غار کتله خور

یکی از دست نخورده ترین غارهای طبیعی دنیا

غار كتله‌خور، غاری است خشكی -آبی، واقع در استان زنجان و در 155 كیلومتری جنوب زنجان و 173 كیلومتری شمال همدان و 410 كیلومتری تهران و 5 كیلومتری شهر كوچك گرماب واقع است. در بعضی ازمناطق غربی ایران به كوههای كم ارتفاع كتل می‌گویند و احتمالاً وجه تسمیه غار نیز به همین علت باشد كه غار در یكی از این كوهها قرارگرفته‌است و خورشید از پشت آن طلوع می‌كند و بجای كتل خورشید به آن كتل‌خور گویند. این غار قبل از سال1300 ه.ش. كشف شده‌است و در سال 1330 توسط شخصی به نام جمالی زنجانی به ثبت رسیده‌است.

حدود سال 1343 ه.ش. كوهنوردان بعلت طولانی بودن دهلیز ورودی و كوتاه‌بودن سقف آن و مشكلات عبور و مرور و فقدان جاذبه‌های، غارسنگی بی‌اهمیت جلوه شد ولی در سال 1365 گروهی مجهز از غارنوردان زبده همدان بازدید مفصلی از غار انجام دادند و توانستند شكل‌گیری این غار را به دوران ژوراسیك مربوط دارند یعنی بیش از 120 میلیون سال قبل.

ساختمان در زیر كوه‌كتل‌ خور قرار گرفته و از پائین دست دهانه آن رودشور كه از شعبات فرعی قزل‌‌اوزن است جاری می‌شود غار درمنطقه مستطیلی شكلی به ابعاد 2000?×1500 متر به‌وجود آمده‌است در محل یاد شده عملكرد هوازدگی مكانیكی و نیروهای درونی به كمك یكدیگر تعدادی ترك یا گسل متقاطع را در محدوده داخلی این فضا به وجود آورده و به دلیل فراهم شدن سایر شرایط، فرآیند غار زایشی شروع شده‌است دهانه غار در ارتفاع 1700متری از سطح دریا قرار دارد و اختلاف ارتفاع آن با ارتفاع چشمه‌ای كه آبهای فرورو حاصل از ریزش جوی غار را خارج می‌كند و به رود شور می‌ریزد 50 متر است.

ورودی غار یك دهلیز 4000 متری بوده با سقفی كوتاه و فاقد غار سنگ و چند دهلیز فرعی، پس از دهلیز فرعی یك دالان وسیع 950 متری با سربالایی‌هایی به ارتفاع 2 متر و گودالهای خشك قرار دارد كه با دوشاخه ?? متری ادامه پیدا می‌كند و پس از عبور از یك سربالایی به تالار وسیعی پوشیده از چكنده و چكیده و ستون می‌رسد. در داخل تالار كوچك بلورین، كه به تالار ستونها چسبیده چاهی به عمق 8  متر قرار دارد كه احتمالاً محل خروج آبهای فرورو سازنده غار است. در حال حاضر این غار به سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم شده‌است بخش ورزشی آن تنها مورد استفادة غارنوردان و صخره‌نوردان قرار می‌گیرد حدود 4 كیلومتر است كه البته هنوز انتهای آن كشف نشده‌است.

بخش تفریحی غار نیز كه جهت بازدید عموم مورد استفاده قرار می‌گیرد حدود 2 كیلومتر مسیر مستقیم است كه گفته می‌شود این مسیر تنها 1/3 كل غار است. بخش فرهنگی غار نیز در بخش جنوبی آن قرار دارد قسمت اصلی آن دالانی است طبیعی كه جهت برگزاری مراسم مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرد البته این دالان هیچگونه راه خروجی به بیرون نداشته و راه خروجی آن به صورت مصنوعی كنده شده اما خود دالان تماماً طبیعی بوده‌است.

غاركتله‌خور از لحاظ كیفیت بلورها و قندیلها، زیبایی و تعدد طبقات اولین غار آهكی جهان شناخته شده‌است كه توسط سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و هزینة شخصی به نام مهندس عالی كه مهندس عمران فرمانداری زنجان بودند در طول پنج سال آمادة بهره‌برداری گشت. از بهره‌برداری اولیة این غار چیزی حدود 15 سال می‌گذرد كه البته هنوز هم كاوش و فعالیت برای آماده‌سازی سایر قسمتهای غار برای بازدید ادامه دارد.

