مواجهه انسان با مشکلات
حیات دنیوی سرشار از كامیابی‌ها و لذت‌ها به همراه رنج‌ها و دشواری‌ها است.
هر انسانی در طول زندگی خود، قطعاً هم طعم شیرین خوشی‌ها را چشیده است و هم طعم تلخ مصیبت‌ها را. به هر حال، از هیچ كدام نمی‌توان گریخت و انسان ناگزیر از مواجهه منطقی و معقول با آنهاست. آنچه كه مهم است، شیوه و سبك مواجهه است. به خصوص در مورد رویارویی انسان با سختی‌ها و تنگناهاست كه آدمی خود را می‌بازد و دچار نابسامانی‌های فكری و روانی می‌شود.
ساز و كاری كه روان شناسان غربی در این باره پیش روی انسان نهاده‌اند، نوعی «انعطاف پذیری اجباری» است. در واقع، انسان غربی خود را در هاله‌ای از جبرها می‌یابد كه به علت عجز تكوینی خود در غلبه بر آنها، ناچار است آنها را «تحمل» كند. چنانچه انسان مایل است كمتر از این تحمل و مدارای اجتناب ناپذیر، برنجد و دچار یأس و ناامیدی نگردد؛ باید به وادی «غفلت» پا نهد. اگر واقعیت‌های هستی با خواست و پسند انسان همراه و همسو نیستند، حداقل او می‌تواند از واقعیت‌ها بگریزد و به آنها نیندیشد! آری، انسان غربی «قرار» نمی‌گیرد، بلكه «فرار» می‌كند! زینت‌ها و جذابیت‌های فریبنده و اغفال‌گر دنیا كم نیستند تا انسان را در دام «دلبستگی‌ها» و «روزمرگی‌ها» گرفتار سازند و بین او و حقیقت، حجابی ضخیم پدید آورند.
مؤمن به خوبی می‌داند كه در برابر سختی‌ها و مصائب موقت دنیوی، طعم شیرین سعادت و رستگاری ابدی را خواهد چشید.
ساز و كارهای اسلام برای تقابل خردمندانه انسان با چالش‌ها و تنگناهای حیات دنیوی چیست؟
1- «نظام اعتقادی» (هست‌ها و نیست‌ها) و «نظام ارزشی» (بایدها و نبایدها) در اسلام مبتنی بر یك سلسله حقایق و واقعیت‌های تكوینی و الهی‌ست1. بنابراین، اسلام در ابتدا، تصویری واقع نما از «هستی» (جهان‌بینی دینی) و «انسان» (انسان‌شناسی دینی) ترسیم می‌كند و سپس امر و نهی‌ها را در قالب وحی به انسان عرضه می‌دارد. از این رو، برای تبیین دیدگاه اسلام در خصوص چگونگی مواجهه انسان با مصائب و دشواری‌ها باید از مقدمات «هستی شناسانه» و «انسان شناسانه» گذر نمود. تمامی مالكیت‌ها «اعتباری» و «قراردادی» هستند و «مالكیت حقیقی»، تنها از آن خداست؛ اوست كه «علت هستی بخش» همه موجودات است و آنها را از نیستی به مرحله هستی آورده است2. موجودات نه تنها در حدوث، بلكه در بقای خود نیز محتاج توجه خداوند هستند3. انسان حتی مالك بدن خود نیز نیست و نمی‌تواند به دلخواه خود در آن تصرف كند. بنابراین، چیزی یافت نمی‌شود كه متعلق به خدا نباشد. از این جمله، نعمت‌هایی است كه در اختیار انسان می‌باشد. نعمت‌ها، «امانت» خداوند هستند كه برای مدتی موقت به انسان اعطا شده‌اند. حال اگر «صاحب و مالك»، امانت خود را بازپس گیرد، جایی برای شكوه و تأسف باقی می‌ماند؟! اما آیا حكمتی در ورای اعطا و سلب نعمت‌ها وجود دارد؟
2- نعمت‌ها و نقمت‌ها به مثابه وسیله‌ای برای «آزمایش و ابتلاء» انسان هستند4. انسان در این عرصه آزموده می‌شود كه آیا در قبال نعمت‌ها «شكر» و در برابر مصائب، «صبر» می‌كند و پس از تدبر و تأمل، «توكل» را برمی‌گزیند5. از این رو، هم خوشی و لذت‌ها و هم مشقات و دشواری‌ها دارای حكمت‌های عمیقی هستند كه مهمترین آنها واكنش سنجی آدمی در مقابل این پدیده‌ها است.
3- اگر انسان بتواند از این آزمایش‌های دنیوی، سرفراز و كامیاب بیرون آید و تسلیم وسوسه‌های شیطان نشود و نعمت‌ها او را دچار «غفلت و كبر»، و سختی‌ها او را مبتلا به «یأس و اعتراض» نكند؛ به «كمالات معنوی» وصف ناپذیری دست خواهد یافت.
مؤمن به خوبی می‌داند كه در برابر سختی‌ها و مصائب موقت دنیوی، طعم شیرین سعادت و رستگاری ابدی را خواهد چشید. مؤمن همواره به خود القاء می‌كند كه خداوند خواستار تعالی اوست و دشواری‌های حیات این جهانی دارای مصالحی برای اوست كه عقل محدودش قادر به درك و فهم و تحلیل آنها نیست. بنابراین، خود را به خدا می‌سپارد و تن به رضای او می‌دهد6. بدین ترتیب، روشن است كه دین سیمایی معنوی، عقلانی، عادلانه و هدفمند از هستی و انسان و ارتباطات میان آنها ارائه می‌دهد و در چارچوب نظام معنایی خود، تفسیری نشاط انگیز و تحول آفرین با ادبیاتی الهی در اختیار انسان قرار می‌دهد.انسان دینی باور دارد كه هدف اصلی خداوند از خلقت او، «رحمت» است7 و دشواری‌ها «جنبه ثانوی و غیرذاتی» دارند و از لوازم تحقق یافتن رحمت الهی محسوب می‌شوند.
تنظیم و تخلیص : گروه دین و اندیشه - مهدی سیف جمالی
برگرفته از : مقالات مهدی جمشیدی
پی‌نوشت‌ها
1) محمدتقی مصباح یزدی، توحید در نظام عقیدتی و ارزشی اسلام، نشر شفق، ص 13-14.
2) محمدتقی مصباح یزدی، نظریه حقوقی اسلام، جلد1، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
3) از این شأن در توحید اسلامی با عنوان «ربوبیت تكوینی الهی» یاد می‌شود.
4) لیبلوكم ایكم احسن عملا: تا بیازماید كه كدام یك نیكوكارتر هستید (هود/7).
5) و من یتوكل علی الله فهو حسبه (طلاق/3).
6) مرتضی مطهری، انسان و ایمان، نشر صدرا، ص 38-47.
7) و لایزالون مختلفین الا من رحم ربك و لذالك خلقهم: مردم پیوسته در اختلاف هستند مگر آنان كه خداوند به آنها رحمت آورده و برای همین رحمت است كه خداوند آنها را آفریده است (هود/119-118).
