میترائیسم ( 2 )

میترائیسم (1)

مهرگان در عصر هخامنشیان

درعصر هخامنشیان توجه به مهر و مهرپرستی در حدّ اعلای خود بود، مهر نیرو دهنده پیروزی و سربلندی نصیب ایرانیان کرده بود و به عقیده سربازان هخامنشی، مهر حافظ سرزمین مقدّسشان بود. مهر به منزله فرشته ای بود که تا پیش از برآمدن خورشید ایران زمین را حراست می کرد، پس تولد چنین فرشته ای را با شکوه و جلال تمام جشن می گرفته اند.

قرائن مذهبی و تاریخی در عصر درخشان هخامنشیان، بیانگر آن است که کوروش به مهر اعتقاد وافری داشته تا آنجا که به مهر سوگند یاد می کرده و پوشیدن لباس ارغوانی و بخشش هدایا و عفو گناهکاران و خطاکاران نیز در مراسم مهرگان وجود داشته است.

احترام و اعتقاد هخامنشیان به مهرگان را باید از سینه سنگ نبشته ها و مهرهای پادشاهان هخامنشی دریافت. اردشیر دوم در کتیبه ای که در همدان به دست آمده، در بند دوم آن چنین می نویسد:

این هدیش (کاخ) را به خواست اهورامزدا، آناهیتا (ناهید) و میترا من بنا کردم، اهورامزدا، آناهیتا و میترا مرا از هر بلا بپایند و این را که بنا کرد خراب نکند و صدمه نرساند.

و باز در کتیبه دیگری از اردشیر دوم که در زیر ستونی در شوش به دست آمده می نویسد:

بند 2: اردشیر شاه گوید: به خواست اهورامزدا این کاخی است که من در زندگانی خود (چون) آسایشگاهی بنا کردم. اهورامزدا، آناهیتا و میترا (مهر) را که به وسیله من کرده شده، از تمام بلا بپایند.

و همچنین اردشیر سوم، در یک سنگ نبشته ای که در تخت جمشید به دست آمده، از اهورامزدا و میترا طلب یاری می کند:

بند 4: اردشیر شاه گوید: اهورامزدا و میترای خدا مرا و این کشور را و آنچه را به وسیله من کرده شده، بپایاد.

در کتیبه های خشیارشا، در تخت جمشید، به صراحت از میترا نام برده نشده، اما او پیوسته از اهورامزدا و خدایان بپایاد و آنچه به وسیله من کرده شد و آنچه به وسیله پدر من داریوش شاه کرده شد، آن را اهورامزدا با خدایان بپایاد.

و یا در بند 3 کتیبه خشیارشا در تخت جمشید:

خشیارشاگوید: به خواست اهورامزدا این کاخ را من بنا کردم، مرا اهورامزدا با خدایان و شهریاری ام و آنچه را به وسیله من کرده شده، بپایاد.

از این قبیل کتیبه های خشیارشا در تخت جمشید موارد دیگری هم دیده شده که او از اهورامزدا و خدایان دیگر که قطعاً میترا نیز جزء آن خدایان است، استمداد می طلبد.

اضافه بر کتیبه ها (سنگ نبشته ها) نمادهای میترائی بر بناهای هخامنشی نیز دیده می شود، مثلاً در مدخل دروازه خشیارشا در تخت جمشید، تصویر و تندیس گاوهای ریش دار و بال دار با سرهای انسانی که تجسم مهر هستند، به منظور پاسداران کاخ هخامنشی وجود دارد و یا مجموعه گاوها تشکیل صلیبی را داده اند که از نمادهای مهری است و همچنین صلیب مهری بر روی بنای آرامگاه داریوش، در نقش رستم نیز به چشم می خورد. بلندی این بنا یا آرامگاه بیست و یک متر است و حجّاری های نمای ورودی در دل کوه بر سنگی نقش شده که شکل صلیب را دارد.

مهر و آناهیتا، خدای آب ها که به عنوان الهه باروری اعتبار بسیار داشت، همراه با اهورامزدا در عهد هخامنشیان، تثلیث مقدسی را تشکیل دادند. در زمان اردشیر دوم مجسمه های ناهید در مراکز شاهنشاهی او نصب شده بود و در برخی کتیبه های فارسی باستان- چنان که گذشت- میترا و آناهیتا به نام خوانده می شوند.

در نوشته هرودوت- درباره عادات و آداب هخامنشیان- از اعتقاد مردم و پادشاهان این سلسله به مهر به تفصیل آمده است و کزنفون در کوروش نامه می نویسد که سلاطین هخامنشی به مهر سوگند می خوردند و داریوش در یک امر مهم به یکی از سرداران خویش تذکر می دهد که راست بگوید و از مهر بترسد.

کتزیاس، طبیب یونانی اردشیر دوم می نویسد که در میان جشن های فراوان ایرانی، پادشاه حق داشت در جشن مهرگان برقصد و پایکوبی کند و میگساری نماید. بنا به نوشته او شاهان هخامنشی نمی بایست مست شوند، مگر در روزی که ستایش و نیایش مهر را جشن می گرفتند و او می افزاید که شاه در این روز لباس ارغوانی می پوشید.

در جشن مهرگان شهرداران، والیان ایالات و ولایات یا ساتراپ ها و به عبارت هخامنشی آن خشترپاون ها هر یک به نوبه خود هدایائی برای پادشاهان هخامنشی ارسال می داشتند و به شیوه نوروز، صاحب بار هر یک از نمایندگان مذکور را به نوبت به حضور شاه می برد، به نوشته استرابون، جغرافی دان یونانی، ساتراپ ارمنستان هر ساله برای پادشاه هخامنشی هزار کره اسب می فرستاد تا آنکه در جشن مهرگان از نظر وی بگذرد تا هدایای خود را از نظر وی بگذراند.

