سیره قرآن امام رضا علیه السلام

قرآن کریم در بین مسلمانان آنقدر رفیع است که هیچ کس نمی‌تواند در برابر آن بی‌اهمیت باشد چه رسد به مقام منیع امامت که خود حافظ دین و حامی کتاب خداست. امام رضا علیه السلام در ابعاد گوناگون از جمله بعد اجتماعی به رهنمودهای قرآن عنایت داشته‌اند: حضرت از آحاد ملت اسلامی خواسته تا اهمیت بیشتری به قرآن کریم داده و موارد زیر را در زندگی خود اعمال کنند.

1. اهتمام به قرآن

امام رضا علیه السلام با سفارش به یاران خود از جمله ریان به وی فرمود: کلام الله لا تجاوزه و لا تطلبوا الهدی فی‌غیره فتضلّوا؛ قرآن سخن خداست، از مرز او تجاوز نکنید و هدایت را جز در پرتو قرآن نجویید و در غیر این صورت گمراه خواهید شد.[1]

تلاوت کتاب خدا

شیخ صدوق در کتاب عیون اخبار الرضا به سند خود از حضرت امام رضا علیه السلام از پدران خود از رسول خدا نقل کرده که پیامبر(ص)فرمود: شش چیز از مروّت و جوانمردی است، سه کار در حضر و سه نوع رفتار در سفر. اما در وطن، اوّل، تلاوت کلام الله مجید؛ و دوم، آباد کردن مساجد؛ و سوم، اتحاد برادران در راه خدمت به جامعه. و امّا آن سه امر که در سفر است: اوّل، زاد و توشه را بی‌دریغ در اختیار همسفران گذاشتن؛ و دوم، حُسن خلق؛ و سوم، مزاح و شوخی بدون آمیختن با هیبت.[2]

قرائت قرآن با صوت و ترتیل

قرآن زیبا است و هرچه به زیبایی‌اش کمک کند، بسیار پسندیده است. از جمله این که قرآن را باید با صدای رسا و صوت حسن قرائت نمود.

امام رضا علیه السلام از پدرانش از رسول خدا(ص) نقل می‌کند: حسّنوا القرآن بأصواتکم، فانّ الصوت الحسن یزید القرآن حسناً؛ قرآن را با صوت نیکو زینت دهید، زیرا که صدای نیکو بر زیبایی قرآن می‌افزاید.[3]

قرائت قرآن در ماه رمضان

محدث نوری از کتاب فقه الرضا در باب روزه آورده است که امام رضا علیه السلام فرمود: و أکثر فی هذا الشهر المبارک من قراءة القرآن والصلاة علی رسول الله؛ در این ماه شریف قرآن زیاد بخوان و فراوان بر رسول خدا صلوات و درود بفرست.[4]

همچنین از پدران خود از علی علیه السلام از رسول خدا نقل می‌کند که فرمود: من تلافیه (شهر رمضان) ایة من القرآن، کان له مثل أجر من ختم القرآن فی غیره من الشهور؛ کسی که یک ایه از قرآن در ماه رمضان بخواند مانند یک ختم قرآن است در ماه‌های دیگر.[5]

ختم قرآن در مکه مکرّمه

علامه محدّث نوری در کتاب مستدرک آورده که در برخی از نسخه‌های فقه رضوی از امام رضا علیه السلام آمده است که فرمود: فإن قدرت أن لاتخرج من مکه حتی تختم القرآن فافعل فإنه یستحبّ؛ اگر می‌توانی از مکه خارج نشوی تا قرآن را در آنجا ختم کنی، این کار را انجام بده؛ زیرا بسیار شایسته است. و این کار، یکی از مستحبّات می‌باشد.[6]

2. رهنمود‌های اخلاقی

امام رضا علیه السلام با الهام از کتاب خدا، درسهای اخلاقی خود را برای جامعه اسلام بویژه به منتسبان به اهل بیت بیان می‌فرمود.

امام علیه السلام با بیان ایات مربوطه به دیگران گوش‌زد می‌کرد که هرگز انتساب به پیامبر یا امام بدون توجه به عمل و پیروی از خدا باعث نجات انسان نخواهد بود. فریب برخی از گفتارها را نخورده و راه صلاح را در پیش گیرند.

گفت و گو با زید بن موسی

صدوق در عیون به سند خود از یاسر خادم نقل کرده: در زمانی که امام رضا علیه السلامدر خراسان بود برادرش زید بن موسی در مدینه شورش کرد و دست به آتش‌سوزی و ویرانی و کشتار زد. بدین جهت او را زیدالنّار می‌گفتند.

