تبیان، دستیار زندگی
از نگاه قرآن میزان شخصیت انسان‏ها رابطه مستقیمی با اعتقادات آنها دارد. آیه یک سوره ممتحنه را بخوانید؛ «ای کسانی که ایمان آورده‏اید! دشمن من و دشمن خودتان را دوست نگیرید. شما به آنان اظهار محبت می‏کنید در حالی که آنها به آنچه از حق برای شما آمده، کافر شده‏
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

کتاب خدا و روایات اهل بیت (علیه‏السلام) راه دوستی و دوستیابی را یادمان می‏دهند

دوستی

رفیق من! سنگ صبور غم‏هام...

دوست کیست؟ این گفته حضرت امیر علیه‏السلام چقدر دلنشین است که می‏گوید: «دوست، انسانی است که همان خودت است، جز آنکه کالبدش غیرتوست»، گروهی معتقدند دوستی یک نوع قرار داد اخلاقی است که با انگیزه‏های خاص دنیوی و اخروی بین افراد به وجود می‏آید و گروهی دیگر بر این باورند که دوستی نوعی رابطه خاص است که در شرایط خاص شکل می‏گیرد؛ شرایطی مثل همذات پنداری با فرار از تنهایی با انگیزه‏های دیگر. اگر ندانیم اصل و اساس دوستی چیست و اصلا چرا انسان باید با دیگران طرح دوستی بریزید. ممکن است لفظ دوست و کاربرد آن را با خیلی چیزهای دیگر اشتباه بگیریم. این دوستی‏ای که این‏قدر قرآن و ائمه علیه‏السلام به آن تاکید کرده‏اند، خودش عالمی دارد که بیشتر ما انسان‏ها را آن غافلیم.

آیه 71 سوره توبه این را به روشنی بیان کرده: «مردان و زنان با ایمان دوستان یکدیگر(و در ترجمه ای دیگر یار و یاور یکدیگر) اند که همدیگر را به کارهای پسندیده وا می‏دارند و از کارهای ناپسند باز می‏دارند».

- تعریف دوستی

در کتاب «المحجه البیضاء» دوستی چنین تعریف شده: «دوستی یعنی همنشینی، معاشرت و گفت وگوی انسان با افرادی که به آنها علاقه و محبت دارد زیرا با غیر دوست معمولاً کسی قصد معاشرت ندارد. این دوستی و ارادت و محبت، یا لذاته است یا مجازی و واسطه‏ای که انسان به وسیله آن به دوست حقیقی برسد». همه می‏دانیم که دوستی حقیقی، دوستی خداست. این را در آیه 165 سوره بقره می‏خوانید: «آنان که ایمان دارند بیشترین محبت و عشقشان به خداست» ولی دوستی با مردم از جنس دیگری است. در کتاب «عیون اخبار الرضا (علیه‏السلام)» آمده که پیامبر (صلی‏الله علیه واله وسلم) فرمود: «اساس عقل پس از ایمان، دوستی با مردم است». آیه 62و 63 سوره انفال در مورد اینکه اصلا چطور این رابطه ایجاد شده، می‏گوید: «اوست که تو را به یاری خود و یاری مومنان تایید کرد و دل‏هایشان را به هم الفت داد. اگر همه آنچه را در زمین است، انفاق می‏کردی، دل‏هایشان را به یکدیگر الفت نمی‏دادی ولی خدا دل‏هایشان را به یکدیگر الفت داد که او عزیز و حکیم است».

حضرت امیرمومنان (علیه‏السلام) در «غررالحکم» تعریف جالبی از دوست دارد؛ «دوستی، میل دل‏ها به یکدیگر است، به سبب الفت یافتن جان‏ها». قرآن آن‏قدر بر ایجاد ارتباط دوستانه و صمیمی بین مومنان تاکید می‏کند که در آیه 10سوره حجرات می‏گوید، همه مومنان برادرند؛ «مومنان برادرند. پس میان برادرانتان اصلاح کنید». چون پیوند دوستی خواست فطری است؛ پس همه خواهان ایجاد این ارتباطند به طوری که حضرت امیر (علیه السلام) در حکمت 12 نهج‏البلاغه می‏فرماید: «عاجزترین مردم کسی است که از به دست آوردن دوست، عاجز باشد و از او عاجزتر کسی است که دوستان به دست آورده را از دست بدهد» و در جای دیگر می‏فرماید: «غریب کسی استکه در زندگی خویش دوستی ندارد».

