زنان شاهنامه (بخش پایانی)

ترا مهر سودابه و بد خوی

ز سر بر گرفت افسر خسروی

كسی كو بود مهتر انجمن

كفن بهتر او را ز فرمان زن

سیاوش به گفتار زن شد به باد

خجسته زنی كو ز مادر نزاد

تهمتن برفت از بر تخت اوی

سوی خان سودابه بنهاد روی

ز پرده به گیسوش بیرون كشید

ز تخت بزرگیش در خون كشید

به خنجر به دو نیم كردش به راه

نجنبید بر جای كاوس شاه(ج 3- ص171و172)

چو بانوی بشنید پیغام اوی

به سوی فرنگیس بنهاد روی

زمین را ببوسید گلشهر و گفت

كه خورشید را گشت ناهید جفت

هم امشب بباید شدن نزد شاه

بیاراستن گاه او را به ماه

بیامد فرنگیس چون ماه نو

به نزدیك آن تاجور شاه نو(ج 3- ص 100و 101)

فرنگیس بگرفت گیسو به دست

گل ارغوان را به فندق بخست

پر از خون شد آن بسّد₍₁₀₎ مشك بوی

پر از آب چشم و پر از گرد روی

همی كند موی و همی ریخت آب

ز گفتار و كردار افراسیاب(ج 3- ص 138)

فرنگیس گفت كای خردمند شاه

مكن هیچ گونه به ما در نگاه

یكی پاره ی گام زن برنشین

مباش ایچ ایمن ز توران زمین

ترا زنده خواهم كه مانی به جای

سرخویش گیر و كسی را مپای( ج 3- ص 143)

فرنگیس بشنید رخ را بخست

میان را به زُنّار خونین ببست

پیاده بیامد به نزدیك شاه

به خون رنگ داده دو رخسار ماه

به پیش پدر شد پر از درد و باك

خروشان به سر بر همی ریخت خاك

بدو گفت كای پر هنر شهریار

چرا كرد خواهی مرا خاكسار

دلت را چرا بستی اندر فریب

همی از بلندی نبینی نشیب؟

سر تاجداران مبر بی گناه

كه نپسندد این داور هور و ماه

همی شهریاری ربایی ز گاه

درین كار به زین نگه كن پگاه

مده شهر توران به خیره به باد

بباید كه روز بد آیدت یاد

بگفت این و روی سیاوش بدید

دو رخ را بكند و فغان بر كشید(ج 3- ص 149)

همه بندگان موی كردند باز

فرنگیس مشكین كمند دراز

برید و میان را به گیسو ببست

به فندق گل ارغوان را بخست

به آواز بر جان افراسیاب

همی كرد نفرین و می ریخت آب(ج 3- ص 153و 154)

چو آگاه شد دختر گژدهم

كه سالار آن انجمن گشت كم

زنی بود برسان گردی سوار

همیشه به جنگ اندرون نامدار

كجا نام او بود گردآفرید

زمانه ز مادر چنین ناورید

چنان ننگش آمد ز كار هجیر

كه شد لاله رنگش به كردار قیر

بپوشید درع سواران جنگ

نبود اندر آن كار جای درنگ

نهان كرد گیسو به زیر كلاه

بزد بر سر ترگ رومی كلاه

به پیش سپاه اندر آمد چو گرد

چو رعد خروشان یكی ویله₍₁₁₎ كرد

كه گردان كدامند و جنگ آوران

دلیران و كار آزموده سران؟

... كمان را به زه كرد و بگشاد بر

نبد مرغ را پیش تیرش گذر

به سهراب بر تیر باران گرفت

چپ و راست جنگ سواران گرفت(ج2- ص 184و 185)

بدانست كاو بخت گردآفرید

مر آنرا جز از چاره درمان ندید

بدو روی بنمود و گفت ای دلیر

میان دلیران به كردار شیر

دو لشگر نظاره برین جنگ ما

برین گرز و شمشیر و آهنگ ما

كنون من گشایم چنین روی و موی

سپاه تو گردد پر از گفت و گوی

كه با دختری او به دشت نبرد

بدین سان به ابر اندر آورد گرد؟

نهانی بسازیم بهتر بود

خرد داشتن كار بهتر بود(ج2- ص187)

