بهترین داستان انقلاب كدام است؟
اشاره:
سالروز پیروزی انقلاب اسلامی و روزهای پرحادثه منجر به آن، هر ساله برای نویسندگان و كسانی كه دغدغه داستان و رمان دارند با یك یا چند سؤال همراه است. اینكه «تاكنون پس از گذشت قریب به سه دهه از انقلاب، چه اثر ارزشمندی در اینباره خلق شده است؟»
ادبیات داستانی، سؤال دیگری را نیز به این پرسش افزوده است و از نویسندگان خواسته است بگویند خود در اینباره چه كردهاند و اگر كمكاری داشتهاند، علّت آن چیست. آنچه در ادامه میآید پاسخ تعدادی از نویسندگان به این دو سؤال است.
ادبیات داستانی برعكس شعر ، نیاز به تجربه دارد
محمد میركیانی
رمانهایی كه بعد از انقلاب نوشته شد به طور طبیعی از نظر محتوایی تحت تأثیر محتوا و درونمایه انقلاب اسلامی بوده است. رمانهای ارزشی، از لحاظ ساختاری و ویژگیهای فنی یك رمان در یك اندازه نبودهاند. خودِ نوشتن رمان هم علّتی دارد. چون ادبیات داستانی، برعكس ادبیات شعری یا برعكس شعر نیاز به تجربه دارد. هر اندازه كه زمان بگذرد و نویسندگان تجربه غنیتری از زندگی پیدا كنند، آثاری هم كه در زمینه ادبیات داستانی خلق میكنند غنیتر است. بنابراین، خیلی طبیعی است، رمانی كه در سال 59 و 60 نوشته میشود، با رمانی كه در سال 80 نوشته میشود تفاوتهایی از نظر ساختاری و ارزشهای هنری داشته باشد.
در مجموع، میشود گفت از نظر درونمایه، با رمانهایی كه به موضوع مفاهیم ارزشی، مذهبی میپرداختند متفاوت بودهاند و بعضی به مسائل انقلاب پرداختند. البته در حدّ خیلی كمی. و بخشی از رمانها هم به مفهوم جبهه و جنگ پرداختند. رمانهایی كه به جنگ و انقلاب پرداختند در یك جهت و یك سو قرار گرفتند، چرا كه جنگ ادامه انقلاب بود. یعنی دلایلی كه باعث شد جنگ به مردم ما تحمیل شود، وقوع و موج انقلاب اسلامی بود كه سراسر دنیا را فرا گرفت و استعمارگران از آن احساس خطر كردند و جنگ را به ملت ما تحمیل كردند. عمر انقلاب كوتاه بود ولی خود جنگ ادامه انقلاب بود. بنابراین میشود گفت، رمانهایی كه در ارتباط با جنگ و انقلاب نوشته شده در یك سمت و سو قرار دارند كه هم به جنگ، هم به انقلاب و هم به مسائل اخلاقی و انسانی میپرداختند.
از میان آثار قابل توجه در این زمینه، «من او» اثر رضا امیرخانی، «ای كاش گل سرخ نبود» اثر منیژه آرمین، تعداد قابل توجهی از داستانهای آقای ابراهیم حسن بیگی، از آثار خوب پس از انقلابند.
البته من چون در حوزه ادبیات كودك فعالیت میكنم در زمینه بزرگسالان كاری نكردهام و در این زمینه اثری ندارم.
ادبیات دینی ما به میزان زیادی متأثر از ادبیات انقلاب ما است
علیاكبر والایی
به طور مشخص و دقیق نمیتوان این مسئله را ارزیابی كرد. نسل جوانی كه به نوعی در جنگ شركت كردند و این تجربه را به دست آورند، در سالهای اخیر، آثاری از خود ارائه دادند كه بنده در اینجا نمیتوانم از آنها نام ببرم. ولی به نظر من، رمانهایی با مفاهیم و ارزشهای والا بعد از انقلاب به رشته تحریر درآمد كه درخور تحسین میباشند.
من شخصاً ـ بیشتر در گروه سنی نوجوانان ـ در زمینه ادبیات دفاع مقدس سه مجموعه داستان نوشتهام. نخست، زندگینامه شهید حاج احمد است. مجموعه داستان مشق خاكی، اولین اثر بنده در مضمون دفاع مقدس بود كه مورد تحسین برخی از منتقدین و صاحبنظران قرار گرفت. همینطور مجموعه داستان «آوای پرستوها» هم با مضمون دفاع مقدس و جنگ بود.
در سدههای اخیر، ادبیات دینی ما به میزان زیادی متأثر از ادبیات انقلاب ما است و توانست به آن ارزشها و مفاهیم والا دست پیدا كند و به غنای ادبی خویش كه متأثر از محافل و مجالس ادبی سالهای گذشته بود، اضافه كند.
زیبایی محتوی در ساختار خوب نمود بیشتری مییابد
زهره یزدانپناه
هر كسی بتواند به نحوی در نمایاندن مناسب ارزشهایی با رنگ و بوی الهی و عرضه آنها در قالبهای هنری، گامی بردارد كار ارزشمندی انجام داده است. لذا با این تعریف، بعد از انقلاب حركت رو به رشدی از هنرمندان، خصوصاً از نویسندگان سراغ داریم كه البته تلاش مضاعف و شایستهتری را میطلبد.
باید به این نكته اشاره كنم كه زیبایی محتوی در ساختار خوب و مناسب نمود بیشتری مییابد. لذا ساختار خوب و مناسب لازمه محتوایی خوب و مناسب است یعنی فقط به محتوا توجه كردن، اثر خوبی را پدید نمیآورد.