مسیحیت غرق در خرافه های میترائیسم

توسعه و نفوذ گسترده میترائیسم از یک سو و مقارن آن ظهور و پیدایش مسیحیت در اروپا از سوی دیگر موجب کشمکش و جدال صد ساله میان آن دو مذهب در اروپا شد که هر یک برای تداوم و بقای خود تلاش می کرد. گرچه مسیحیت توانست جانشین میترائیسم دراروپا شود، ولی ناگزیر شد که بسیاری از آئین میترائیسم را بپذیرد تا به حیات ادامه دهد.

شگفت انگیز است که هیچ یک از ادیان قدیمی همچون میترائیسم در عیسویّت نفوذ نکرده است؛ زیرا از مقایسه آئین میترائیسم و مراسمی که در آن اجرا می شود با مسیحیت پی به واقعیت خواهیم برد.

روز پایان ماموریت میترا در زمین ضیافتی برپا می شود که میترا در آن ضیافت به اتفاق یاران هم رزمش شرکت می کند، یاران میترا دوازده نفر هستند که حواریّون مسیح نیز همین تعدادند. در شام میترا که هواداران اونان متبرک و شراب می نوشند، همانند شام آخر عیسی با حواریون است.

پیروان میترا عقیده به جهان دیگر دارند تا نامه اعمال این جهانی آنان در روز واپسین توسط میترا بررسی شود. پیروان مسیح نیز اعتقاد به روز رستاخیز و جزای اعمال نیک و بد دارند (رستاخیز در ادیان مختلف وجود دارد به ویژه در ادیان سامی). گفته شد که مهرپرستان هر سال در ماه مهر گاوی را زینت کرده با جلال و جبروت به میدان می آورند تا پس از قربانی، گوشت را پخته و می خورند و این بدان منظور است که از اعضای معبود در بدن آنها باقی ماند و او را به طرف معبود رهنمائی کند. این عمل مشابه کار مسیحیان است که با خوردن نان و شراب که عبارت از گوشت و خون عیسی باشد، همان اعمال را انجام می دهند که عشاء ربّانی نام دارد. همچنین آداب روزه داری برای عیسویان که پرهیز از خوردن گوشت است، از مهرپرستان به یادگار مانده است.

روز 25 دسامبر ، زادروز مهر را که مهرپرستان جشن می گرفتند، عیسویان روز تولد مسیح شناخته و در آن روز به جشن می پردازند. همچنین روز یکشنبه را مهرپرستان روز مهر می خواندند و روز تعطیل و روز خاصّ مهر بود که مسیحیان آن روز را Sunday گفته و تعطیل هستند و برای عبادت به کلیسا می روند.

گفته شد که پیروان میترا پس از طیّ یک سلسله آداب مخصوص از هفت مرحله گذشته و هر مرحله اسم رمزی داشت (کلاغ، همسر، سرباز، شیر، پارسی، مهرپیما و پیر یا مرشد) و بیشتر این هفت مرحله در آئین مسیحیت موجود است. مثلاً در میترائیسم پیشانی شخص تازه وارد را با رنگ مقدس ملوّن ساخته، سپس با جامعه همدینان خود نان و آب و یا نان و شراب به اسم عشاء ربّانی مسیحیان می شکسته و چند قطره عسل روی زبان تازه وارد می چکانیده و قربانی را با دعا و ترتیلات مخصوص گذرانیده، آنگاه آن شخص را با خون گاو نر تعمید می دادند. این مراسم همان غسل تعمید عیسویان است، به عبارتی مراسم غسل تعمید که اساس مذهب میترائیسم بود، به صورت سنت اصلی مسیحیت درآمد.

پیروان میترا همدیگر را برادر خطاب می کردند که مسیحیت نیز آن را قبول کرد (در فراماسونی که سازمان و تشکیلات آن اروپائی است و بنیان گذاران آن نیز در اروپا مسیحی بودند، همین لفظ را برای اعضا به کار می بردند).

هنگام تولد میترا چوپانان بر گرد او جمع شدند و او را پرستیدند، همان گونه که در انجیل مذکور است، عیسی نیز پس از تولد مورد ستایش چوپانان قرار گرفت. افروختن شمع در کلیسا، حوضچه آب مقدس در مدخل کلیسا، خواندن سرود دسته جمعی، با نواختن موسیقی نیز اقتباس از مراسم معابد میترائی است. شمعدان هفت شاخه ای کلیساها و نقش هلال بالای این شمعدان نیز اقتباس از عدد هفت و ماه میترائی است.

بالاترین مقام در هفت مرتبه میترائیسم پدر یا مرشد یا پیر است که در مسیحیت تبدیل به پاپ شده است.

برخی از صاحب منصبان مهری نظیر همسر که با میترا به وسیله ازدواج عرفانی مربوط شده اند و از آن مرتبه به مقام بالاتر ترفیع نیافته بودند، در عداد پرهیزگاران و رهبانان محسوب می شوند و مقام رهبانیت مسیحی نیز اقتباس از میترائیسم است. از لابه لای نوشته های فوق و دیگر نوشته های موجود، چنین نتیجه گرفته می شود که دو مذهل مسیحیت و میترائیسم در اروپا چندین قرن متوازیاً زندگانی داشته و در یکدیگر تاثیر به سزایی داشته اند و هر دو مذهب در بسیاری از مبادی و عقاید اشتراک داشته اند، تا زمانی که مسیحیت باقی مانده و میترائیسم از بین رفته است. امروز تجلیّات میترائیسم در بسیاری از ادیان بعد از خود همانند مسیحیت، مانوی و ... مشاهده می شود.