تبیان، دستیار زندگی
دنیاى امروز را دنیاى روشمندى مى دانند و از سال 1995 بر دنیاى دانشمندى خط بطلان کشیده شده، از این رو ادعا مى شود که مرزهاى نوین دنیاى جدید را تولیدات دانش روشمند تعیین مى کند و نه صرفا دانش متراکم و متزاید.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

وضعیت مدیریت تولید علم در حوزه
علم

دنیاى امروز را دنیاى روشمندى مى دانند و از سال 1995 بر دنیاى دانشمندى خط بطلان کشیده شده، از این رو ادعا مى شود که مرزهاى نوین دنیاى جدید را تولیدات دانش روشمند تعیین مى کند و نه صرفا دانش متراکم و متزاید.

به همین خاطر نهضت تولید علم در دنیا به راه افتاده است و ملت هایى را موفق در این راه مى دانند که در هر حوزه کارى آکادمیک و غیر آکادمى خود سهمى در این مقوله داشته باشند، به تعبیرى این امر در تمام حیطه ها و رشته هاى علمى سارى و جارى است و طى دهه اخیر نیز بالاخص در حوزه علوم دینى و با شروع دنیاى مجازى و قوت گرفتن مولفه اى جدید دنیاى پست مدرن و حتى پسامدرن یعنى هفت مولفه:

اطلاعات، ارتباطات، امواج، قدرت، سرعت، فرصت، ثروت در این مسأله جریان دارد. و از طرفى در دنیاى انفجارات سه گانه ـ جمعیت، ارتباطات، اطلاعات بیشتر مورد عنایت و توجه قرار گرفته است. مضافا؛ گردش هاى متواتر و متصاعدى به امر دین و دین باورى در سراسر عالم، بالاخص در پایان هزاره دوم که آن را پایان هزاره اضطراب و در آغاز هزاره سوم که آن را آغاز هزاره افسردگى مى نامند، در ضرورى جلوه دادن تولید کارآمد علم و اندیشه در حوزه دین، تکلیف همگان را روشن کرده است.

سیاست گزارى در آغاز

امر تولید علم نیازمند سیاست گذارى جدى و فورى است. این نیاز از آنجا ضرورت مى یابد که در حوزه علوم اسلامى مى توان کاستى ها و ضعف هاى جدى را به روشنى مشاهده کرد. همانند:

الف: تکثر فعالیت ها بدون جهت دهى مشخص

ب: تولید انبوه ولى توده اى و هدایت نشده در عرصه هاى مختلف دانش

ج: جزیره اى بودن مقوله «تولید علم»

د: ضعف بنیادین پژوهشى

ه: گرایش به سمت تألیف صرف

و: فقدان روش ها و مدل هاى تحلیلى کارآمد در تولید علم Analysis Models

ز: عدم توجه به روش هاى تطبیقى در تولید دانش comprative methodeدر حوزه اغلب پژوهش ها

ح: عدم تدقیق در واژه شناسى مقوله عالم و دانشمند خصوصا در حوزه علوم دینى

و صد البته دهها نکته دیگر که جهت دهى بهینه و کارآمد پژوهش و تولید علم را با مشکل مواجه نموده است و براى بررسى ژرفانگر آن خصوصا سیاست گزارى منطقى و برنامه ریزى و مدیریت بلند مدت تولید علم و پژوهش در حوزه علوم اسلامى مقدم تر از همه چیز انجام یک پژوهش زمینه یابى و وضعیت سنجى با عنایت به تولیدات در دامنه زمانى مشخص Range Time ضرورت تام و تمام دارد، چرا که امروز بهترین و مطئمن ترین راه براى تصمیم گیرى، پژوهش است و حتى صدور یک رأى در دنیاى جدید، از زاویه پژوهش و کاوش را داراى جواز مى دانند بدون پژوهش، تصمیم گیرى نکنیم.

اسلام و دنیاى تولید علم

خوشبختانه در مسیر تولید علم و دانش، جامعه مسلمین شاهد این روند نبوده و در موارد بسیار قابل استناد حوزه دانش دین، راهگشاى علم بوده و هست و چه بسا در بسیارى موارد دوشادوش هم حرکت کرده اند.

