لطفا میانبر نزنید!

خیلی وقتا که یک کارایی انجام می‏دم با اخم و بداخلاقی مامان و بابا روبرو می‏شم اما نمی‏دونم برای چی؟ اونها فقط گاهی به من میگن این کارو نکن، یا این کار بده، هیچ وقت نمی‏گن چرا؟ حتی خیلی وقتا من رو به خاطر کارایی که نمی‏دونم چرا نباید انجام بدم می‏زنن. خیلی وقتا جلوی دیگران آبروم رو می‏برن.

یکی از روش‏های بازدارنده رفتارهای نامطلوب تنبیه است. اما اینکه به چه میزان و با چه روشی تنبیه می‏تواند موثر باشد جای بحث و بررسی دارد. در مقاله «وقتی مجبورم تنبیهت کنم» مجموعه واکنش‏هایی را که والدین می‏توانند در هنگام رفتار ناپسند در فرزندانشان از خود نشان دهند معرفی کردیم. اگر به طور عام صحبت کنیم همه روش‏های ذکر شده به نوعی تنبیه محسوب می‏شوند. اما آنچه در ذهن برخی افراد شکل گرفته تنبیه‏های بدنی و یا روحی به صورت واکنش‏های مستقیم است. متأسفانه بعضی از والدین که از صبر و تحمل پایین‏تری برخوردار هستند خیلی به دنبال روش‏های موثر و مطلوب نیستند و به قول معروف می‏خواهند با تنبیهی که بیشترین آزاردهندگی را به روح و جسم فرزندشان می‏زند راه میانبر را طی کنند. غافل از اینکه این نوع مواجهه با کودک گاهی اثرات جبران ناپذیری را برای او دارد و معمولاً نتایج چندان مثبتی هم کسب نمی‏کنند.

هر چند که تنبیه به طور سریع رفتار را متوقف می‏کند. این توقف به معنی یادگیری زدایی رفتار نیست. در واقع تنبیه به خلاف تصور کسانی که از آن استفاده می‏کنند. عکس تقویت عمل نمی‏کند. تقویت رفتار تقویت شده را نیرومند می‏سازد و سبب ایجاد رفتار تازه می‏شود و خزانه رفتار فرد را غنی می‏کند و حال آنکه  رفتار تنبیه شده پس از آنکه تنبیه به پایان رسید همچنان در خزانه رفتاری فرد باقی می‏ماند و تا زمانی که عامل تنبیه کننده حاضر است پنهان می‏ماند ولی به محض اینکه عامل تنبیه کننده ضعیف شود یا از میان برود آن رفتار مجدداً ظاهر می‏گردد.

از دیگر مضرات تنبیه‏های مستقیم این است که شخص تنبیه شونده یا اشخاص و کودکان دیگری که با صحنه تنبیه مواجه می‏شوند قادرند رفتارهای آزارنده یا خشونت بار تنبیهی را یاد بگیرند و آن را به نوعی با دیگر همسالان یا افراد به کار ببرند نتیجه امر رواج پرخاشگری و روحیه خشونت بدور از مدارا، تحمل و صبر است. اشخاص در چنین محیط‏هایی قابلیت کنترل هیجانات منفی خود را نخواهند داشت و یاد می‏گیرند که در قبال هر گونه ناملایمتی دست به خشونت بزنند. این افراد هیچ‏وقت نمی‏آموزند که در قبال ناخواسته‏ها فکر کنند، راه حل بیاندیشند، صبر کنند، صحبت کنند و خلاصه از روش‏های مثبت استفاده کنند.

گذشته از این کودکی که مورد تنبیه واقع می‏شود خیلی سریع در ذهن او اتفاقات ناخوشایندی اتفاق می‏افتد و آن اینکه ذهن این قابلیت را دارد که در مواقع مثبت و منفی مجموعه اشخاص، مکان‏ها و رفتارهای خاص را با یکدیگر تداعی کند و این اتفاق در زمان تنبیه شدن هم رخ می‏دهد. یعنی اینکه کودک شخص و مکان خاص را با رخ دادهای منفی تداعی نموده و باعث نفرت و انزجار کودک از این گزینه‏ها خواهد شد. چه بسا کودکانی که به دلیل تنبیه معلم در کلاس  درس و مدرسه و آموزش کلاسیک دلزده شده و  گاه مسیر زندگی آنان تغییر کند.

از عواقب منفی دیگری که روش‏های منفی به ویژه تنبیه می‏تواند به دنبال داشته باشد، از بین رفتن حریم‏های شخصی است کودکی که به طور متناوب با تنبیه از سوی والدین مواجه می‏شود دیر یا زود سعی دارد تا این خشم درونی را به نوعی مستقیم یا غیرمستقیم بر عوامل تنبیه کننده تخلیه کنند و این موضوع باعث می‏شود که در آینده‏ای نزدیک شاهد رفتارهای بسیار نامطلوب‏تر و ناسازگارانه‏تر از سوی آنها باشیم. غافل از اینکه گاه تنبیه صرفاً رفتاری خاصی را برای مدتی متوقف می‏کند و ممکن است فرد به رفتارهای دیگری که مطلوب نیست اما با واکنش‏های منفی والدین روبرو نمی‏شود روی آورد.

بنابراین برای تربیت نسلی نواندیش، مدبر و سازگار باید بر رفتارهای خود به عنوان مربی تجدیدنظر کنیم. و پیش از بچه‏دار شدن آموزش‏هایی کوتاه مدت را در این رابطه ببینیم. و خلاصه اگر طاقت دارید بچه‏دار شوید که تصمیم به بچه‏دار شدن از تصمیم‏های سرنوشت‏سازی است که می‏تواند روال زندگی فرزند شما را به فاصله خوشبختی تا بدبختی تعیین کند.

کتاب " بررسی تحلیلی تنبیه از منظر روایی، فقهی و روان شناسی " در کتابخانه تبیان موجود است.

در صورت نیاز می توانید با روانشناسان تبیان در ارتباط باشید.

و یا برای اطلاعات بیشتر مطالب روزانه اعضا را در رابطه با تربیت کودک مطالعه نمایید.

فهیمه کهتری - خانواده و زندگی

مقالات مرتبط

کتک بخوری! تربیت میشی؟

از خودتان شروع کنید

تا سه بشمرید

تمرکز روی اشتباهات کودک!

نفس عمیق یادتان نرود

ریاست کودکانه