جايگاه دولت و حكومت در «انديشه سياسي مسكويه»
كتاب «انديشه سياسي مسكويه» نوشته محسن مهاجرنيا از سوي موسسه بوستان كتاب تجديد چاپ شد. اين اثر، تاملي در فلسفه سياسي معلم ثالث، ابوعلي مسكويه است كه انديشمندي شيعه مذهب و ايراني تبار بود كه سالها در دستگاه سلاطين آلبويه فعاليت داشته است.
به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، ابوعلي مسكويه از فيلسوفاني است كه نه تنها خود، زيستنامه خويش را در آثارش به قلم آورده است، بلكه معاصرانش نيز درباره انديشه و شخصيت او غفلت نكردهاند.
ابوحيان توحيدي (320-414 هجري قمري)، ابوبكر خوارزمي (382 هجري قمري)، ابوسليمان سجستاني (391 هجري قمري) و ابومنصور ثعالبي (350-429 هجري قمري) گوشههايي از حيات علمي و شخصيت او را در آثار خود آوردهاند.
از مجموعه آثار مسكويه چنين برميآيد كه ابوعلي احمدبن محمد مسكويه رازي در نهم ماه صفر 421 هجري قمري در اصفهان از دنيا رفته و در محله خواجه به خاك سپرده شده است. از تاريخ ولادتش اطلاعات دقيقي در دست نيست، اما برحسب قراين و طول عمر وي، نوعي اتفاقنظر به وجود آمده كه گويا وي در فاصله سالهاي 320 تا 325 هجري قمري در شهر ري به دنيا آمده است. «قفطي» معتقد است كه مسكويه عمرش طولاني بوده است؛ «عاش زمانا طويلا». خودش در «تجاربالامم» در ذيل حوادث سال 340 هجري قمري از طول مصاحبت و كثرت مجالست با «ابومحمد مهلبي» وزير دربار آلبويه خبر داده و در گزارش سال 341 هجري قمري از مقام نديمي خود سخن رانده است و چون «مهلبي» براساس نقل خود مسكويه، حدود هشت سال مقام وزارت داشت، در 27 جماديالاولي 339 به مقام دبيري و در سال 345 هجري قمري به مقام وزيري منصوب شد و تا هنگام وفات در 24 شعبان 352 در اين منصوب بود. در مجموع حدود چهارده سال در اين دو منصب مسووليت مهم و اشتغال داشته است؛ بنابراين، طول مصاحبت و مقام نديمي مسكويه در دستگاه ايشان، اين فرضيه را ايجاد ميكند كه وي در اين هنگام نبايد كمتر از بيست سال داشته باشد و با همين مقدمات، بسياري از شرححال نويسان وي به همين نتيجه رسيدهاند.
كتاب حاضر در پنج فصل، يك مقدمه و خاتمه تنظيم شده است. در فصل آغازين، از زندگي و زمانه معلم ثالث به اختصار سخن رفته است.
فصل دوم به اجتماع و سياست اختصاص يافته و تلاش شده تا ماهيت اجتماع و منشا حيات اجتماعي از زواياي مختلف بررسي و معلوم شود كه آيا انسانها مدني بالطبعاند يا ضرورتهاي زندگي، اجتماع را بر آنها تحميل ساخته است يا آن كه به دليل عدم تطابق با طبيعت و وجود كاستيهاي فراوان و براي تحصيل سعادت و فضيلت آن را برگزيدهاند. با اين بيان، بحث انواع اجتماعات سياسي به تفصيل مطرح شده است.
فصل سوم متكفل بيان مقام سياست نزد معلم ثالث است. با بررسي مفهوم سياست و جايگاه آن در منظومه فكري او، نسبت آن با شريعت و اخلاق و تاريخ و فلسفه بررسي شده است.
فصل چهارم به بيان اهميت و جايگاه دولت و حكومت در انديشه مسكويه پرداخته است. با بررسي مفهوم دولت از منظر رهيافتهاي فلسفي، سياسي و حقوقي، عناصر چهارگانه آن مشخص و در نهايت، بحث بر عنصر حكومت متمركز شده است. با بررسي ضرورت حكومت، انواع و شكلهاي آن از ديدگاه معلم ثالث بيان شده و در پايان، غايات حكومت فاضله از جمله كمال، سعادت، خير و عدالت به تفصيل آمده است.
فصل پنجم به ساختار حكومت مطلوب مسكويه پرداخته است. در اين فصل تلاش شده جايگاه حاكمان سياسي و مردم در حكومت مشخص شوند. در بحث رهبري، شرايط و ويژگيها و انواع و اقسام و كارويژههاي آن بررسي شده است.
در اين فصل از منظر خاستگاه حكومت، مشروعيت الهي در مقام ثبوت و مقبوليت اجتماعي در مقام تحقق خارجي بررسي شدهاند و از اين طريق، نقش ساختاري مردم در حكومت بيان و با بررسي موضوع مشاركت سياسي، انواع و زمينههاي حضور مردم در عرصه حكومت مطرح ميشود.
نويسنده اثر در خاتمه، به نتيجهگيري اجمالي از مباحث فصلهاي پنجگانه مبادرت ميورزد و ترجمه رساله «ماهيت عدل» مسكويه را نيز درج ميكند.
كتابهاي السعادة والاسعاد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامي، سياست، اعيانالشيعه، اخلاق و راه سعادت، تاريخالشعوبالاسلاميه، الصداقة والصدق، الذريعة الي تصانيفالشيعه، تاريخ فلاسفه ايراني، معجمالادباء، روضاتالجنات، كيمياي سعادت، تاريخ فلسفه در اسلام، الوافي بالوفيات، اخلاق ناصري، السياسة، الملة، ريحانةالادب، تاريخالحكماء، الوصية، تجاربالامم، تهذيبالاخلاق، جاويدان خرد، نگرشي تاريخي به فلسفه سياسي ملاصدرا، فلاسفه شيعه، اخلاقيات و دهها عنوان كتاب ديگر، از منابع و مصادر نويسنده در تدوين اين اثرند.
چاپ دوم كتاب «انديشه سياسي مسكويه» در شمارگان 1000 نسخه، 172 صفحه و بهاي 30000 ريال راهي بازار نشر شد.
