چرایی رخداد انقلاب ها
تحولات سیاسی - اجتماعی ایران از دیدگاه استاد مطهری
در آثار استاد مطهری تحلیل های مختلفی درباره ی تحولات و تغییرات، جنبش ها و قیام ها، نهضت ها و انقلاب های سیاسی، اجتماعی در دوران گذشته و معاصر ایران وجود دارد که در این جا فرصت پرداختن به همه ی آن ها نیست(1) از این رو، فقط برای نمونه، تحلیل او از انقلاب اسلامی و آسیب شناسی آن را به اجمال بررسی می کنیم.
سقوط محمدرضا پهلوی و استقرار جمهوری اسلامی را با توجه به جنبه ی تکاملی بودن آن و تغییر بنیادها در آن و نیز وجود مشخصه های ارادی بودن، نفی وضع موجود و استقرار وضع مطلوب، ایدئولوژی اسلامی و رهبری دینی، می توان انقلاب اجتماعی نامید.
به طوری که پس از گذشت بیش از بیست سال از استقرار نظام جمهوری اسلامی، هنوز هم آسیب شناسی مطهری از جامعیت و دقت و عمق لازم برای توجه دست اندرکاران جمهوری اسلامی برخوردار است
از نظر مطهری مهم ترین عواملی که سبب وقوع انقلاب اسلامی در ایران شد، از این قرار است:
1- استبداد خشن و وحشی و و سلب آزادی های قانونی؛
2- نفوذ و سلطه ی استعمار جدید، یعنی امریکای جهانخوار؛
3- معارضه با دین و تلاش برای دور نگهداشتن سیاسی از دین؛
4- کوشش برای بازگرداندن ایران به ارزش های پیش از اسلام و تلاش برای احیای شعارهای مجوسی و محو شعارهای اسلامی، از قبیل باستان گرایی و تغییر تاریخ هجری به شاهنشاهی؛
5- قلب و تحریف میراث گرانقدر اسلامی و صادر کردن شناسنامه ی جعلی برای این فرهنگ به نام فرهنگ ایرانی؛
6- تبلیغ و اشاعه ی مارکسیسم دولتی؛
7- کشتارهای بی رحمانه، زندان ها و شکنجه ها و تبعیدهای غیرقانونی و وحشیانه؛
8- تبعیض و ازدیاد روزافزون شکاف طبقاتی علی رغم ادعای اصلاحات؛
9- تسلط عناصر غیرمسلمان بر مسلمان در دستگاه های دولتی؛
10- نقض آشکار قوانین و مقررات دین مبین اسلام؛
11- مبارزه ی با ادبیات فارسی، که حافظ و نگهبان روح اسلامی ایران است، به بهانه ی حذف واژه های بیگانه عربی؛
12- قطع ارتباط با کشورهای اسلامی و بر قرار کردن ارتباطات وثیق با دولت های غیرمسلمان از قبیل اسرائیل و امریکا.(2)
سقوط محمدرضا پهلوی و استقرار جمهوری اسلامی را با توجه به جنبه ی تکاملی بودن آن و تغییر بنیادها در آن و نیز وجود مشخصه های ارادی بودن، نفی وضع موجود و استقرار وضع مطلوب، ایدئولوژی اسلامی و رهبری دینی، می توان انقلاب اجتماعی نامید
عوامل فوق را می توان در سه گروه کلی تقسیم کرد: عواملی که جنبه ی مادی دارند؛ عللی که ناظر بر جریحه دار شدن غرور انسانی هستند و عواملی که مربوط به جریحه دار شدن عواطف اسلامی اند که علل اخیر بیشترین سهم را در پیروزی انقلاب اسلامی داشتند.
به نظر استاد مطهری، علاوه برعوامل فوق، دو عامل دیگر در این پدیده مؤثر بودند: «یکی سرخوردگی از لیبرالیسم غربی و دیگری ناامیدی از سوسیالیسم شرقی. این جاست که نقش آگاهی و بازگشت به خویش ملت ملت مسلمان ما و احساس کرامت ذاتی و دریافت خود و فلسفه ی خود از سوی این مردم مشخص می شود».(3)
با توجه به این که هیچ تضمینی وجود ندارد که یک فرد یا جامعه، حرکت تکاملی خود را بدون وقفه ادامه دهد، از این رو مطهری هشدار می دهد، به طوری که پس از گذشت بیش از بیست سال از استقرار نظام جمهوری اسلامی، هنوز هم آسیب شناسی مطهری از جامعیت و دقت و عمق لازم برای توجه دست اندرکاران جمهوری اسلامی برخوردار است. در این باره مطهری به دو دسته از عوامل توجه کرده است:
1- عواملی که شرط تداوم انقلاب محسوب می شود؛
2- عواملی که آفت انقلاب هستند.
گروه اول عواملی هستند که بی توجهی به آن ها موجب به خطر افتادن انقلاب می شود؛ مهم ترین این موارد از این قرار است:
ب) استقلال فرهنگی؛
ج) معنویت؛
د) آزادی تفکر و عقیده؛
هـ) امر به معروف و نهی از منکر؛
و) اتحاد؛
ز) استقلال روحانیت؛
ح) حضور فعال روحانیت در جامعه، در عین حفظ قداست؛
ط) توجه به نیازهای مردم و تأمین آن ها؛
ی) آفت شناسی و آفت زدایی؛
ک) حفظ رهبری و اطاعت از رهبری و ایمان و خلوص و صراحت در رهبری(4)
از عوامل دسته دوم، یعنی آفات برای انقلاب، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف) ترک صحنه از سوی نیروهای انقلابی، که ممکن است به صورت اختیاری و یا قهری انجام پذیرد. ترک اختیاری به این صورت که انقلاب و جنبش را تمام شده بدانند و یا اینکه احساس خستگی کنند. مطرهی برای نمونه به نهضت های پیشین، از جمله نهضت مشروطه استناد می کند. ترک قهری و اجباری ممکن است از طزیق ترور فیزیکی افراد ذی نفوذ، ترور شخصیت افراد ذی نفوذ و توجه به نیروهای متخصص غیرمتعهد اتفاق بیفتد.
ب) رخنه فرصت طلب ها، اعم از افراد سودجو و یا دشمنان داخلی و خارجی؛
ج) نفوذ اندیشه های بیگانه، از سوی دشمنان و یا دوستان نادان؛
د) تجددگرایی افراطی؛
هـ) ابهام در طرح های آینده و بی پاسخ گذاشتن سؤالات و شبهات.(5)
پاورقی ها:
1- برای آگاهی بیشتر ر.ک: به این کتاب ها از مرتضی مطهری: نهضت های اسلامی در صد ساله اخیر؛ اسلام و مقتضیات زمان، ج 1 و 2؛ پیرامون انقلاب اسلامی؛ پیرامون جمهوری اسلامی.
2- همانف نهضت های اسلامی در صد ساله اخیر، ص 72-74.
3- همان، پیرامون انقلاب اسلامی، 2 117-118.
4- جاوید روستایی چم کاکایی، «آفات انقلاب اسلامی از دیدگاه استاد مطهری»، مجموعه مقالات اندیشه مطهر (نگرشی بر آرا و افکار استاد شهید مرتضی مطهری) ، ص 5.
تنظیم برای تبیان: عطاالله باباپور
