رسم طلب دانش در نگاه امام علی(ع) 2
موفقیت در هر علمی ، مرهون پایبندی به آیین دانش جویی و رسمتحصیل است. در نگاه امام امیرالمومنین(ع) منشور دانش اندوزی پنج بعد اصلی دارد. اینابعاد عبارت است از:
الف) خدا محوری
هر علمی باید رنگ خدایی داشته باشد و عطر اخلاص آن، فضای دل وجامعه را آكنده سازد؛ زیرا از دانش، ضلالت خیزد و هدایت. این آسیب راباید با تقوا ترمیم كرد. امام علی(ع) لغزش و بی تقوایی دانشمند را مانندشكستن كشتی زیانبار و فاجعه آفرین میداند(غرر/233) و میفرماید:
«لایزكو العلم بغیر ورع؛ بدون پرهیزگاری دانش رشد نمیكند.»(همان/257)
خدایی بودن دانش، هم زمینه اصلاح دانشجو را فراهم میآورد و همدیگران را سودمند میسازد. در نظر امام(ع) آثار این دانش عبارت است از:پرستش(همان/798) و خالص گردانیدن عمل برای خدا.(همان/799)
بدون پرهیزگاری دانش رشد نمیكند
ب) پشتكار
دانش با تن آسایی و راحتطلبی به دست نمیآید. همّت ، دقّت و پشتكاررمز پیشرفت است. امام(ع) میفرماید:
- «علی المتعلم ان یدأب نفسه فی طلب العلم و لایمل من تعلمه و لایستكثر ماعلم؛ بر دانشپژوه است كه خود را در طلب علم كوشا سازد و ازآموختن دانش خسته نشود و دانستههای خود را زیاد نشمارد.»(غرر/96)
- لایحرز العلم الا من یطیل درسه؛ دانش را به دست نمیآورد مگر كسی كه مدتها بیاموزد.(همان/275)
- من اكثر الفكر فیما تعلّم اتقن علمه و فهم مالم یكن یفهم؛ هر كه در آموختههایش زیاد بیندیشد، دانش خود را استوار گرداند و آنچه نمیفهمیدهاست بفهمد.(همان/573)
- كل شیء یعز حین ینزر الا العلم، فانّه یعز حین یغزر؛ هر چیزی وقتی كمشود ارزش مییابد؛ مگر دانش كه وقتی زیاد شود ارزشمند میگردد.(همان/41)
- لا فقه لمن لایدیم الدرس؛ كسی كه در خواندن و آموختن پی گیر نباشد،از فهم و دانش برخوردار نشود.(همان/274)
آن بزرگوار فرزندش را چنین اندرز میدهد: دانا كسی است كه دریابد آنچه میداند، در برابر آنچه نمیداند، اندك است و بدین سبب خود را نادان شمارد؛ به مدد آنچه دریافته است، بر كوشش خود در جستن دانش بیفزاید وپیوسته جوینده و شیفته دانش باشد و از آن بهره گیرد.(تحف العقول/ص79)
ج) به كار بستن علم
علم با عمل، كمال به شمار میآید و ارزش دانش در به كار بستن آن است.
«ثمره العلم العمل به؛ ثمره علم، به كار بستن آن است.»(غرر/159)
امام دانش بدون عمل را مایه گرفتاری دانسته،(همان/166) میفرماید:
«علم بلا عمل ٍكشجر بلا ثمر؛ دانشی كه با عمل همراه نباشد، چون درختبی میوه است.»(همان/2818)
دانشی كه با عمل همراه نباشد، چون درختبی میوه است
د) احترام به استاد
«مجلس دانش، باغ بهشت است» و آموزگاران سخت كوش و دلسوزباغبانان آن شمرده میشوند. فروتنی در برابر استاد و احترام به وی از وظایفهر جوینده علم است. حضرت علی(ع) میفرماید:
«تواضعوا لمن تعلمونه العلم؛ در برابر كسی كه از او دانش میآموزید، فروتن باشید.»(بحار/ج2ص41)
امام(ع) بخشی از حقوق آموزگار را چنین بر میشمارد:
«هرگاه استاد در میان جمعی بود، بر همگان سلام كنی و به او نیز سلامگویی. روبهرویش بنشینی. در حضور او با دست و چشم و ابرو اشارهنكنی. در مخالفت با نظر وی نگویی " فلانی چنین گفته است ". نزد اواز كسی غیبت نكنی. در مجلسش از نجوا بپرهیزی. اگر خسته بود، درپرسش كردن اصرار نورزی. از طول مجالست با او به تنگ نیایی. زیراحكایت همنشینی با او حكایت درخت خرمایی است كه انتظارمیكشی تا از آن چیزی برایت فروافتد.»(کنزالعمال/ح29363)
پیرایش آفات
دانشجو، به اقتضای گستره آموختههای علمیاش، دستخوش آسیبها وآفات بسیار است؛ آفاتی كه پیرایش آنهابرای زلال ماندن جویبار دانشضروری و بایسته است. مادّیگرایی، تعصب، تكبّر، خودبینی، خودنمایی وستیزهجویی بخشی از این آفات شمرده میشود. امام علی(ع) میفرماید:
«خذوا من العلم ما بدا لكم و ایاكم ان تطلبوا لخصال اربع: لتباهوا به العلما، اوتماروا به السفهاء، او تراؤوا به فی المجالس، او تصرفوا وجوه الناس الیكمللترؤس؛ از علم هر آنچه برایتان پیش میآید، فراگیرید؛ و زنهار كه آن رابرای چهار كار بیاموزید: فخرفروشی به دانشمندان، ستیزه با نادانان،خودنمایی در مجالس یا جلب كردن توجه مردم به خود برای ریاستكردن بر آنها.»(ارشاد مفید/ج1ص230)
امام، خودپسندی را ضد درست فهمی و آفت خرد میداند. دانشجویان را از بسیار انگاشتن اندوختههای علمی باز میدارد و میفرماید: من تو را به گونهگونی نادانی هایت میكوبم و سرزنش میكنم تا خود را دانا نپنداری و اگرچیزی به تو رسید كه معرفتی یافتی، آن را چندان بزرگ نگیری.(تحف العقول، ص74)
به قول مولانا:
نزد من جان بهتر از بال و پر است جان بماند باقی و تن ابتر است
این سلاح عجب من شد ای فتی عجب آرد معجبان را صد بلا
فرآوری: سید مهدی موسوی
منبع:
تصمیمهای بزرگ جوانی(دفتر چهاردهم از مجموعه از چشم انداز امام علی (ع))، محمدباقر پورامینی، به سفارش كانون اندیشة جوان، ناشر: مؤسسة فرهنگی دانش و اندیشة معاصر، 1385.