سخن به مقدار لازم

جواب علامه طباطبایى به نامه سوم (این نامه در اختیار ما نیست)

بسمه تعالى

برادر عزیز

حالتى كه به شما رخ مى‏دهد حالت جذبه است. لازم است كه به مراقبه بپردازید و با تمام قوا به سوى خداى متعال توجه كنید و خود را برابر حق ببینید و تصور كنید. و ضمنا روزانه اقلا با خداى خود - عز اسمه - ساعتى خلوت كرده، به ذكر او مشغول باشید. با استخاره یكى از دو ذكر شریف (لااله‏الاالله روزى 1000 مرتبه یا 1750 مرتبه)، (الله بدون حرف ندا روزى 1500 مرتبه و اگر توانستید سه هزار مرتبه) مشغول شوید. و در خوردن و نوشیدن و حرف زدن و معاشرت و خواب، از افراط و تفریط بپرهیزید و فرصت را غنیمت‏شمارید. چنانكه مى‏فرماید: ان لربكم فى ایام دهركم نفحات الا فتعرضوا لها و لا تعرضوا عنها. وفقكم الله و ایدكم ان‏شاءالله.

محمد حسین طباطبایى

توضیح

جذبه: حالتى است كه بر اثر عنایت و توجه حق تعالى، همه آنچه را كه بنده براى پیمودن منازل به سوى خداوند متعال نیاز دارد بدون زحمت‏برایش فراهم مى‏شود و او به آسانى و راحتى مسیر سلوك عرفانى را طى مى‏كند.

ذكر «الله‏»

حق تعالى را نام هاى بسیار است كه بدانها خوانده مى‏شود. در قرآن كریم و در دعاها نام هاى فراوان حق تعالى آمده است. و در دعاى جوشن كبیر هزار نام حق تعالى برشمرده شده است.

در میان نام هاى خداوند اسم شریف «الله‏» داراى امتیاز و ویژگى است. چرا كه نام هاى دیگر دلالت ‏بر بعضى از صفات جلال و جمال خداوند دارد اما اسم «الله‏» ذات خداوند با تمام صفات جلال و جمال را در بر دارد. اهل عرفان به این اسم شریف اهتمام فراوان دارند.

و مى‏دانیم كه ذكر نام خدا بدون حرف ندا دلالت ‏بر نزدیكى خداوند به بنده دارد. چرا كه ندا را براى خطاب به كسى كه از ما جداست‏به كار مى‏بریم و چه وقت است كه خداوند از ما دور و جدا باشد.

میانه‏روى در خواب و خوراك

بدن ما نیازمند خواب است و بدون آن ادامه حیات برایمان ممكن نیست. لیكن زیاده‏روى در آن براى سلامتى جسم و جان مضر است و در دستورهاى دینى ما از آن نهى شده است. در باره این موضوعات روایات فراوانى وجود دارد كه به عنوان نمونه چند آیه و حدیث ذكر مى‏كنیم.

قرآن كریم: وكُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ . (بخورید و بیاشامید و اسراف نكنید)رسول خدا(ص): به ملكوت راه نیابد كسى كه شكمش را پر كند.

رسول خدا(ص): برترین شما نزد خداوند كسى است كه گرسنگى و تفكرش طولانى‏تر باشد. و مبغوض‏ترین شما نزد خدواند كسى است كه خواب و خوراك و نوشیدنش بسیار باشد.

امام صادق(ع): همانا خداوند زیادى خواب را دشمن مى‏دارد.

امام صادق(ع): زیادى خواب دین و دنیاى آدمى را بر باد مى‏دهد. پیامبر گرامى ما كلام مادر سلیمان پیامبر را نقل مى‏فرماید كه خطاب به فرزندش سلیمان گفت: از خواب زیاد پرهیز كن، چرا كه خواب زیاد سبب فقر آدمى در روز قیامت مى‏شود.

سخن گفتن و معاشرت با مردم به مقدار لازم

در دستورهاى دینى ما از پرگویى و رفت و آمد بسیار با هر گونه مردمى نهى شده است.

امام كاظم(ع) از پدران گرامیش روایت كند كه امیرالمؤمنین(ع) به مردى برخورد كه زیاده سخن مى‏گفت. حضرت ایستاد و فرمود: اى مرد، آنچه گویى دو فرشته مراقب بنویسند و به پیشگاه الهى برند، پس آنچه به كارت آید بگو و آنچه به كارت نیاید واگذار.

امام صادق(ع) مى‏فرماید: خداوند به چیزى برتر از سكوت پرستش نشده است.

رسول خدا(ص) مى‏فرماید: در سخن گفتن - به غیر ذكر خداوند - زیاده‏روى نكنید چرا كه زیاده سخن گفتن - به غیر ذكر خدا - سبب قساوت قلب مى‏شود و دورترین مردم از خداوند كسى است كه دچار قساوت قلب شده باشد.

فیض كاشانى(ره) در كتاب اخلاقى خود در باره عزلت و كناره‏گیرى یا معاشرت با مردم و فواید هر كدام فصلى طولانى اختصاص داده است و در پایان به منظور جمع‏بندى مى‏فرماید:

با شناخت فواید و مضار عزلت و كناره‏گیرى دانستى كه نمى‏توان یكسر حكم كرد كه كناره‏گیرى از همه كس و همه جا و از سوى هر كسى پسندیده یا ناپسند است‏بلكه بستگى دارد كه خود شخص كه باشد و همنشینش چگونه آدمى باشد و انگیزه آنان در معاشرت چه باشد. بایستى دید كه به سبب آمیزش با او چه چیزى را به دست مى‏آورى و چه چیزى را از دست مى‏دهى و پس از مقایسه بهترین را برگزین.

سخن آخر اینكه كناره‏گیرى كامل از مردم سبب دشمنى آنها مى‏شود و معاشرت بسیار هم سبب گرفتار شدن به همنشینان بد مى‏شود. پس راه میانه را برگزین. و این راه میانه و حد وسط با ملاحظه حالات و فواید و آفات، تفاوت مى‏یابد. این سخن، حرف حق و خالص است و غیر از این هر چه گویند سخنى است نارسا.

اغتنام فرصت

براى دست زدن به كارى و توفیق در آن، هزار و یك شرط بایستى تحقق یابد تا بتوان به هدف نایل شد. هر گاه تمام زمینه‏ها و شرایط فراهم آمد بایستى سریع اقدام كرد و دست‏به كار شد و فرصت از دست مى‏رود و فراهم آمدن دوباره زمینه دیر دست مى‏دهد.

امام على(ع) مى‏فرماید: الفرصة تمر مر السحاب. (فرصت ها و زمینه‏هاى مساعد چون ابر گذراست) به سرعت مى‏گذرد و بازگشت ندارد. و هر گاه فرصتها از دست رفت‏به فرموده امام على(ع) اضاعة الفرصة غصة (از دست دادن فرصت موجب غصه است).

در حدیث‏شریفى كه پایان بخش نامه‏هاى مرحوم علامه است اشاره به این است كه در روزگار و دوره هر كس گه گاه نسیم رحمت مى‏وزد و نفخه رحمانى دیردیر دست مى‏دهد. حال كه چنین است‏بایستى خود را در معرض آن قرار داد و از آن بهره جست. و مبادا كه به آن پشت كنید و از آن غفلت ورزید.