غار كتله‌خور، غاری است آهكی كه در برخی نقاط آن گل‌رس و خاكهای حاوی اكسیدآهن قابل مشاهده‌است. این غار از نظر سنی تقریباً هم‌سن غار علیصدر همدان است البته این دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند. یكی اینكه غار علیصدر همدان غاریست كاملاً آبی اما غار كتله‌خور زنجان غاری است تقریباً خشكی. دوم اینكه آهكهای غار كتله‌خور نسبت به آهكهای غار علیصدر بسیار خالص‌تر هستند كه این خود عاملی است جهت زیباترشدن غار، چراكه خالص بودن آهكها موجب شفافیت آنها و در نتیجه عبور نور از قندیل‌ها می‌شود.

یك نكته جالب توجه در رابطه با غار كتله‌خور اینست كه شواهد و بررسی‌های انجام شده مؤید این موضوع است كه این غار در نهایت به غار علیصدر در همدان متصل می‌شود. همچنین یكی دیگر از عجایب و زیبایی‌های این غار تعدد طبقات آن است كه اینگونه غارها در جهان بسیار كم‌نظیر هستند. گمان می‌رود كه این غار دارای 7طبقه باشد كه البته تاكنون تنها 3طبقة آن كشف شده‌ است.

حدود 700 متر اولیة غار قطری حدود 70 سانتیمتر داشته‌است به‌طوریكه رهنوردان اولیة غار این مسیر 700 متری را بصورت سینه‌خیز طی كرده و مسیر خود را با علامتگذاری مشخص كرده‌اند. 100 متر ابتدای غار محل زندگی انسانهای نخستین بوده‌است كه این موضوع را اسكلت 80 انسانی كه در این محل پیداشده‌است تأیید می‌كند. لازم به ذكر است كه این اسكلت‌‌ها همچنان در این محل نگهداری می‌شوند. این غار دارای بخشهای دیگری است كه به ترتیب می‌توان میدان شیرخوابیده، میدان بیستون، میدان چهل‌ستون، سه‌راهی كوهی، میدان پنج‌شیر، تالار عروس، تونل قندیلی،‌ اتاق عقد،‌ پای فیل، شتر باجهاز، عروس و داماد، میدان شمع، دوجادوگر، نخل سوخته، میدان مریم مقدس و… را نام برد.

كه تمامی این بخشها حاصل تجمع‌های مختلف آهكی است كه هركدام براساس شباهتی كه به یكی از اشیاء ‌اطراف ما داشته‌اند به این اسامی خوانده می‌شوند. از ویژگیهای منحصر به فرد این غار می‌توان وجود ستونهای آهكی عظیم را نام برد كه حاصل به هم پیوستن استالاكتیت‌ها و استالاگمیت‌های آهكی هستند كه باعث شده‌اند كه این غار خود نگهدارندة خود باشد یعنی اینكه این ستونهای عظیم نقش نگهدارنده‌هایی را بازی می‌كنند كه مانع از فروریختن سقف غار می‌شود.

این غار در مراحل اولیة تشكیل خود غاری آبی بوده است كه دراثر انحلال آبی گاهی اوقات توده‌های عظیمی از سنگها از تودة اصلی جدا شده‌اند. تشكیل طبقات متعدد این غار باعث شده‌است كه آب به طبقات زیرین نفوذ كرده و عملاً غار تبدیل به غاری خشكی گردد.از دیگر ویژگیهای بارز این غار می‌‌توان وجود قندیلهای زیبا و شفاف آهكی و استالاكتیت‌های گُل‌كلمی را نام برد.

وجود چشمه‌های آب بسیار زلال در اطراف این غار و حفره‌های متعدد طبیعی هم از ویژگیهای منحصر به فرد این غار است. علاوه بر تمامی این مسائل در غار كتله‌خور همانطور كه در قبل آمد می‌توان تجمع‌های متفاوتی مشاهده كرد كه یكی از این تجمع‌های زیبا و جالب‌توجه استالاگمیت‌هایی است كه بسیار شبیه به عروس و داماد هستند و به همین اسم نامگذاری شده‌اند این غار درطول 120 میلیون سالی كه از عمرش می‌گذرد دستخوش تغییر و تحولات بسیاری شده‌است كه برخی طبیعی و برخی هم مصنوعی بوده‌است. از تغییرات طبیعی این غار می‌توان شكستگیهای حاصل از زمین‌لرزه‌ها، گسل‌خوردگیها، لغزش‌ها و ریزش‌ها را نام برد.

طرح ساخت 12دستگاه سوئیت اقامتی دیگر و افزایش امكانات رفاهی را از دیر اقدامات دردست اجرای این مجتمع را می توان عنوان كرد

منبع: تبیان زنجان

تهیه و تنظیم: زهره حضرتی