سه دستور العمل براى خودسازى از علامه طباطبایى

درخواست دستورالعمل و برنامه براى خودسازى و خویشتن‏نگرى در اسلام سابقه‏اى دیرینه دارد. روایات فراوانى حاكى از آن است كه جویندگان كمال و سعادت، از پیامبر گرامى(ص) و ائمه هدى‏ تقاضاى برنامه براى خودسازى كرده و آن بزرگواران مناسب حال درخواست‏كننده برنامه‏اى به وى داده‏اند.

همین تقاضا از عالمان وارسته و سالكان و اصل، بسیار شده است و آن گرامیان به این درخواست ها پاسخ داده‏اند. اكنون این دستورالعمل ها بسان مشعل هدایت فرا راه طالبان خودیابى و نیكبختى قرار دارد. یكى از دوستان فاضل در روزگار جوانى كه شوق بیدارى و تسلط بر نفس و رسیدن به سعادت به سر داشته است‏به علامه طباطبایى نامه‏اى مى‏نگارد و ضمن بیان موقعیت ‏خود براى رسیدن به مقصود دستورهاى عملى طلب مى‏كند.

آن فرزانه در پشت همان نامه، دستورالعملى مى‏نگارد و براى وى مى‏فرستد و مى‏خواهد كه پس از بیست روز از عمل به آن، حالات خود را براى ایشان بنویسد. وى پس از عمل به آن، حالات خود را براى ایشان مى‏نویسد و در جواب نامه دوم بقیه دستورالعمل را براى او ارسال مى‏فرماید.

در پاسخ به نامه سوم، علامه این برنامه سعادت‏آفرین را تكمیل مى‏فرماید. در این مجال نامه اول تقدیم می شود:

نامه اول

بسم الله الرحمن الرحیم

محضر مبارك نخبة الفلاسفة و آیة‏الله العظمى جناب آقاى طباطبائى ادام الله عمركم ماشاءالله سلام علیكم و رحمة الله و بركاته.

كوتاه سخن آنكه جوانى هستم 22 ساله، میزان تحصیل پنجم ریاضى. اشتغالات فعلى تحصیلات حوزه قم حدود لمعه اصول الفقه. آخوندزاده. محیط زیست: دو سال سربازى در تهران، شش سال كودكى در قم، تحصیلات اولیه و بیشتر تحصیلات دبیرستان نیز در قم، چند سالى كرمانشاه.

چنین تشخیص مى‏دهدم كه تنها ممكن است ‏شما باشید كه به این سؤال من پاسخ دهید. در محیط و شرایطى كه زندگى مى‏كنم هواى نفس و آمال و آرزوها بر من تسلط فراوانى دارند و مرا اسیر خود ساخته‏اند و سبب آن شده‏اند كه مرا از حركت ‏به سوى الله، و حركت در مسیر استعداد خود بازداشته و مى‏دارند.

درخواستى كه از شما دارم براى من بفرمایید بدانم به چه اعمالى دست ‏بزنم تا بر نفس مسلط شوم و این طلسم شوم را كه همگان گرفتار آنند بشكنم و سعادت بر من حكومت كند؟

یادآور مى‏شوم نصیحت نمى‏خواهم و الا دیگران ادعاى ناصحیت فراوان دارند. دستورات عملى براى پیروزى لازم دارم. همان گونه كه شما در تحصیلات خود در نجف پیش استاد فلسفه داشتید، همان شخصى كه تسلط به فلسفه اشراق داشت. (مسموع است).

باز هم خاطرنشان مى‏سازم كه نویسنده با خود فكر مى‏كند كه شفاها موفق به پاسخ این سؤال نمى‏شود. وانگهى شرم دارم كه بیهوده وقت گرانمایه شما را بگیرم. لذا تقاضا دارم پدرانه چنانچه صلاح مى‏دانید و بر این موضوع مى‏توانید اصالتى قائل شوید مرا كمك كنید. در صورت منفى بودن، به فكر ناقص من لبخند نزنید و مخفیانه نامه را پاره كنید و مرا نیز به حال خود وا گذارید. متشكرم.

