نگاهی به معضل آشفتگی بصری در سیمای شهری

آلودگی بصری زخمی برچهره شهر

جام جم آنلاین: ساختمان‌ها كه قد می‌كشند، پنجره‌ها یك به یك متولد می‌شوند و از تركیب پنجره‌ها و دیوارهاست كه شكل و تركیب اولیه نماهای شهری زاده می‌شوند. اینجاست كه نماهای ساختمان‌ها زینت انكارناپذیر شهرهایمان می‌شوند و در هر گذری قرار است چشم‌هایمان را بنوازند.

اما آنچه چشم می‌بیند و به خاطر می‌سپارد، تركیبی ناهمگون از ضلع‌های سرد و بی‌روح و گاه زشت و نامطلوب است. بالكن‌ها این حجم‌های بیرونی نماها دیگر تداعی‌كننده ایوان‌های باصفای دیروز نیستند.

شیشه ترشی‌ها در كنار خرت و پرت‌های اضافی، الحاقات غیراصولی دودكش‌ها، كانال‌های كولر و سیستم‌های تهویه، حصاركشی بالكن‌ها و تغییر شكل خودسرانه فضاهای عمومی موجود در نمای ساختمان‌ها و تبدیل آنها به انباری و بناهای نیمه‌كاره و فضاهای رها شده و متروكه، خانه‌های كوتاه و بلند با پنجره‌های بدقواره و شیشه‌های رنگ به رنگ كه بی‌هیچ تناسبی كنار هم چیده شده‌اند، پوسترها و برچسب‌های تبلیغاتی كه تا بلندترین ارتفاع تیرهای چراغ برق و درهای فلزی خانه‌ها چشم را می‌آزارد، ساختمان‌های ناهمگون با بافت‌های مجاور، افزایش حجم تبلیغات محیطی و بی‌توجهی به شیوه هماهنگ آذین‌بندی و زیباسازی شهر در سال‌های گذشته، بافت شهرها را به چشم‌اندازهای آشفته و ملال‌آور تبدیل كرده است.

هم‌اكنون تبلیغات عنان‌گسیخته، محدودترین فضاهای قابل استفاده شهرها را نیز در سیطره خود گرفته‌اند. دیوارهای شهر، صندوق‌های پستی و حتی دیوارهایی كه عبارت «نصب هرگونه آگهی پیگرد قانونی دارد» بر پیكر آنها حك شده است نیز از هجوم برچسب تبلیغاتی در امان نمانده‌اند و به‌رغم گسترش این معضل و اعتراض دائمی شهروندان درخصوص تبلیغات مزاحم، شهرداری‌ها و سازمان زیباسازی تاكنون نتوانسته‌اند آنچنان كه باید برای ساماندهی یا حتی كنترل این معضل، اقدامی اساسی یا مقطعی تاثیرگذار انجام دهند.

این در حالی است كه به دلیل نبود قوانین بازدارنده برای برخورد با متخلفان در این زمینه، منظر شهری كه باید حریم امن زندگی شهروندان باشد، جولانگاه پیام‌های تبلیغاتی شده و كنترل این تخلفات با تكیه بر قوانین فعلی امكان‌پذیر نیست.

فضایی كه امروز بالكن نامیده می‌شود، در دوران قدیم كه فضاهای بیرونی بازتر بود و ایوان‌ها چشم‌انداز زیبایی داشتند، موجب آرامش اعصاب بودند؛ اما در شرایط شهرسازی كنونی، بالكن‌ها كاركرد خود را از دست داده‌اند و صرفا به منظور فضایی اضافی برای قرار دادن وسایل غیرضروری در نظر گرفته می‌شوند.

نماهای آشفته

اما پرسش مهم این كه شهرداری‌ها تا چه حد قدرت اجرایی دارند؟ معاون فنی مهندسی سازمان زیباسازی شهرداری تهران در گفتگو با «جام‌جم» می‌گوید: طبق قانون شهرداری، با هرگونه معضل در نماهای شهری كه باعث برهم زدن عمق بصری شهر شود، برخورد می‌شود. در وهله اول اخطار داده می‌شود و در صورت بی‌توجهی شخص یا اشخاص خاطی با آنها برخورد قانونی صورت می‌گیرد.

