این نظر است كه اولا منطق مستدل‏ شیعه را روشن می‏كند و ثابت می‏كند كه گرایش در حدود صد میلیون مسلمان به‏ تشیع بر خلاف تبلیغات زهر آگین عده‏ای مولود جریانهای سیاسی یا نژادی و غیره نبوده است، بلكه یك منطق قوی متكی به قرآن و سنت موجب این‏ گرایش شده است، ثانیا ثابت می‏كند كه پاره‏ای اتهامات به شیعه كه سبب‏ فاصله گرفتن مسلمانان دیگر از شیعه شده است از قبیل اینكه شیعه غیر مسلمان را بر مسلمان غیر شیعه ترجیح می‏دهد و از شكست مسلمانان غیر شیعه از غیر مسلمانان شادمان می‏گردد، و از قبیل اینكه شیعه به جای حج به زیارت ائمه می‏رود، یا در نماز چنین‏ می‏كند و در ازدواج موقت چنان، به كلی بی اساس و دروغ است، ثالثا شخص شخیص امیرالمؤمنین علی علیه السلام را كه مظلومترین و مجهول‏ القدرترین شخصیت بزرگ اسلامی است و می‏تواند مقتدای عموم مسلمین واقع‏ شود، و همچنین ذریه اطهارش را به جهان اسلام معرفی می‏كند.

برداشت دیگران از الغدیر

برداشت بسیاری از دانشمندان بی‌غرض مسلمان غیر شیعه از " الغدیر " همین است كه ما گفتیم محمد عبدالغنی حسن مصری، در تقریظ خود بر الغدیر كه در مقدمه جلد اول‏، چاپ دوم، چاپ شده است می‏گوید: " از خداوند مسئلت می‏كنم كه بركه آب زلال شما را (غدیر در عربی به‏ معنای گودال آب است) سبب صلح و صفا میان دو برادر شیعه و سنی قرار دهد كه دست به دست هم داده، بناء امت اسلامی را بسازند "

عادل غضبان مدیر مجله مصری " الكتاب " در مقدمه جلد سوم می‏گوید: "این كتاب، منطق شیعه را روشن می‏كند و اهل سنت می‏توانند به وسیله این‏ كتاب شیعه را به طور صحیح بشناسند. شناسایی صحیح شیعه سبب می‏شود كه‏ آراء شیعه و سنی به یكدیگر نزدیك شود، و مجموعا صف واحدی تشكیل دهند ".

دكتر محمد غلاب، استاد فلسفه در دانشكده اصول دین جامع از هر، در تقریظی كه بر الغدیر نوشته و در مقدمه جلد چهارم چاپ شده است می‏گوید: " كتاب شما در وقت بسیار مناسبی به دستم رسید، زیرا اكنون مشغول‏ جمع آوری و تألیف كتابی درباره زندگی مسلمین از جوانب مختلف هستیم، لهذا خیلی مایلم كه اطلاعات صحیحی درباره شیعه امامیه داشته باشم. كتاب‏ شما به من كمك خواهد كرد و من دیگر مانند دیگران درباره شیعه اشتباه‏ نخواهم كرد ".

دكتر عبدالرحمان كیالی حلبی، در تقریظ خود كه در مقدمه جلد چهارم‏ الغدیر چاپ شده، پس از اشاره به انحطاط مسلمین در عصر حاضر، و اینكه‏ چه عواملی می‏تواند مسلمین را نجات دهد، و پس از اشاره به اینكه شناخت‏ صحیح وصی پیغمبر اكرم یكی از آن عوامل است، می‏گوید: " كتاب الغدیر و محتویات غنی آن، چیزی است كه سزاوار است هر مسلمانی از آن آگاهی یابد، تا دانسته شود چگونه مورخان كوتاهی كرده‏اند، و حقیقت كجاست. ما به این وسیله باید گذشته را جبران كنیم و با كوشش‏ در راه اتحاد مسلمین به اجر و ثواب نایل گردیم. "

آری آن بود وجه نظر علامه امینی درباره مسئله مهم اجتماعی عصر ما، و این است عكس العمل نیكوی آن در جهان اسلام. - رضوان الله علیه

نوشته آیت الله شهید مرتضی مطهری

تنظیم: گروه دین و اندیشه تبیان