تبیان، دستیار زندگی
در سرشت و نهاد انسان نیرویى نهفته است كه او را به طور طبیعى به دنبال جستجوى روزى و دیگر حوائج زندگى و بعد به طرف استراحت هدایت مى كند تا رفع خستگى از كارها و تلاشهاى فكرى و جسمى نموده و تجدید قوا براى فعالیتهاى دوباره خود كند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

خواب نشانه قدرت خدا

کودک، خواب معصومانه فرشته

در سرشت و نهاد انسان نیرویى نهفته است كه او را به طور طبیعى به دنبال جستجوى روزى و دیگر حوائج زندگى و بعد به طرف استراحت هدایت مى كند تا رفع خستگى از كارها و تلاشهاى فكرى و جسمى نموده و تجدید قوا براى فعالیتهاى دوباره خود كند.

از طرف دیگر مى دانیم كه تمامى موجودات زنده براى تجدید قوا و ادامه فعالیتها و كار و كوشش; احتیاج به استراحت دارند حتى افرادى كه خیلى به كسب درآمد حریصند نیز; ناچارند در وقت معینى استراحت كنند, و اگر مجبور نمى شدند, شب و روز به كار و فعالیت ادامه مى دادند و بهترین راه استراحت و رفع خستگى روحى و جسمى ((خواب)) است كه خداوند در نهاد انسان قرار داده و الزاما به سراغ انسان مىآید به طورى كه اگر این نعمت بزرگ از انسان گرفته شود, انسان از نظر جسمى و روحى دچار افسردگى شده و زود پیر و شكسته مى شود. چنانكه همه دیده ایم متخصصین اعصاب و روان در خیلى از موارد بیماران خود را با خواب درمانى مداوا مى كنند و غالبا داروهائى كه تجویز مى كنند, بیشتر جنبه خوابآورى دارد. و از این طریق با تعطیل كردن بخشى از فعالیتهاى مغز و اعصاب بیمار و بركنارى از استرس معالجه مى كنند.

در عصر حاضر یكى از شدیدترین شكنجه ها در مورد زندانیان سیاسى واداشتن آنان به بى خوابى است براى اقرار گرفتن چون بى خوابى بیش از اندازه, آنقدر سخت است كه تحمل آن براى انسان خیلى مشكل است. چرا كه مى دانیم هنگام خواب بخش مهمى از فعالیتهاى فكرى و مغزى تعطیل مى شود و تنها بخشى از دستگاهها و قسمتى از مغز انسان به فعالیت خود ادامه مى دهند كه براى ادامه حیات موجودات زنده لازم و ضرورى است.

و لذا خداوند متعال در آیه 23 سوره روم ((خواب)) را یكى از نشانه هاى قدرت خود دانسته و مى فرماید:

((و من آیاته منامكم باللیل و النهار و ابتغائكم من فضله...))

((و از نشانه هاى خدا خوابیدن شما در شب و روز و فعالیتها و تلاش شما براى تإمین معاش از فضل پروردگار است)).

((ابتغإ)) به معنى طلب كردن و خواستن و جستجو كردن است(2). و ((فضل)) به معنى زیاده از مقدار حاجت است(3) ولى منظور از ((ابتغإ فضل)) در آیه, دنبال روزى رفتن مى باشد(4).

معلوم مى شود كه خواب و استراحت پایه فعالیتها و تلاش است كه اگر انسان نخوابد, نمى تواند تلاش خود را از سر بگیرد چنانكه از امام صادق(ع) نقل شده كه فرمود:

((فعالیتهاى روزانه اقتضا مى كند كه انسان بخوابد چرا كه استراحت و تجدید قوا در خوابیدن است))(5).

((شكسپیر)) مى گوید:(6)

((خواب; تن كوفته را آرام, روان خسته را مرهم, بر سفره طبیعت برترین خوراك, و در بزم زندگى نوشین ترین متاع است))(7).

در سرشت و نهاد انسان نیرویى نهفته است كه او را به طور طبیعى به دنبال جستجوى روزى و دیگر حوائج زندگى و بعد به طرف استراحت هدایت مى كند.

