آسمان نمای تهران

پلانتاریوم

چند ماهی است هنگامی که شهروندان تهرانی از تقاطع بزرگراه همت و بزرگراه مدرس عبور می کنند، سازه ای بنفش رنگ به شکل یک نیم کره بزرگ را در قسمت جنوبی مشاهده می کنند و برایشان سوال پیش می آید که این نیم کره غول پیکر چیست ؟ آیا توپی است که برای رقابت های جام جهانی فوتبال آماده می شود یا کاربرد دیگری دارد!؟

پلانتاریوم، جواب پلانتاریوم است. Planetarium یا همان آسمان‌نما، تالاری است که در آن نمایی از ستارگان، سیاره‌ها و دیگر پدیده‌های آسمانی برای اهداف آموزشی یا سرگرمی نمایش داده می‌شود. معمولاً آسمان‌نما دارای گنبدی است که بینندگان در زیر آن می‌نشینند و تصویری از آسمان را که با پروژکتور مخصوصی بر سقف گنبد می‌افتد نگاه می‌کنند.

تدریس علم نجوم عمدتاً متکی بر مشاهده ستارگان و سیاراتی است که در آسمان شب ظاهر می شوند. در عین حال کمتر مکان آموزشی را می توان یافت که از فضای باز بتواند به خوبی جهت آموزش ستاره شناسی استفاده نماید. عواملی همچون یافتن مکان مناسب، مطلوب بودن شرایط جوی، صاف و تاریک بودن آسمان شب، مشاهده تعداد زیادی ستاره که بصورت فشرده در کنار یکدیگر قرار دارند، تصور خطوط فرضی دستگاههای مختصات در آسمان و ... باعث می شود که آموزش این علم در فضاهای باز با دشواری انجام پذیرد. با استفاده ازآسمان نما می توان اکثر مسائل مربوط به فراگیری علم نجوم را در محیطی مناسب و با امکانات نمایشی گسترده به نمایش گذاشت.

در مرکز گنبد آسمان نما یک پروژکتور قرار دارد که شامل پروژکتورهای جداگانه ای برای خورشید، ماه، سیارات و ستارگان می باشد. این پروژکتورها توسط موتورهای دقیقی به حرکت در می آیند و در صورت لزوم سرعتشان را سریع و یا آرام  می کنند. می توان این پروژکتورها را طوری ساخت که آسمان شب را در هر زمانی در گذشته یا آینده نشان دهند.

شهرداری تهران در راستای طرح سازماندهی اراضی عباس آباد بعد از افتتاح بوستان آب و آتش و بوستان بنادر در نظر دارد این آسمان نما را نیز در آینده افتتاح کند. محدوده 560 هكتاری زمین های عباس آباد از میدان ونك، خیابان حقانی، اتوبان همت، بزرگراه آفریقا از جهان كودك تا میدان آرژانتین، اتوبان رسالت، تونل رسالت تا پادگان عباس آباد و خیابان شهید عربعلی و تختی گسترده است. معاون شهرسازی اراضی عباس آباد درباره طرح های فرهنگی این مجموعه می گوید: «... محور فرهنگی اراضی از میدان فرهنگ شروع می‌شود، این محور از باغ‌موزه دفاع مقدس عبور می‌كند، به پارك طالقانی می‌رود و با پل 370 متری طبیعت به مجموعه گردشگری وصل می‌شود. این محور به پارك طالقانی كه می‌رسد در مركز پارك در باغ یادمان، میدان پرچم با ارتفاع 150 متر در نظر گرفته شده است.

البته آسمان نمای دیگری به نام آسمان نمای تهران در اردیبهشت 1372 با همت سازمان جغرافیایی تاسیس گردیده است که در حال حاضر نیز به عنوان یكی از بخش های این سازمان، مشغول فعالیت است. این مرکز می تواند مواردی مانند آنچه در زیر آورده شده است را برای مخاطبین نمایش دهد:

- 5800 ستاره كه ثوابت نیمكرة شمالی و جنوبی را تشكیل می دهند.

- كهكشان راه شیری

- منظومة شمسی، شامل خورشید و سیارات و نحوه حركت سیارات به دور خورشید و نیز چگونگی چرخش ماه به دور زمین

- نحوه حركت ظاهری خورشید و سیارات و ماه بر روی خط دایرة البروج و نشان دادن چگونگی پیدایش فصول چهارگانه

- استوای سماوی، نصف النهار سماوی و دایرة البروج

- دنباله دارها و نحوة حركت آنها در آسمان

مدیر آسمان‌نما  در پاسخ به این سؤال كه چرا آموزش نجوم در ایران سخت دانسته می‌شود می‌گوید: «خیلی از رسانه‌ها، نجوم را علمی سنگین و دست نیافتنی توصیف می‌كنند، در حالی كه می‌شود علم نجوم را به شیرینی آموزش داد. ستاره‌شناسی علم قابل دسترسی است، چون شما كارگاهی دارید كه همیشه در دسترس‌تان است. كافی است سرتان را بالا بگیرید و به آسمان نگاه كنید!»

انجام فعالیت های نجومی به صورت حرفه ای تر، نیاز به ابزارآلات و وسایل پیشرفته ای دارد که منجمان جوان کشورمان از نبود آن ها رنج می برند. ساخت چنین تجهیزاتی مانند رصدخانه ملی ایران و آسمان نمای فوق می تواند به گسترش این دانش کهن در سرزمینمان کمک کند.

تهیه و تنظیم برای تبیان:

م.ح.اربابی فر