لذا وجه یاد شده، درست آن وجهى است که در اسلام هیچ گاه، مورد دعوى نبوده است، نظام سلسله مراتبى در جامعه اروپایى بسیار درهم تنیده بوده است و در این خصوص نقش اساسى داشته است. نظام سلسله مراتبى کلیسا به سختى از ادعاى خود بر علوم دفاع مى کرد و دانشمندان که تا اواسط قرن نوزدهم غیر حرفه اى به حساب مى آمدند، براى مقابله با این سلسله مراتب مى بایستى نظامى قابل مقایسه ایجاد مى کردند. این چنین شد که دانشمندان حرفه اى شدند و بعد از آن نیز دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتى به سبک امروز ایجاد شدند.

تولد حرفه دانشگرى

حرفه دانشگرى و تولید علم در قرن نوزدهم در اروپا پدید آمد. این حرفه براى اینکه بتواند نقش کلیسا را در جامعه به عهده بگیرد یا نقشى مشابه آن به دست آورد، مى بایست خود را هر چه بهتر و مقبول تر تعریف بکند و منافعش را براى جامعه نشان بدهد.

انقلاب صنعتى اروپا و نقش پیشگویى کننده علم همراه با رفع نیازهاى صنعتى، به این امر کمک کردند. جامعه علمى، یعنى مجموعه دانشگران، که همواره سخت در تلاش براى حل معماهاى جدید و پاسخ به سئوال هاى جدید در علم بود که، نظام ارزیابى درونى خود را آفرید.به این ترتیب علم جدید تبدیل به یک حرفه شده است لذا علم یک فرآیند است همراه با روش و نتایج، نتیجه علم تنها دانش و قانون هاى علمى نیست. بلکه روش نیز هست. از طرفى، تغییر یا تصحیح این روش علمى هم به عهده دانشگران است و در فرآیند علمى انجام مى پذیرد.

جامعه ما و علم نوین (تولید گرى)

کشور ما شاید به لحاظ جمعیت، نیازها و توقعات مردم و امکانات رفاهى و امکانات بهداشتى و آموزشى کما بیش پا در مرحله مدرنیته و لعاب هاى آن گذاشته است. یعنى به لحاظ این عوامل و عناصر با جامعه اى پیش صنعتى یا کشاورزى و ایلى قابل مقایسه نیست اما به لحاظ تفکر، مدیریت و تولید دانشگرى در تمام حوزه ها از آکادمیک تا حوزه هاى سنتى به طور کامل به دوره دانشگرى راه نیافته است.

تمهیدات اساسى:

از جمله موارد مهم تولید علم در بحث خرد مى توان در حوزه علوم دین به موارد ذیل اشاره کرد:

1 ـ تمهید و طراحى دوره هاى کارگاهى پژوهش و تحلیل محتوا

2 ـ ترویج فرهنگ پژوهش به جاى انبوه سازى

3 ـ ایجاد دپارتمان هاى تحقیقات علوم اسلامى محصول گرا و نتیجه بخش در حوزه

4 ـ ترغیب اساتید به فاصله گرفتن از تحشیه نویسى افراطى و گرایش به سمت کارهاى تطبیقى و نیازهاى عصرى و نسلى.

5 ـ استاندارد کردن آموزش و پژوهش در حوزه

6 ـ آسیب شناسى ابزارى، رفتارى، عملکردى و دانشى در خصوص تولیدات علمى حوزه

7 ـ آسیب شناسى اطلاع رسانى و ارایه راهکارهاى کارآمد

8 ـ تغییر رویه هاى نامطلوب یا معیوب در ترویج تولیدات علمى ناکارآمد

9 ـ شناسایى، ترویج و تحکیم الگوهاى مطلوب تولیدات علمى

10 ـ ایجاد زمینه هاى رقابتى در تولیدات علمى حوزوى و دانشگاهى

11 ـ تهیه بروشورهاى علمى ـ کاربردى جهت تولیدات علمى

12 ـ تهیه خبرنامه علمى ـ کاربردى در ترویج فرهنگ تولید علمى

13 ـ تهیه خبرنامه علمى ـ اطلاع رسانى در زمینه وضعیت تولیدات علمى در سطح کشور و دنیا