ساخت‌وسازهای ناهمگون

اعمال سلیقه‌های شخصی چنان آشفتگی را بر سیمای بصری كلانشهر تهران تحمیل كرده است كه نمای هر ساختمان بی‌هیچ هماهنگی با نماهای مجاور و موقعیت اقلیمی حاكم بر آن ساز خود را می‌زند. تهران شهری است كه پیش از این، چهره مشخص تاریخی و معماری داشته و در 30 سال گذشته دارای هویت و سبك‌های معماری خاصی در دوره‌های مختلف تاریخی و شهرسازی خود بوده است، اما هم‌اكنون نبود تناسب ارتفاع ساختمانی در یك بافت محدود محلی و منطقه‌ای، سیما و منظر شهر تهران را مخدوش كرده است و شاید تهران تنها پایتختی در جهان باشد كه بدون ضابطه و بر اساس نگرش‌های سلیقه‌ای اداره می‌شود.

در چنین شرایطی كم‌توجهی شهرداری‌ها و دیگر دستگاه‌های متولی از جمله وزارت مسكن و شهرسازی در كنترل ساخت‌وسازهای ناهمگون كه حالا دیگر حتی كوچه و پس‌كوچه‌های 6 متری هم از گزند آن در امان نمانده‌اند، تهران را به شهری فاقد چهره تاریخی و سبك مشخص در معماری دوران معاصر تبدیل كرده است.

آلودگی بصری، منشأ بیماری روحی

آلودگی بصری در شهرها طی درازمدت انسان را دچار پریشانی ذهنی و بیماری‌های روحی می‌كند.

این سخن دكتر حسن پویان، جامعه‌شناس شهری در گفتگو با مهر است كه می‌گوید شهروندان در خیابان‌های تهران با انواع و اقسام تصاویر تبلیغاتی روبه‌رو هستند و هر روزه آنها را در ذهن خود مرور می‌كنند، اما از این موضوع آگاه نیستند كه تصاویر باعث آشفتگی ذهن می‌شوند و تمركز فكری افراد را كاهش می‌دهند.

نماهای ساختمان‌ها كه زاییده آپارتمان‌سازی و رواج آن در تهران است جدا از آشفتگی كه مالكان موجب آن می‌شوند آنچنان كه باید از منظر معماری نیز چشم‌نواز نیست

دكتر حسن پویان با اشاره به وضعیت آلودگی بصری در شهرها و بخصوص پایتخت معتقد است آلودگی بصری و صوتی كه در شهر تهران شاهد آن هستیم، یكی از دلایل اصلی كاهش بازده كاری در میان شهروندان است، در صورتی كه در بسیاری از كشورهای پیشرفته دنیا، تبلیغات شهری و تصاویر موجود در خیابان‌ها بر اساس اصول شهرسازی تنظیم شده‌اند و هر محله طبق بافت شهری تبلیغات خاص خود را دارد.

اما در سیاست‌های جدید سازمان زیباسازی، مبنا بر آموزش شهروندان گذاشته شده است، زیرا قانون تعریف كاملی از تمام زواید نماها كه ممكن است چهره شهر را مخدوش كند، ندارد.

به طور مثال، پهن كردن لباس و... ما نمی‌توانیم مالكی را برای این كه لباسش را در بالكن پهن می‌كند، مجازات كنیم. قانون هم این اختیار را به ما نمی‌دهد. تنها از طریق آموزش و نهادینه كردن فرهنگ شهرنشینی می‌شود به این جزییات پرداخت و اقدامات بازدارنده صرفا باید موردی باشد.

اما شهرداری‌ها و در راس آنها سازمان زیباسازی به عنوان متولی رسیدگی به وضعیت سیما و منظر شهری و كاهش آلودگی‌های بصری از چهره شهر چه اقداماتی انجام داده است؟

معاون فنی مهندسی سازمان زیباسازی در گفتگو با «جام‌جم» در حالی كه دیوارهای شهری و حصارهای اطراف منازل را یكی از مصادیق اصلی ایجاد آلودگی بصری در شهرها و بویژه كلانشهر تهران می‌داند، معتقد است: از آنجا كه وجود دیوارهای زائد و حصاركشی‌های اطراف منازل موجب كاهش عمق دید می‌شود، همین موضوع احساس آلودگی بصری را تقویت می‌كند، در حالی كه شهرها پر از دیوارهای زائد و حصاركشی‌هایی است كه برچیدن آنها تاثیر قابل توجهی در كاهش آلودگی‌های بصری از چهره شهر خواهد داشت.