مأمون عباسی دستور جلب او را صادر کرده بدین جهت زید را اسیر و به سوی مأمون بردند. مأمون گفت: زید را به نزد امام رضا ببرند.

یاسر گوید: وقتی زید را به نزد امام وارد کردند، حضرت به او فرمود: ای زید! ایا گفتار فرومایگان اهل کوفه تو را فریب داده که فاطمه دامان خود را پاک نگه داشت پس خداوند آتش را بر ذرِّیه‌اش حرام کرد.

خیر چنین نیست. این گفتار فقط درباره امام حسن و امام حسین(ع) است. پس اگر در خود می‌بینی که گناه کنی و به سوی بهشت وارد شوی و (پدرت) موسی بن جعفر خدا را اطاعت کند و داخل بهشت شود، پس تو نزد خداوند عزیزتر هستی، بدان که هیچ کس به آنچه که نزد خداوند است نمی‌رسد، مگر به اطاعت و پیروی از ذات حق. و اگر چنین گمانی کرده‌ای که با گناه و معصیت می‌توانی به آنها برسی زهی خیال باطل و سخت در اشتباه هستی.

زید گفت: من برادر تو و فرزند پدرت هستم؟!

امام رضا علیه السلام فرمود: تا زمانی برادر من می‌باشی که از خداوند اطاعت و فرمان ببری. بدان که نوح پیامبر فرمود:رب إن ابنی من أهلی و إنّ وعدک الحق و أنت أحکم الحاکمین، فقال الله عزّوجلّ : یا نوح إنه لیس من اهلک إنه عمل غیر صالح([7] پروردگارا! پسرم از خاندان من است و وعدة تو (در مورد نجات خاندانم) حقّ است و تو از همة حکم کنندگان برتری. خداوند فرمود: ای نوح! او از اهل تو نیست او عمل غیر صالحی است.

پس خداوند فرزند نوح را به دلیل گناه و معصیت از خاندان نوح بیرون شمرد.[8]

دقّت در عمل به قرآن

محمد بن یحیی بن أبی عباد از عموی خود نقل کرده که از امام رضا علیه السلام چند بیت شعری شنیدم با اینکه سروده‌ها بسیار کم بود. آن حضرت فرمود:

کلّنا تأمل مدِّاً فی الأجل

والمنایا هنّ آفات الأجل

لا تغرَّنکَ أباطیل المنی

والزم القصد و دع عنک العلل

إنّما الدنیا کظلٍّ زائلٍ

حلّ فیها راکب ثمّ رجل

همه ما مردم آرزوی طول عمر را داریم، در حالی که مرگ آفت‌های آرزوها می‌باشد. پس آرزوهای باطل تو را فریب ندهند، و مواظب پیمودن راه باش و بهانه جویی‌ها را کنار بگذار؛ بدانکه دنیا همانند سایه از بین رفتنی است، همانند سواری است که برای لحظاتی توقف کند و سپس آنجا را ترک گوید.

گوید: عرض کردم، خداوند شما را عزیز بدارد، این اشعار از کیست؟

امام فرمود: سروده یکی از شما عراقیان است.

عرض کردم: این اشعار را از زبان ابوالعتاهیه[9] شنیدم.

حضرت فرمود: نامش را بگو و این لقب را بر زبان جاری نکن، خداوند می‌فرماید: ولاتنابزوا بالالقاب[10] ؛ با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید.

شاید این مرد از این لقب خوشش نیاید.[1علیه السلام ]

معروف این است که ابوالعتاهیه به مرد کم عقل و گمراه و احمق می‌گویند و مقصود امام این بود که اکتفا به نام شاعر و سراینده کن و هرگز از لقبی که کسی کراهت دارد، استفاده نکن؛ چون مصداق فرمایش خدا که می‌فرماید باالقاب زشت یکدیگر را یاد نکنید، خواهی بود.(11)

پی‌نوشت‌ها:

1. همان، ص 326.

2. قرآن در احادیث اسلامی، ص 59.

3. عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 69.

4. مستدرک الوسائل، ج 4، ص 267.

5. فضائل الاشهر الثلاثه، ص علیه السلام 7.

6. مستدرک الوسائل، ج 1، ص 294.

7. هود / 44.

8. عیون اخبارالرضا، ج 2، ص 234.

9. نام این سراینده و شاعر اسماعیل بن قاسم، شاعر معروفی است.

10. حجرات / 11.

11. منتهی الامال، ج 2، ص 280؛ بحارالانوار، ج 41، ص 107.

منبع: با تلخیص از مجله کوثر، شماره 67