اما اینكه من به چه میزان به این امر توجه كردهام، من همواره سعی كردهام كه در نوشتن داستانهایم ارزشها و مفاهیم والا را فراموش نكنم. شاید همین توجه به ارزشها بود كه ذوق و علاقه مرا به سمت داستاننویسی در زمینه جنگ و دفاع مقدس سوق داد.
بنده چند دوره تدریس داستاننویسی و داوری مسابقات داستاننویسی و خاطرهنویسی در زمینه دفاع مقدس را بر عهده داشتهام. و آثار تألیفی من عبارتند از: پژوهش و تألیف كتاب «زنان عاشورایی» و پژوهش پنج كتاب درباره زندگینامه شهدا كه توسط نویسندگان مختلف بازآفرینی و چاپ شد. همینطور كتاب «گلی در آئینه» كه زندگینامه شهید ابوالفتحی را در آن به تصویر كشیدهام. و نیز، داستانها، نقدها، رمانها و مطالب مختلف دیگری كه در مطبوعات و نشریات به چاپ رسیده و چند نمونه كار كه در دست تألیف دارم.
این كارها سازماندهی میخواهد
راضیه تجار
در پاسخ به سؤال قویترین رمان ارزشی نوشتهشده در دوران انقلاب، من یك مورد هم نمیتوانم نام ببرم. داستانهای كوتاه بسیار خوبی در ارتباط با جنگ نوشته شده كه علاقهمندان میتوانند آنها را بررسی كنند. به هر حال دوستان نویسنده كارهایی كردند ولی كار شاخصی كه ما بخواهیم صد در صد نام ببریم شاید هنوز اتفاق نیفتاده باشد.
اما نقطهچینهایی صورت گرفته كه انشاءالله بعداً میتواند برایند خوبی را نشان بدهد. مقصودم این است كه اگر ما بخواهیم به همه نمره صد بدهیم و به دنبال آن باشیم، برای یك رمان شاید نیابیم. ولی كارهایی ارائه شده كه اینها میتوانند نمره هفتاد یا هشتاد بگیرند و میانگین خوبی داشته باشند.
مثلاً نویسندگانی مانند زنوزی، فتاحی، امیرخانی، بایرامی و البته بنده در زمینه داستانهای كوتاه و همچنین خیلی از افراد در زمینه ادبیات جنگ كار كردهاند.
اما در مورد سؤال دوم، متأسفانه من در مورد انقلاب كاری انجام ندادهام. ببینید، چون بلافاصله، جنگ بعد از وقوع انقلاب ما صورت گرفت، بالتبع، بیشتر به این سمت یعنی جنگ متمایل شد. موضوع انقلاب و جنگ، خیلی با هم مربوط هستند و در نتیجه به این بخش بیشتر عنایت شده است. من خودم بیشتر گرایشم به داستانهای جنگ است. نهادهایی مثل بنیاد شهید یا بنیاد حفظ آثار به نوعی نویسندگان را به این سمت میكشند. اینكه میگویند در زمینه زندگی فلان شهید هیچ كاری انجام نشده است، این خود به خود رغبت نویسنده را به این سمت و سو میكشاند. ولی الان كمتر جایی هست كه سرمایهگذاری كند و بحث انقلاب را مطرح سازد و بگوید در زمینه انقلاب كاری نشده است و این خلاء را نشان بدهد. یعنی این نورافكن روی این قسمت انداخته نمیشود.
شما اگر بررسی كنید مشخص میشود كه نویسندگان ما كمتر در حوزه انقلاب مینویسند. در ارتباط با جنگ بیشتر مینویسند. انقلاب فاصلهاش تا زمان جنگ بسیار كوتاه بود. بعد، هشت سال درگیر این مقوله بودیم، و نویسندگان، این بخش را بیشتر با پوست و گوشت و خون خود احساس كردهاند. با وجود این، باز هم باید كارشناسی شود تا ببینیم علّت چیست كه آن بخش فراموش شد. وقتی راجع به زندگی بعضی از شهدا شروع به تحقیق میكنیم میبینیم آنها خودشان افراد انقلابی بودهاند. مثلاً من در حال حاضر، زندگی شهید كریمی را دستمایه كارم قرار دادهام. وقتی میخواهم درباره زندگی ایشان تحقیق كنم و بنویسم، میبینم فردی بوده كه از 14 خرداد سال 42 درگیر این مسائل بوده است و بعد، تمام آن مسیرها را طی میكند و میآید تا انقلاب و بعد هم جنگ. یقیناً اگر من بخواهم راجع به او بنویسم، باید به گذشته او هم توجه كنم. در مورد این شهید، من هنوز كاری ندیدهام. من خودم میخواهم این كار را انجام بدهم. به هر حال، كسی نیست كه گذشته نداشته باشد. گذشتهاش مربوط میشود به پیش از انقلاب و دوره وقوع انقلاب و نمیشود اینها را از هم جدا كرد.
ما شخصیت همسرشان را در مجموعه نیمه پنهان ماه میبینیم. او كسی است كه قبل از انقلاب ساخته شده است و بلافاصله بعد از یك سال، یعنی در همان اوایل، شهید میشود. مقصودم این است كه این افراد این مسائل را دارند. اما ما بیشتر درباره شهدا كار میكنیم و آنها را میشناسیم.
اگر واقعاً مركزی باشد كه به این بخش، یعنی انقلاب بپردازد، حتی به افرادی كه شهید نشده باشد، داستاننویسی انقلاب تكمیلتر میشود. البته منظورم كار سفارشینویس نیست. نه، این كارها دلی است و تنها رهبری و سازمانده میخواهد، جهتدهندگی میخواهد.
ادامه دارد ...
سوره مهر
تنظیم برای تبیان : زهره سمیعی