نحوه واکنش با برزخ

عالم برزخ نیز زمان و مقطعی از زندگی انسان است. این عالم كه فاصله میان مرگ و قیامت كبرا است، بخشی از فرآیند تكاملی انسان را شكل می‌بخشد. (مومنون آیه 100) پس از آن است كه قیامت كبرا آغاز می‌شود و انسان به بخشی دیگر از زندگی خود وارد می‌شود.

قرآن درباره واكنش ابتدایی مردگان نسبت به عالم جدید مطالب زیبایی را بیان می‌دارد. قرآن در آیه 1 تا 3 سوره زلزال با اشاره به مسئله زلزله شدید رستاخیز و واكنش انسان‌ها نسبت به اتفاقات و روبه‌رو شدن با عالم رستاخیز می‌فرماید:إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَهَا «1»  وَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا «2»  وَقَالَ الْإِنسَانُ مَا لَهَا «3»؛ هنگامی كه زمین به شدت می‌لرزد و بارهای سنگینش را بیرون می‌ریزد، در آن هنگامه است كه انسان می‌پرسد: زمین را چه شده است؟

این نخستین واكنش آدمی با عالم قیامت و رستاخیز آدمی است. بیشتر مردمان كه درباره قیامت با تردید برخورد می‌كردند و گاه با تعجب و شگفتی، از یكدیگر می‌پرسند كه آیا پس از دنیا و مرگ، دنیا و عالم دیگری هست: وَیَقُولُ الْإِنسَانُ أَئِذَا مَا مِتُّ لَسَوْفَ أُخْرَجُ حَیًّا (مریم آیه 66) اكنون از خاك بیرون می‌آیند و ناگهان خود را در حالتی می‌یابند كه زمین به شدت می‌لرزد و همه آن چیزهایی را كه در درون خود داشت بیرون می‌ریزد. این اتفاق و بارسنگینی كه از درون زمین بیرون می‌آید، انسان و جن است كه پیش از این مرده و در درون خاك جای گرفته بودند؛ زیرا چنان كه می‌دانیم هر یك از انسان و جن را ثقل خوانده‌اند و اینان اكنون آن بار سنگینی است كه زمین از خود بیرون می‌ریزد. همین كه این انسان‌ها مرده از درون زمین با تكان‌های شدید و لرزش‌های بی‌امان بیرون ریخته می‌شوند (مانند تكان‌هایی كه برای جدا كردن داخل سرند انجام می‌شود)، شگفت زده و هراسان از یكدیگر می‌پرسند: زمین را چه شده است؟

تصویر قرآن از انسان‌ها مرده‌ای كه سر از خاك برمی‌دارند، این است كه آنان گویی به خواب رفته بودند و اكنون با لرزش‌های زمین بیدار شدند. از این رو از به هم ریختگی و آشوب و لرزش زمین شگفت زده می‌شوند و در پی چاره‌جویی هستند. قرآن بیان می‌دارد كه اكنون زمان آشكار شدن حقایق آن چنان كه باید و شاید است. اخبار همگان معلوم می‌شود و هركس درمی‌یابد كه چه شده است و در فرآیند تكاملی به كجا رسیده است و سیر وجودی خود را چگونه پیموده است.

خداوند پیش از این به انسان‌ها هشدار داده بود كه زندگی مادی دنیوی، همه زندگی نیست و انسان بیهوده آفریده نشده است (قیامت آیه 36) تا پس از زندگی كوتاه از میان برود و هیچ و فوت شود؛ بلكه به جای فوت و هیچ شدن، «توفی» و گرفتن جان‌هاست كه مدتی را در زمین به سر برده و سپس به عالم برزخ رفته و اكنون دوباره به حالتی بازمی‌گردد كه هم جسم و هم جانش با اوست، چیزی شبیه زندگی مادی دنیایی با تغییرات گسترده و زیربنایی كه خداوند از آن به تبدیل زمین و آسمان یاد می‌كند: یوم تبدلت الارض غیرها.

در سوره قیامت به چگونگی برچیده شدن این نظام كنونی و تبدیل زمین و آسمان اشاره می‌شود. سپس در همان جا به حالتی كه انسان با آن روبه‌رو می‌شود توجه می‌دهد كه می‌كوشد تا خود را از وضعیت موجود آن زمان برهاند. ولی با حالتی مواجه می‌شود كه گریزگاهی را نمی‌جوید و نمی‌یابد. پس رو به یكدیگر می‌كنند و ناتوان می‌گویند: یقول الانسان یومئذ این المفر؛ اكنون كدام گریزگاهی است كه بدان سو بگریزیم. (قیامت آیه 10) و خداوند پاسخ می‌دهد كه دیگر گریزگاهی نیست و این جا قرارگاه و مستقر آدمی است و باید در آن بماند. ( آیه 11 و 12)

انسان در آن هنگامه به همه اعمال و وجود و شاكله خود آگاهی كامل و تمامی دارد كه از آن به بصیرت یاد می‌شود و می‌فرماید:الانسان علی نفسه بصیره (قیامت آیه 13 و 15) بنابراین دیگر عذرخواهی و توجیه اعمال نمی‌تواند مفید و مؤثر باشد؛ زیرا انسان خودش را نمی‌تواند فریب دهد. وقتی خودش را با اعمال ناپسند كور كرد و نابینایی قیامتی شد، نمی‌تواند این شاكله و شخصیت وجودی خودش را انكار كرده و بگوید كه بینا و بصیر است.

بنابراین انسان در قیامت با اعمال خود مواجه و روبه‌رو می‌شود كه به شكل وجودی و تحقق خارجی ظهور و بروز می‌كند و كارنامه اعمال وی همان شخصیت و شاكله وجودی‌اش می‌باشد كه می‌تواند گرگ و یا هر جانور دیگری باشد و یا پست‌تر و فروتر از جانوران: كالانعام بل هم اضل. این كه قرآن می‌فرماید كارنامه عمل فرد بر گردن او آویخته است (اسراء آیه 13) بیانگر آن است كه انسان با آن، خود را شكل بخشیده و كاملاً بر پایه آن تبدیل و تغییر كرده است.

باشد با پیشگیری و تقوای الهی خود را در مسیر بالندگی و تكامل و روضه رضوان بسازیم و در دنیا كه كارخانه انسان‌سازی است، به درستی و بر پایه آموزه‌های قرآنی و وحیانی عمل كنیم.

تنظیم و تخلیص : گروه دین و اندیشه – مهدی سیف جمالی

برگرفته از : بنیاد اندیشه اسلامی - سنیه آقاخانی