14 ـ تشکیل تیم هاى اندیشه گان جهت بررسى وضع مسبوق و ترسیم وضع موجود جهت وصول به وضع مطلوب تا مرحله وضع موعود

15 ـ مقدمات ایجاد بنیاد پژوهش هاى علوم اسلامى در حوزه با رویکرد به مسایل جدید

16 ـ ترغیب و استفاده صحیح و کارآمد از IT و ICT

17 ـ ایجاد زمینه جهت تبادل اطلاعات با مراکز دانشگاهى

18 ـ ایجاد زمینه جهت راه اندازى همایش هاى مشترک حوزه و دانشگاه در موضوعات:

تخصصى، روز، ملى، بین المللى، بین المذاهب، IT و ICT و....

19 ـ ترویج پژوهش هاى بنیادى کاربردى ـ توسعه اى

20 ـ راه اندازهاى همایش ثابت سالیانه تحت عنوان همایش یافته هاى تولید علم در حوزه

برنامه ها

1 ـ همایش آسیب شناسى (حوزه و دانشگاه) در خصوص تولیدات علمى حوزه با چشم اندازهاى؛ فرصت ها، تهدیدها، چشم اندازها، تاریخچه، آینده، انتظارات، غفلت ها، تحولات، واقعیات و ...

2 ـ ایجاد یک مرکز مجازى Viritual Center طرح و برنامه جامع در خصوص اطلاع رسانى در حوزه در زمینه تولیدات علمى

3 ـ راه اندازى سایت جامع تولیدات علمى

4 ـ راه اندازى تورهاى (تحقیقاتى ـ علمى ـ کاربردى) براى بررسى ابعاد تولید علم رقبا در سطح آمایش بین المللى

5 ـ همایش ملى (بررسى محتواى آموزشى حوزه، آسیب ها و راهکارها) جهت بسترسازى تولیدات علمى

6 ـ به قدرت رساندن توانمندان حوزوى جهت تولیدات علمى به روز Up to dateاز جهت 4 مولفه:

تامین، تضمین، تجهیز و ترغیب

ختم سخن اینکه در دنیاى روشمندى که امواج در آن حاکمند و مجاز جارى و سارى است هر گونه پیام رسانى، اطلاع رسانى و حضور در پهنه و صحنه آن مستلزم داشتن حرف نو، علمى، روشمند، مناسب و به روز و با توجه به تعدد، تکثر، تنوع و پیچیدگى نیازهاى عصرى و نسلى است.

نباید غافل شویم که وضع موجود تولید علم در حوزه وضع مطلوب و کارآمد و جایمند نیست و این به معناى نفى آن نیست بلکه صحه گذاشتن بر این مسئله است که مى تواند بهتر و فرازین تر از این باشد اما متاسفانه نیست و همین امر باعث اعتراض اقطاب و استوانه هاى دین و دانش و پویش و پژوهش خود حوزه، امثال؛

حضرت آیت الله جوادى آملى مى شود که مى فرماید:

متأسفانه در حال حاضر حوزه علوم اسلامى ما در فاز مصرف افتاده است. انبوهى از تولیدات علمى و کتابهاى چاپ شده داریم ولى تحصیل و پژوهش در آن مشهود نیست و بیشتر فیش بردارى و تلخیص است تا تدقیق در حالى که فیش بردارى و (مونتاژمتون) ترویج فرهنگ مصرف دانش است نه کالبد شکافى آن.

ایشان تصریح مى فرمایند:

عزیزان محقق فرهیخته و شایسته و بایسته در این راه باید (به جاى زانوى غم گرفتن) قلم به دست بگیرند و روشمند کار کنند (و اینگونه است که مى توان با روشمندى و شناخت الگوها و نیازها و خلاءها با روحیه ژرفاکاوى موتورهاى خاموش ذهن را به حرکت و تلاطم درآورد و تولید علمِ مفید نمود)

ایشان تصریح مى فرمایند: ما در این قسمت به شدت با فقر مواجهیم.


منبع:پیام حوزه شماره 38                   فرآوری:نقدی-حوزه علمیه تبیان

علم