- دوست خوب کیست؟

حالا باید فهمید دوست خوب کیست و به چه کسی می‏توان امید دوستی داشت؟ نخستین شرطی که لازم است در یک دوست خوب وجود داشته باشد، ایمان و تقواست. خداوند در آیه 28 سوره کهف به پیامبر (صلی‏الله علیه واله وسلم) دستور می‏دهد: «با کسانی باش که پروردگار خود را صبح و عصر می‏خوانند و تنها ذات او را می‏طلبند. هرگز چشم‏های

دوستی

خود را به خاطر زینت‏های دنیا از آنها برمگیر». درشان نزول این آیه در تفسیر نمونه آمده است: «گروهی از اشراف و ثروتمندان به پیامبر (صلی‏الله علیه واله وسلم) گفتند اگر فقرا و مستمندان را از خود دور سازی، ما نزد تو می‏آییم؛ برای همین این آیه نازل شد». از نگاه قرآن میزان شخصیت انسان‏ها رابطه مستقیمی با اعتقادات آنها دارد. آیه یک سوره ممتحنه را بخوانید؛ «ای کسانی که ایمان آورده‏اید! دشمن من و دشمن خودتان را دوست نگیرید. شما به آنان اظهار محبت می‏کنید در حالی که آنها به آنچه از حق برای شما آمده، کافر شده‏اند». پس یادتان باشد که ایمان خیلی مهم است. دوست خوب باید عاقل هم باشد. حضرت علی (علیه‏السلام) در غررالحکم می‏فرماید: «همنشینی با دوست خردمند، زندگی بخش جان و روح است» و در همان جا می‏گوید: «دشمن با  خرد برای تو از دوست نادان مطمئن‏تر است». از نظر مولا، اصالت خانوادگی هم مهم است؛ «از دوستی و رفاقت با کسی که از نعمت عقل بی‏بهره است. خودداری کنید و به کسی که اصالت خانوادگی ندارد، احسان نکنید و او را بر نگزینید زیرا کسی که عقل ندارد به گمان اینکه به شما نفع می‏رساند، زیان وارد می‏آورد و کسی که اصالت خانوادگی ندارد به کسی که به او احسان و خوبی کرده، بدی و آزار روا می‏دارد».

امام صادق (علیه‏السلام) هم در «بحارالانوار» سفارش‏هایی برای دوست‏یابی دارد: «از دوستی و معاشرت با افراد پست و فرومایه خودداری کنید چون در چنین دوستی و معاشرتی، هیچ‏گونه خیر و صلاحی وجود ندارد».

امام علی‏ (علیه‏السلام) هم در این باره می‏فرماید: «دوست واقعی نخواهد بود؛ مگر اینکه دوستش را در سه حالت فراموش نکند؛ به هنگامی که دنیا به او پشت کرده، وقتی که غایب است و پس از مرگ».

دوست خوب باید به تعهدات هم پایبند باشد. در «اصول کافی» و «امالی» شیخ صدوق به نقل از امام صادق (علیه‏السلام) آمده است: «دوستی حد و مرزی دارد. هر کس آنها را مراعات کرد، دوست حقیقی است و گرنه نسبت دوستی به او نده. آنکه نهان و آشکارش برای تو یکسان باشد، زینت تو را زینت خود و عیب خویش برمی‏شمرد. اگر به ریاست و ثروت و مقام برسد، رفتارش عوض نشود، اگر تمکن پیدا کرد، از آنچه دارد نسبت به تو دریغ نورزد و تو را در گرفتار‏ی‏ها رها نکند و تنها نگذارد».

امام علی‏ (علیه‏السلام) هم در این باره می‏فرماید: «دوست واقعی نخواهد بود؛ مگر اینکه دوستش را در سه حالت فراموش نکند؛ به هنگامی که دنیا به او پشت کرده، وقتی که غایب است و پس از مرگ».

دوست خوب باید شما را به نیکی بخواند. آیه 71 سوره توبه این را به روشنی بیان کرده: «مردان و زنان با ایمان دوستان یکدیگرند(و در ترجمه ای دیگر یار و یاور یکدیگرند) که همدیگر را به کارهای پسندیده وا می‏دارند و از کارهای ناپسند باز می‏دارند».

محبوبه شعاعی، مجله قرآنی آیه


تنظیم برای تبیان: شکوری_کارشناس بخش قرآن