كى بخوابیم شب یا روز؟

درست است كه خواب معمولا در شب است و تلاش براى معاش در روز; اصلا برنامه اصلى خواب به خاطر آرامش خاطرى كه به جهت تاریكى حاصل مى شود, در شب است چنانكه خالق هستى در آیات متعدد به این مطلب اشاره كرده مى فرماید:

((او كسى است كه شب را براى شما لباس قرار داد, و خواب را مایه استراحت و روز را وسیله حركت و حیات))(8).

و همچنین مى فرماید:

((و خواب شما را مایه آرامشتان قرار دادیم و شب را پوششى براى شما و روز را وسیله اى براى زندگى و معاش))(9).

((سبات)) از ماده ((سبت)) به معنى قطع نمودن است. و همچنین به معنى تعطیل كردن كار به منظور استراحت آمده است(10). و اینكه روز شنبه را در لغت عرب ((یوم السبت)) مى گویند, به خاطر آن است كه نامگذارى آن از برنامه یهود گرفته شده چرا كه شنبه روز تعطیلى آنها بود.

خواب

همچنین در آیه دیگرى مى خوانیم:

((از رحمت اوست كه براى شما شب و روز قرار داد تا هم در آن آرامش داشته باشید و هم براى بهره گیرى از فضل خدا تلاش كنید..))(11).

بعضى از مفسران معتقدند كه منظور از ((لتسكنوا)) استراحت در شب است و منظور از ((لتبتغوا)) دنبال معاش رفتن در روز است(12).

چون بشر از طرفى نیاز به كار و تلاش و حركت دارد كه بدون روشنائى ممكن نیست و از طرفى نیاز به استراحت دارد كه بدون تاریكى شب, دلخواه و طبیعى نیست.

ولى چنان نیست كه انسان به هنگام ضرورت نتواند برنامه خواب را تغییر دهد چرا كه درست است انسان نمى تواند اصلا نخوابد ولى كم و زیادى خواب در اختیار انسان مى باشد كه براساس عادت مى تواند تغییر دهد; كم یا زیاد, شب یا روز بخوابد. مخصوصا در عصر ما كه شغلهاى خاصى وجود دارد كه ایجاب مى كند عده اى دو شیفته و سه شیفته كار كنند و اى بسا شب كار كنند و روز بخوابند مانند بعضى از پزشكان و كارگران و رانندگان و غیره ... كه اگر غیر از این باشد, جوامع بشرى فلج مى شود.

و لذا تعبیر ((منامكم باللیل و النهار)) شاید اشاره به همین مطلب است كه هم خواب و هم دنبال روزى رفتن و كارها و فعالیتهاى دیگر; هم در شب انجام مى گیرد و هم در روز. چنانكه مرحوم ((طبرسى)) در ((مجمع البیان)) و علامه طباطبائى در ((المیزان)) و مولفان تفسیر نمونه به این مطلب اشاره نموده اند(13).

چقدر بخوابیم

اندازه معینى براى خواب بیان نشده, و كسى نمى تواند ادعا كند كه چقدر باید خوابید, چون اندازه خواب بستگى به شرائط روحى و جسمى و سنى و كارى دارد و همه نمى توانند به طور یكسان استراحت كنند, اما چنانكه از آیات برمىآید, و همچنین از معنى ((سبات)) معلوم مى شود, به اندازه اى باید خوابید كه خستگى و فرسودگى جسمى و روحى انسان بعد از فعالیت, مبدل به نشاط و سرزندگى شود. انسان نه آن اندازه كم باید بخوابد كه دیگر نتواند به كارهاى خود ادامه دهد و نه آنقدر زیاد كه از كار و تلاش باز ماند.

اما معروف است كه در بیست و چهار ساعت, هشت ساعت باید استراحت كرد و خوابید چنانكه امیرمومنان(ع) نیز در نهج البلاغه به این مسإله اشاره كرده مى فرماید:

((للمومن ثلاث ساعات: فساعه یناجى فیها ربه و ساعه یرم معاشه و ساعه یخلى بین نفسه و بین لذتها فیما یحل و یجمل))(14).

((مومن باید شبانه روز خود را به سه قسمت تقسیم كند: یك قسمت(هشت ساعت) با پروردگار خود مناجات كند و یك قسمت در جستجوى روزى و معاش خود و ساعتى نیز در خواب و خوراك و استراحت صرف نماید)).

