تحریم یک رفراندوم

موضوع اصلی رفراندوم (انقلاب سفید) چه بود و علمای اسلام در برابر آن چه واکنشی نشان دادند؟

قرن بیستم، قرن بیداری و آزادیخواهی ملتهای جهان بود و استعمارگران به این نتیجه رسیدند که دیگر غارت ثروت و هویت فرهنگی ملتهای عقب مانده با سرنیزه و نیروی نظامی امکانپذیر نیست. از این رو، برای حفظ منافع و نفوذ خود باید راه دیگری برگزینند. آنان بر آن شدند تا برای رسیدن به اهداف شوم خود، با سر دادن شعار اصلاحات، ترقی، آزادی، تمدن، عدالت و ...، مردم، آزادیخواهان، کارگران و دهقانان را فریب دهند و با امیدوار ساختن آنان به فردایی روشن، راه را بر عصیان و شورش آنان ببندند.

جان اف کندی رییس جمهور وقت آمریکا درباره ی ماهیت شوم این طرح چنین گفته است:

آمریکا به دیگر رژیمهای دستنشانده و وابسته به خود فشار آورد که به منظور پیشگیری از جنبشهای ملی و ضد امریکایی، اقدام مزبور را به مرحله ی اجرا بگذارند... .([1])

در این میان، شاه ایران نیز بر اثر فشارهای امریکا، ژست انقلابی به خود گرفت و در سفر خود به آمریکا، برای اجرای «انقلاب سفید» در ایران، تعهد سپرد. مانع بزرگ برای اجرای این طرح، افراد و گروه هایی بودند که ماهیت این طرح را میدانستند و ممکن بود با فعالیتهای افشاگرانه ی خود، ماهیت شوم و خطرناک این طرح را آشکار کنند.

شاه از احزاب و سازمانهای ملی آن روز، هیچگونه خطری احساس نمیکرد و تنها خطری که فکر شاه را به خود مشغول ساخته بود، نقش علما و جامعه ی روحانیت بود. وی میدانست که روحانیت در برابر این خیانت ساکت نخواهد نشست. از این رو برای مردمی جلوه دادن «انقلاب سفید»، آن را در شش ماده به رفراندوم گذاشت. «انقلاب سفید» با وجود ظاهر بسیار فریبنده ی آن مانند: اصلاحات ارضی، حذف ساختار ارباب ـ رعیتی، آموزش مردم بیسواد و اصلاح قانون انتخابات، طرحی استعماری برای به یغما بردن سرمایه های ایران بود که به گفته ی طراحان آن، باید دست کم برای صد سال دیگر، ملت ایران را به خواب غفلت میبرد.([2])

اهداف:

با نگاهی کوتاه به لوایح پیشنهادی شاه، این حقیقت روشن میشود که امریکا با اجرای این نقشه، اهداف زیر را دنبال میکرد:

1. با «اصلاحات ارضی»، نیروی ملی قشر دهقان و کارگر را که بزرگترین خطر برای منافع آمریکا به شمار میرفت، فلج میکرد.

2. با طرح «اصلاحات قانون انتخابات»، راه نفوذ و دخالت مستقیم ستون پنجم و عوامل بیگانه که به نام «اقلیتهای مذهبی» و «انجمن بانوان» در ایران فعالیت کردند، باز میشد.

3. در قالب طرح «سپاه دانش»، برخی جاسوسهای ورزیده و کارآزمودهی «ساواک» به روستاها گسیل میشدند تا از نفوذ نیروهای انقلابی در میان روستانشینان جلوگیری کنند.

4. با شعارهای فریبندهی «اصلاحات، انقلاب و...»، امیدواری کاذبی در جامعه پدید میآورد و با راه انداختن رفراندوم دروغین، به ملت ایران وانمود میکرد که شاه به افکار عمومی، احترام میگذارد.([3])

واکنش علمای اسلام به رفراندوم

با آشکار شدن برخی زاویه های اصلی این رفراندوم، علمای اسلام به رهبری حضرت امام خمینی(رحمه الله)درصدد برآمدند مفهوم و معنای لوایح شش گانه ی مورد نظر شاه را بدانند. به همین دلیل، آقای کمالوند ـ یکی از علمای خرم آباد ـ به دیدار شاه رفت و مخالفت علما را با رفراندوم به او گوشزد کرد. شاه، پیشنهاد علما را نپذیرفت و بر اجرای آن پافشاری کرد.([4]) پس از به نتیجه نرسیدن این گفت وگو، امام خمینی برای تحریم رفراندوم، اعلامیه ای صادر کرد که رژیم را با مشکلات بسیاری روبه رو ساخت.

هنوز ساعتی از پخش اعلامیه ی حضرت امام نگذشته بود که موج شعار «رفراندوم قلابی مخالف اسلام است»، آسمان تهران را پر کرد. دامنه ی اعتراض ها به شهرهای دیگر از جمله قم رسید و بازار تهران و قم به تعطیلی کشیده شد. مأموران شاه برای کنترل اوضاع، با مردم درگیر شدند و بسیاری از روحانیونی را که در اعتراض به رفراندوم در خانه ی آقای غروی در تهران گرد آمده بودند، بازداشت و روانه ی زندان کردند. شاه نیز به قم سفر کرد تا موضوع را با مراجع تقلید در میان بگذارد. با تحریم خروج مردم از خانه ها به دستور امام، این نقشه ی شاه نیز خنثی شد و شاه با خشم و بی هیچ دستآوردی به تهران بازگشت.

اعتراض اصلی علما و حضرت امام خمینی به این رفراندوم، درونمایهی ضد اسلامی لایحه های یاد شده، غیر قانونی بودن اصل رفراندوم و نامشروع بودن صلاحیت اجرا کنندگان آن بود. در اعلامیه ی حضرت امام(ره) چنین آمده است:

در قوانین ایران، رفراندوم پیش بینی نشده... معلوم نیست چه مقامی صلاحیت اجرای آن را دارد... مقامات روحانی برای قرآن و مذهب احساس خطر میکنند و این رفراندوم اجباری مقدمه ای برای از بین بردن مواد مربوط به مذهب است... .([5])

سرانجام رفراندوم با وجود اعتراض ها، اعتصاب ها و تحریم مردم به صورت فرمایشی، برگزار شد و رژیم شاه در کمال شگفتی و ناباوری، اعلام کرد که این طرح با نزدیک به 6 میلیون رأی به تصویب ملت ایران رسیده است.([6])

پیآمدهای تصویب «انقلاب سفید»

با تصویب این طرح، روزنامه های کشور در تبلیغاتی گسترده، این پیروزی را به شاه و ملت تبریک گفتند و حامیان خارجی رژیم نیز با فرستادن تبریک های پیاپی، از این پیروزی، ابراز خرسندی کردند.([7]) در مقابل، روحانیان به پیشنهاد امام خمینی به عنوان اعتراض به این طرح، تصمیم گرفتند در ماه رمضان از رفتن به مساجد خودداری کنند([8]) که خود، سرآغازی برای پیدایش تحولات بعدی در راه پیشبرد اهداف مقدس انقلاب به شمار میآمد.