مهندس مهدی گلشنی به وضعیت میدان‌های شهرها و بویژه پایتخت اشاره می‌كند و می‌‌گوید: این یك واقعیت است كه بسیاری از میدان‌های شهرهای ما زیبا نیستند و به همین دلیل سازمان زیباسازی در برنامه سال آینده خود ساماندهی میدان‌های ونك، انقلاب، فرودسی، فاطمی، ولیعصر و امام حسین(ع)‌ را به عنوان میدان‌های اصلی و پرتردد شهری با هدف بهبود سیما و منظر شهری در دستور كار خود قرار داده است.

كف‌سازی میدان‌ها، ساماندهی وسط میدان، احداث و مرمت آب‌نماها و ایجاد فضای سبز از جمله اقداماتی است كه در راستای طرح ساماندهی میدان‌ها قرار است انجام شود.

نصب مجسمه‌های تزئینی در میدان‌ها و مرمت مجسمه‌های مشاهیر، نماها و المان‌های شهری مانند میدان آزادی، ساماندهی بازارهای قدیمی شهر تهران از جمله بازار تاریخی تجریش، توسعه پیاده‌راه‌ها مانند پیاده‌‌راه خیابان‌‌های صف، سپهسالار، كوچه مروی، پیاده‌راه خیابان ولیعصر، بلوار كشاورز و محور كریمخان، خیابان 15 خرداد (بازار)‌، نصب پل‌های مكانیزه و حذف تدریجی پل‌های عابر پیاده غیربرقی، ساماندهی رود، دره‌ها و تفرجگاه‌های شهری از جمله ولنجك، دارآباد،‌ فرحزاد و... كه به وسیله شهرداری‌های مناطق اجرا شده، طرح‌هایی است كه اجرای آنها بازیابی آرامش بصری شهروندان را به همراه خواهد داشت.

معاون فنی مهندسی سازمان زیباسازی در حالی از طرح‌های متعدد سازمان‌ در راستای ساماندهی و بهبود منظر شهری خبری دهد كه در این میان كمتر سخنی از مشاركت شهروندان به میان می‌آید. به نظر می‌رسد سازمان‌های متولی هنوز نتوانسته‌اند برای رفع آلودگی‌های بصری از چهره شعر كه در مواردی خود آنها عامل ایجاد آن هستند، راهی بیابند.

مهندس گلشنی می‌گوید: متاسفانه هنوز فرهنگ‌سازی لازم در این زمینه كه شهروندان نیز باید در رفع آلودگی‌های بصری از چهره شهرشان سهیم باشند و خود را مسوول بدانند، انجام نشده است.

البته وی این مساله را رابطه‌ای دوسویه می‌داند و معتقد است: شهرداری‌ها موظف هستند در مرحله اول نسبت به وظایف خود در راستای بهبود سیمای شهری عمل كنند تا به این وسیله شهروندان نیز به طور خودجوش وظایف شهروندی خود را در این زمینه رعایت كنند. وی ساماندهی تابلوهای اصناف و استانداردسازی آنها از نظر شكل و محل نصب كه طی چند سال اخیر توسط سازمان زیباسازی انجام شده است، از جمله این موارد می‌داند.

جمع‌آوری و تعویض سایه‌بان‌های مندرس و فرسوده‌ مقابل مغازه‌ها و رنگ‌آمیزی در و كركره‌های مغازه‌ها از جمله مواردی است كه طی سال‌های اخیر سازمان زیباسازی و شهرداری‌‌های مناطق تلاش كرده‌اند با جذب مشاركت فعال شهروندان در این زمینه، گامی هرچند كوچك برای نهادینه كردن مشاركت معنی‌دار شهروندان در بهبود و ساماندهی سیما و منظر شهری بردارند.