((یان اوزوالد)) اعتقاد دارد كه خواب بر اساس عادت انسان معین مى شود. او مى گوید:

خواب

((اگر در دنیائى متولد مى شدیم كه تاریكى و روشنائى به جاى بیست وچهار ساعت, سى و شش ساعت یك بار ظاهر مى شد, ما نیز به سى و شش ساعت عادت مى كردیم))(15).

همو مى گوید: ((كسانى كه به قطب جنوب سفر كرده بودند و آنجا نور آفتاب بى وقفه مى تابید و هركسى وظیفه داشت كه براى ثبت گزارشات ساعت معینى بیدار بماند و بعد هرچقدر خواست بخوابد ولى یكى از وظائف كوچكى كه به عهده داشتند این بود كه جدولى را كه نشان مى داد او چه قدر و چه وقت خوابیده است با دقت پر كند. در پایان معلوم شد كه میانگین خواب ثبت شده تقریبا همان هشت ساعت معروف در 24 ساعت بود))(16).

البته گاهى انسانهایى پیدا مى شود كه بیش از اندازه مى خوابند و یا گاهى بعضیها شاید مدت زیادى نخوابیده باشند كه اینها غیر عادى است. و شاید از نظر جسمى و روحى دچار اختلالاتى شده باشند. یا به صورت اعجاز باشد مانند خواب اصحاب كهف كه خداوند آنان را سیصد و نه سال به خواب فرو برد كه آنهم یكى از نشانه هاى قدرت خداوندى(و نمونه اى از معاد و زنده شدن مردگان) است كه نه بدن آنان پوسید و نه از بین رفتند و وقتى بیدار شدند خیال كردند یك روز یا نصف روز خوابیده اند(17). چنانكه نگارنده شخصى را دیده كه هنگام نشستن سر سفره غذا خوابش برده. و همچنین كسى كه در اثر شیمایى شدن در جبهه جنگ چندین سال نخوابیده بود. و ه ندرت اشخاصى هستند كه هرگز نمى خوابند!

پس خواب چه گوهر گرانبهایى است كه اگر سلطانى تاج و تخت خود را در برابر ساعتى خواب از دست بدهد آن را نمى تواند بخرد, آرى ما چنان رهین منت این خویشاوند مرگ هستیم كه نصف زندگى خود را به او مدیونیم و این بى جهت نیست چرا كه خواب زنجیرى طلائى است كه سلامت را به تن ما پیوند مى زند. و هیچ كس در خواب از فقر, غم واندوه و ... شكوه نمى كند. و شاه و گدا, فقیر و غنى به یك اندازه از خواب استفاده كرده و محظوظ مى شوند. به شرط این كه پایه اى براى تجدید قوا جهت كارهاى مثبت و خیر قرار دهیم نه اینكه بار منفى داشته باشد چنانكه در گلستان سعدى مى خوانیم: ((ظالمى را خفته دیدم نیمروز گفتمش این فتنه است خوابش برده به)).

تنظیم و تخلیص : گروه دین و اندیشه – مهدی سیف جمالی

برگرفته از مقالات فرج الله فرج اللهى


1. یان اوزوالد, خواب, ص 7(مقدمه), ترجمه محمد رضا باطنى, چاپ 1369.

2. المصباح المنیر: بغى. و فرهنگ عمید.

3. المنجد: فضل.

4. المیزان, ج16, ص 167.

5. نورالثقلین, ج4, ص 177.

6. به نقل از مكبث.

7. یان اوزوالد, خواب, ترجمه محمد رضا باطنى, چاپ 1369, ص 251.

8. ((و هو الذى جعل لكم اللیل لباسا و النوم سباتا و جعل النهار نشورا)).

فرقان, 47.

9. ((جعلنا نومكم سباتا و جعلنا اللیل لباسا و جعلنا النهار معاشا)).

(نبإ, 9 تا 11).

10. المنجد: سبت.

11. ((و من رحمته جعل لكم اللیل و النهار لتسكنوا فیه و لتبتغوا من فضله...)).

(قصص, 73).

12. طبرسى, مجمع البیان, ذیل آیه.

13. مجمع البیان, ذیل آیه 23 سوره روم - المیزان, ج16, ص 167 - تفسیر نمونه, ج16, ص 148.

14. نهج البلاغه فیض, كلمات قصار, شماره 382.

15. خواب, مقدمه, ص 10.

16. خواب, ص 80.

17. كهف, آیه 19.