منیژه چو از خیمه كردش نگاه

بدید آن سهی قد لشكر پناه

به رخسارگان چون سهیل یمن

بنفشه گرفته دو برگ سمن

به پرده درون دخت پوشیده روی

بجوشید مهرش دگر شد به خوی

فرستاد مر دایه را چون نوند₍₁₂₎

كه رو زیر آن شاخ سرو بلند

نگه كن كه آن ماه دیدار كیست

سیاوش مگر زنده شد گر پریست

بپرسش كه چون آمدی ایدرا

نیایی بدین بزمگاه اندرا

پریزاده ای گرسیاوشیا

كه دلها به مهرت همی جوشیا(ج 5- ص 19)

سه روز و سه شب شاد بوده به هم

گرفته برو خواب مستی ستم

چو هنگام رفتن فراز آمدش

به دیدار بیژن نیاز آمدش

بفرمود تا داروی هوشبر

پرستنده آمیخت با نوش بر

بدادند مر بیژن گیو را

مر آن نیك دل نامور نیو را

منیژه چو بیژن دژم روی ماند

پرستند گان را بر خویش خواند(ج 5- 21و 22)

بپیچید بر خویشتن بیژنا

به یزدان بنالید ز آهرمنا

منیژه بدو گفت دل شاد دار

همه كار نابوده را باد  دار

به مردان زهر گونه كار آیدا

گهی بزم و گه كارزار آیدا(ج 5- ص 22و 23)

جهانجوی كرد از جهاندار یاد

تو  گفتی كه بیدست هنگام باد

به دست از مژه خون مژگان برفت

بر آشفت و این داستان باز گفت

كرا از پس پرده دختر بود

اگر تاج دارد بد اختر بود

كرا دختر آید به جای پسر

به از گور داماد ناید به در(ج 5- ص 23)

و این بار نیز به مانند داستان سیاوش، بازهم گرسیوز دسیسه ای به كار گرفت. بیژن را به چاه افكند و منیژه را ازبارگاه پدر بیرون راند و منیژه:

چو از كوه خورشید سر بر زدی

منیژه زهر در همی نان چدی₍₁₃₎

همی گرد كردی به روز دراز

به سوراخ چاه آوریدی فراز

به بیژن سپردی و بگریستی

بران شور بختی همی زیستی( ج 5- ص 34)

نیامد به ایران زبیژن خبر

نیایَش نخواهد بُدَن چاره گر؟

كه چون او جوانی ز گودرزیان

همی بگسلاند به سختی میان

بسودست پایش ز بند گران

دو دستش ز مسمار آهنگران

مرا درد بر درد بفرود زین

غم دیدگانم بپالود زین

كنون گرت باشد به ایران گذر

زگودرز كشواد یابی خبر

به درگاه خسرو مگر گیو را

ببینی و گر رستم نیو را

بگویی كه بیژن به سختی درست

اگر دیر گیری شود كار پست

گرش دید خواهی میاسای دیر

كه بر سرش سنگست و آهن به زیر

منیژه منم دخت افراسیاب

برهنه ندیدی رخم آفتاب

كنون دیده پر خون و دل پر ز درد

ازین در بدان در دوان گرد گرد

همی نان كشكین فراز آورم

چنین راند یزدان قضا بر سرم

ازین زارتر چون بود روزگار؟

سر آرد مگر بر من این كردگار

بدو گفت كای مهتر پر خرد

ز تو سرد گفتن نه اندر خورد

سخن گرنگویی مرانم ز پیش

كه من خود دلی دارم از درد ریش

چنین باشد آیین ایران مگر

كه درویش را كس  نگوید خبر؟(ج 5 ص 63 و 64 و 65 و 66)

