درخت طنین آوای خداوند است

شبه مناسبت روز درختکاری

نیمه اسفند ماه روز درخت‏کاری است. بیایید به این مناسبت نگاهی دینی- اسطوره‏ای بیندازیم به درخت!

درخت آدم

شاید برای شما هم این سوال مطرح شده که اگر آدم و حوا به خاطر خوردن گندم از آسمان به زمین هبوط کرده‏اند، پس چرا خداوند در قرآن از کلمه «شجره» به معنای درخت استفاده می‏کند. درباره این سوال پاسخ‏های فراوانی طرح شده که ما هم به دو پاسخ اشاره می‏کنیم. یکی اینکه خوردن گندم، حتمی نیست و بعضی گفته‏اند که این درخت، درخت سیب یا درخت دیگری بوده است. دیگر اینکه «شجر» در زبان عربی فقط به درخت گفته نمی‏شود و به معنای گیاه نیز هست.

درخت موسی

شاید داستان حضرت موسی را شنیده باشید که از مصر فرار کرده و به مدین رفت و در آنجا با صفورا خانم حضرت شعیب ازدواج کرد. چند سال بعد موسی همراه با همسر و فرزندانش به مصر بازگشت. آنها در راه باز گشت. در شبی سرد و تاریک راه را گم کردند. حضرت موسی می‏خواست آتشی درست کند که آتش‏زنه آتش را روشن نکرد و همسر باردارش نیز در همین حال دچار درد شد. در این هنگام او از دور شعله‏ای را دید و برای آوردن آتش و پیدا کردن راه به سوی آن شعله رفت.

موسی وقتی به شعله رسید، با منظره عجیبی روبه رو شد. انگار آتش به جان درختی افتاده باشد اما آن را نسوزاند. در این لحظه یکی از عظیم ترین اتفاقات معنوی به وقوع پیوست و خداوند بدون میانجی با موسی سخن گفت.

حافظ با اشاره  به این داستان سروده است:

بلبل ز شاخ سرو به گلبانگ پهلوی

می‏خواند دوش. درس مقامات معنوی

یعنی بیا که آتش موسی نمود گل

تا از درخت، نگته توحید بشنوی

سدرة المنتهی

ما مسلمانان معتقدیم در شب معراج حضرت محمد (ص)، جبرئیل به صورت اصلی‏اش در برابر رسول خدا (ص) ظاهر شد تا او را به معراج ببرد و این جریان در کنار سدرةالمنتهی واقع شد.

و اما سدرةالمنتهی کجاست؟ در این باره علامه محمدحسین طباطبایی در تفسیرالمیزان می‏نویسد: «گویا نام مکانی است و شاید مراد از آن. منتهای آسمان باشد، به دلیل اینکه خداوند می‏فرماید جنت الماوی پهلوی آن است و ما می‏دانیم  که جنب ماوی در آسمان‏هاست و اما اینکه این درخت سدره چه درختی است، مثل اینکه بنای خدای تعالی در اینجا بر این است که به طور مبهم و با اشاره سخن بگوید... و معنای آیه «اذ یغشی السّدة ما یغشی» این است که: «آن زمان که احاطه می‏یابد، آنچه احاطه می‏یابد.» در اینجا خدای تعالی مطلب را مبهم گذاشته و نفرموده چه چیز به سدر احاطه می‏یابد.» ترجمه تفسیرالمیزان، جلد 19، صفحه 49

و در جای دیگری می‏گوید: «من به سدرة‏المنتهی رسیدم و دیدم در سایه هر برگی از آن امتی قرار گرفته‏اند.»

این تعبیرات نشان می‏دهد که هرگز منظور، درختی شبیه آنچه در زمین می‏بینیم نیست بلکه اشاره به سایبان عظیمی است در جوار قرب رحمت حق که فرشتگان بر برگ‏های آن تسبیح می‏کنند و امت‏هایی از نیکان و پاکان در سایه آن قرار دارند. – تفسیر نمونه، جلد 22، صفحه 498

درخت‏های بهشتی

و اما درخت سدر. سدر، درختی است تناور که بلند‏ی‏اش گاهی تا 40 متر می‏رسد و می‏گویند تا دوهزار سال عمر می‏کند و سایه بسیار سنگین و لطیفی دارد. تنها عیب این درخت آن است که خاردار است ولی برای بهشتی شدن آن. خداوند این مشکل را نیز حل کرده است و در آیات بیست و هفتم، بیست و هشتم و بیست و نهم سوره واقعه می‏گوید: «و یاران راست. یاران راست کدامند؟ آنها در سایه درخت سدر بی‏خار قرار دارند و درخت‏های موز که میوه‏اش خوشه‏ خوشه‏ روی هم چیده است.»

اُستن حنانه

مولانا در دیوان غزلیات شمس سروده است:

بنواخت نور مصطفی

آن اُستن حنانه را

کمتر ز چوبی نیستی

حنانه شو، حنان شو

استن حنانه به معنای ستونی است که بسیار ناله می‏کند. استاد شفیعی کد کنی در منتخب غزلیات شمس در این باره می‏نویسد: «حضرت محمد هنگام سخن گفتن، بر تنه خشکیده خرمایی تکیه می‏زد و چون مسجد ساخته شد و منبر نهادند، حضرت بر آن تنه درخت تکیه نزد و گویند آن درخت در هجران او ناله می‏کرد.»

درخت مقدس است

در سرزمین ما ایران، از روزگاران باستان، درخت، مقدس شمرده شده است و زرتشت درختکاری و آبادانی زمین را کرداری نیک می‏دانسته است.

رمز درختان قبایل

در اینجا توجه شما را به فرازهایی از کتاب «رمزهای زنده باد» نوشته مونیک دوبوکور، ترجمه جلال ستاری جلب می‏کنم:

«در بسیاری تمدن‏ها در باره درخت معتقداتی مذهبی رواج دارد. در قرون وسطی باور داشتند که درخت، منزل پریان است و از این رو در نزدیکی هر روستا، «درخت پریان» یافت می‏شد که آن را با تاج گل می‏آراستند و دختران جوانسال روستا، دورش به رقص و پایکوبی می‏پرداختند (ص 19)

در قوم سلت درختی به هنگام تولد هر فرد می‏کاشتند و هنگام مرگ آن را با تبر می‏تراشیدند و از آن تابوتی برای مالکش می‏ساختند و تابوت را با جنازه به خاک می‏سپردند یا بر آب رها می‏کردند. (ص‏20)

بعض اقوام دعوی داشتند که در زمزمه برگ‏ها، طنین آوای خدایان را می‏شنوند. این اقوام با شنیدن صدای برگ‏ها از آینده خبر می‏دادند و غیب‏گویی می‏کردند. (ص 22)

مهدی طهوری

تنظیم:بخش کودک و نوجوان