امضا23/10/1355

جواب علامه به نامه اول

السلام علیكم

براى موفق شدن و رسیدن به منظورى كه در پشت ورقه مرقوم داشته‏اید لازم است همتى برآورده، توبه‏اى نموده، به مراقبه و محاسبه پردازید. به این نحو كه هر روز كه طرف صبح از خواب بیدار مى‏شوید قصد جدى كنید كه در هر عملى كه پیش آید رضاى خدا - عز اسمه - را مراعات خواهم كرد. آن وقت در سر هر كارى كه مى‏خواهید انجام دهید نفع آخرت را منظور خواهید داشت، به طورى كه اگر نفع اخروى نداشته باشد انجام نخواهید داد، هر چه باشد. همین حال را تا شب، وقت‏خواب ادامه خواهید داد و وقت‏خواب، چهار پنج دقیقه‏اى در كارهایى كه روز انجام داده‏اید فكر كرده، یكى یكى از نظر خواهید گذرانید. هر كدام مطابق رضاى خدا انجام یافته شكرى بكنید. و هر كدام تخلف شده استغفارى بكنید. این رویه را هر روز ادامه دهید. این روش اگر چه در بادى حال سخت و در ذائقه نفس تلخ مى‏باشد ولى كلید نجات و رستگارى است. و هر شب پیش از خواب اگر توانستید سور مسبحات یعنى سوره حدید و حشر و صف و جمعه و تغابن را بخوانید و اگر نتوانستید تنها سوره حشر را بخوانید و پس از بیست روز از حال اشتغال، حالات خود را براى بنده در نامه بنویسید. ان شاء الله موفق خواهید بود. والسلام علیكم.

توضیح:

توبه، پس از آنكه بنده از وظیفه بندگى سرباز زد واجب است هر چه زودتر به درگاه الهى برگردد و از حق تعالى طلب مغفرت و آمرزش نماید و آمادگى خود را براى فرمانبرى اعلام كند. بر این معنى عقل و نقل گواه و آیات و روایات بسیار است. در قرآن كریم آمده است: توبوا الى الله جمعیا ایها المؤمنون; اى مؤمنان همگى به سوى حق تعالى برگردید و توبه كنید.

امام باقر(ع) فرماید: كسى كه از گناه توبه كند بسان كسى است كه اصلا گناهى نداشته است.

مشارطه:

آن است كه انسان پیش از شروع در كار، با خویشتن شرط و تعهد كند كه از جاده مستقیم شرع خارج نشود. خواسته‏هاى حق تعالى را عمل كند بلكه بر خواسته‏هاى خود مقدم دارد و هیچ گاه از طلب رضاى خداوند و آخرت جویى غفلت نورزد.

مراقبه:

آن است كه بنده به هنگام عمل، حق تعالى را در نظر گیرد و خود را در محضر خداوند بیند و كشیك نفس كشد كه مبادا از فرمان و خواسته مولا سرباز زند و راه دگر گیرد و عصیان ورزد و به لهو و لعب پردازد.

یك چشم زدن غافل از آن ماه مباشید شاید كه نگاهى كند آگاه نباشید

در كارهایى كه روز انجام داده‏اید فكر كرده، یكى یكى از نظر خواهید گذرانید.

هر كدام مطابق رضاى خدا انجام یافته شكرى بكنید.

و هر كدام تخلف شده استغفارى بكنید.

محاسبه:

آن است كه از خویشتن حساب كشد كه فكر و فعل خود به چه صرف كرده و اوقات را چگونه به سر آورده است. پس از آنكه به كارى پرداخت و وقتى و فرصتى گذشت آن را ارزیابى مى‏كند و با محك شریعت آن را مى‏سنجد تا فایده و ضرر را بفهمد. بر كارهاى پسندیده خداى را سپاس گوید كه او را توفیق داده است و از كارهاى زشت و گناه استغفار مى‏كند.

امام(ع) فرماید: از ما نیست كسى كه هر روز از خود حساب نكشد. پس اگر كار نیكى انجام داده حمد خدا كند و بیشتر انجام دهد و اگر گناهى از او سر زده از خداوند آمرزش بطلبد.

امام صادق(ع) از پدران گرامیش(ع) از رسول خدا(ص) روایت كند كه فرمود: خوشا به حال كسى كه در روز قیامت در نامه عملش، در زیر هر گناهى استغفارى بیابد.

سور مسبحات:

پنج‏سوره‏اى كه با (سبح) و یا (یسبح) آغاز مى‏شود سور مسبحات نامیده مى‏شود. چرا كه این سوره‏ها با تسبیح حق تعالى آغاز مى‏شود. و دو سوره اسراء و الاعلى را كه با (سبحان) و (سبح) آغاز مى‏شود داخل آن ندانند. در حدیث آمده است: پیامبر گرامى اسلام(ص) نمى‏خوابید مگر آنكه مسبحات را مى‏خواند و مى‏فرمود: در این سوره‏ها آیه‏اى است كه از هزار آیه برتر است. پرسیدند: مسبحات كدام است؟ فرمود: سوره‏هاى حدید و حشر و صف و جمعه و تغابن.

ادامه دارد...