چو با من به سوگند پیمان كنی

همانا وفای مرا نشكنی

بگویم سراسر ترا داستان

چو باشی به سوگند همداستان

كه گر لب بدوزی ز بهر گزند

زنانرا زبان كم بماند به بند

بدادم به بیژن تن و خان و مان

كنون گشت بر من چنین بد گمان

همان گنج دینار و تاج گهر

به تاراج دادم همه سربه سر

پدر گشته بیزار و خویشان ز من

برهنه دوان بر سر انجمن

ز امید بیژن شدم نا امید

جهانم سپاه و دو دیده سپید

بپوشد همی راز بر من چنین

تو داناتری ای جهان آفرین(ج 5- ص 67 و 68)

بدو گفت كای رنج دیده پسر

ز گیتی چه جوید دل تاجور

مگر گنج و فرمان و رای و سپاه

تو داری برین بر فزونی مخواه

یكی تاج دارد پدر بر پسر

تو داری دگر لشكر و بوم و بر

چو او بگذرد تاج و تختش تراست

بزرگی و شاهی و بختش تراست

چه نیكوتر از نره شیر ژیان

به پیش پدر بر كمر بر میان

چنین گفت با مادر اسفندیار

كه نیكو زد این داستان هوشیار

كه پیش زنان راز هرگز مگوی

چه گویی سخن بازیابی به كوی

مكن هیچ كاری به فرمان زن

كه هرگز نبینی زنی رای زن(ج 6- ص 218)

كتایون چه بشنید شد پر ز خشم

به پیش پسر شد پر از آب چشم

چنین گفت با فرخ اسفندیار

كه ای از كیان جهان یادگار

ز بهمن شنیدم كه از گلستان

همی رفت خواهی به زابلستان

ببندی همی رستم زال را

خداوند شمشیر و گوپال را

...كه نفرین بر این تخت و این تاج باد

برین كشتن و شور و تاراج باد

مده از پی تاج سر را به باد

كه با تاج شاهی ز مادرنزاد

پدر پیر سر گشت و برنا تویی

به زور وبه مردی توانا تویی

سپه یكسره بر تو دارند چشم

میفگن تن اندر بلایی به خشم

جز از سیستان در جهان جای هست

دلیری مكن تیزمنمای دست

مرا خاكسار دو گیتی مكن

ازین مهربان مام بشنو سَخُن

ز پیش پسر مادر مهربان

بیامد پر از درد و تیره روان

همه شب ز مهر پسر مادرش

ز دیده همی ریخت خون بر برش(ج 6- ص227 و 228)

پسر بُد مر او را یكی همچو شیر

كه ساسان همی خواندی اردشیر

دگر دختری داشت نامش همای

هنرمند و با دانش و نیك رای

همی خواندندی ورا چهرزاد

زگیتی به دیدار او بود شاد

چو از درد شاه اندر آمد ز پای

بفرمود تا پیش او شد همای

بزرگان و نیك اختران را بخواند

به تخت گرانمایگان برنشاند

چنین گفت كاین پاك تن چهرزاد

به گیتی فراوان نبودست شاد

سپردم بدو تاج و تخت و بلند

همان لشگر و گنج با ارجمند

ولی عهد من او بود در جهان

هم آنكس كزو زاید اندر جهان

اگر دختر آید برش گر پسر

ورا باشد این تاج و تخت پسر(ج6- ص351 و 352)

همای آمد و تاج بر سر نهاد

یكی راه و آئین دیگر نهاد

سپه را همه سر به سر بار داد

در گنج بگشاد و دینار داد

به رای و به داد از پدر بر گذشت

همی گیتی از دادش آباد گشت

نخستین كه دیهیم بر سر نهاد

جهان را بداد و دهش مژده داد

...توانگر كنیم آنك درویش بود

نیازش برنج تن خویش بود

مهان جهان را كه دارند گنج

نداریم زان نیكوی ها به رنج

... ز دشمن بهر سو كه بد مهتری

فرستاد بر هر سوی لشگری

ز چیزی كه رفتی به گرد جهان

نبودی بد و نیك از و در نهان

به گیتی به جز داد و نیكی نخواست

جهان را سراسر همی داشت راست

جهانی شده ایمن از داد او

به كشور نبودی به جز یاد او(ج6- ص354و355)

چو هنگام زادنش آمد فراز

ز شهروز لشگر همی داشت راز

همی تخت شاهی پسند آمدش

جهان  داشتن سودمند  آمدش