آموزشِ روش مقدم بر آموزش دانش

روش عمدتا" کشف کردنی است، نه تقلید کردنی

موفقیت در هر کار، با کاربرد روش درست در آن، رابطه‏ی مستقیم دارد. ما معلمان غالبا" متن را مهم می‏دانیم و توجهی به روش استفاده از آن نداریم. غافل از این که متون متغیرند و همه‏ی آن‏ها را نمی‏توان با یک روش آموخت. اگر دانش‏آموزان و دانشجویان، روش‏ها را دریابند و با چگونگی کشف و کاربرد آن‏ها آشنا شوند، بهتر می‏توانند در یادگیری موضوعات و مهارت‏های گوناگون، خودگردان باشند و خودآموزی را در خویشتن رشد وگسترش دهند. مثلا" می‏گوییم: معرفت، نیرو می‏بخشد؛ معرفتی که نیروی زندگی سالم را هدف قرار دهد. از این‏رو گویند: معرفت و قدرت و محبت در حکم سه زاویه‏ی یک مثلث‏اند و لازم و ملزوم یکدیگر. حال این پرسش اساسی مطرح می‏شود که: ((روش کسب این سه چیست؟))

هم‏چنین، سراسر تحصیل رسمی، همراه با مسئله است و هر درسی که مسئله نباشد یا مسئله‏ای را در رابطه با زندگی دانش‏آموزان مطرح نکند، طبعا" جالب نخواهد بود و دانش‏آموزان به آموختن آن برانگیخته نخواهند شد.

حل هرگونه مسئله هم روش ویژه‏ی خود را دارد که قواعد نامیده می‏شود. بنابراین، مهم این است که دانش‏آموزان روش یا قواعد را یاد بگیرند. حتما" خود ایشان این تجربه را دارند که برنده شدن در هر بازی، به دانستن و کاربرد قواعد آن بازی بستگی دارد. متن‏های درسی نیز مشمول همین حکم‏اند.

حتی زیستن موفق و سالم هم مستلزم آموختن یا کشف روش موفق زیستن است. زندگی همه‏ی جان‏داران، شاید هم بی‏جان‏ها، قواعدی یا روشی دارد. چون خلقت هدفمند است و برنامه‏ریزی شده؛ و شاید برنامه‏ریزی انعطاف‏پذیر. آن‏گاه که دانش‏آموزان یا دانشجویان ((روش))‏ها و چگونگی کشف روش را یاد بگیرند، بهترین پاداش ما معلمان در بلندمدت خواهد بود. منظور از ((روش)) (اسم مصدر رفتن) همه‏ی تدبیرها و فعالیت‏های نظام‏داری است که برای رسیدن به هدف خاص یا حل مسئله‏ای معین و یا برداشتن موانع انجام می‏گیرد.

در واقع، راهی است که میان مبدأ و مقصد ادامه دارد. به عبارت دیگر، مجموع تفکر یا تدبیر، تصمیم‏گیری، طراحی یا برنامه‏ریزی، و عملکردهای نظام‏داری که برای دست یافتن به هدف ویژع‏ای انجام می‏دهیم، ((روش)) (متد) خوانده می‏شود. بدیهی است که هرگونه لغزش احتمالی در هر یک ازگام‏های مذکور، مانع رسیدن به هدف خواهد شد و طبعا" خواهیم گفت، روش ما درست یا دقیق نبوده است. پس کشف و انتخاب روش حل هرگونه مسئله، خصوصا" در حوزه‏ی آموزش-پرورش، فرایندی مرکب و شبکه‏ای است و مستلزم مهارت‏های گوناگون که باید آموخته شوند. منبع معتبر برای یادگیری این مهارت‏ها در مدرسه (ابتدایی، متوسطه، عالی) عمدتا" معلم است. از این‏رو، خود معلمان باید آن مهارت‏ها یا روش را در مراکز تربیت معلم یا دوره‏های آموزش ضمن خدمت آموخته و تمرین کافی کرده باشند. عمده‏ترین روش‏های آموختنی/ کشف کردنی که احتمالا" باید برای ما معلمان، و به تبع ما دانش‏آموزان یا دانش‏جویان مطرح باشند، از این قرارند:

1.‏ چگونه آموختن که مهم‏تر از موضوع آموختنی است.

2. مطالعه‏ی درس‏های گوناگون

3. چگونه به کاربردن آموخته‏ها در زندگی به منظور زیستن سالم و مؤثر

4. تشخیص و یافتن مسئله‏ی واقعی و برخورد با آن، و قبول این‏که هر مسئله ممکن است چندین راه‏حل داشته باشد.

5. دست‏رسی به منابع معتبر برای هر یادگیری

6. ارزیابی مطمئن اعتبار منابع یادگیری

7. پژوهش‏های علمی و تشخیص درست این امر مهم که پژوهش مورد نظر به کدام موضوع واقعی زندگی انسان پاسخ خواهد گفت؛ چون در غیر این صورت، جز اتلاف عمر و تضییع بودجه، نتیجه‏ی دیگری نخواهد داشت.

8. حقیقت‏یابی که همه پژوهش‏ها هدفی جز این ندارند. یعنی می‏خواهند به حقایقی دست یابند که تا زمان آن پژوهش یا تحقیق، ناشناخته (مجهول) مانده‏اند.

9. استنباط و استدلال کلامی منطقی و مفهوم برای مخاطبان

10. اندیشیدن انتقادی و خلاق یا سازنده

11. تعبیر اندیشه‏ها و یافته‏های خود و بیان مؤثر آن‏ها به جامعه

12. تهیه‏ی گزارش قابل فهم و استناد

13. برقراری ارتباط درست با مردم

14. ارزشیابی آموخته‏های خویش و دریافتن وضع پیشرفتخود

15. مطالعه‏ی مداوم و خودگردان شدن

16. مطالعه‏ی افکار و عقاید دیگران یا پی بردن به دیدگاه‏های ایشان و اعتماد هر چند نسبی به دریافت‏های خویش

17. مقایسه‏ی درست دیدگاه‏ها

18. انتقاد سازنده از خود و دیگران (افکار و دیدگاه‏های احتمالا" مخالف)

19. شناخت وآموختن مهارت‏های ضروری برای زندگی سالم

20. مطالعه‏ی مؤثر سرگذشت‏ها و تشخیص درست جنبه‏های برجسته‏ی آن‏ها

21. الگوگیری مؤثر و فعال

22. باز و بیدار نگه داشتن ذهن خود در سراسر زندگی

23. بهره‏برداری درست از مراحل طبیعی رشد و تکامل خود

24. برخورداری از عزت‏نفس برتر و خودپنداری مثبت

25. تشکیل خانواده‏ی سالم و موفق

26. همسر بودن و والدین شدن مؤثر و موفق

27. انتخاب حرفه‏ی مناسب

28. تفریحات سالم

29. استفاده‏ی درست از اوقات فراغت

30. شرکت در خدمات اجتماعی و هم‏یاری با مردم

31. مدیریت گروه

32. شهروند سالم و مؤثر بودن

33. درست نوشتن ودرست خواندن

34. درست یادداشت برداشتن و نگه‏داری یادداشت‏ها.

   دکتر علی اکبر شعاری‏نژاد