مراحل زندگی امام کاظم علیه‌السلام

براساس طبیعت، محیط و شرایط زندگی امام کاظم علیه‌السلام بررسی زندگی آن حضرت به سه مرحله تقسیم می‌شود.

مرحله نخست

از ولادت آن حضرت در سال 128 ه.ق تا شهادت امام جعفرصادق علیه‌السلام در سال 148 ه.ق را دربردارد. در این مدت، او شاگرد پدر بزرگوارش بود. در این دوره بیست ساله، علم الهی و توانایی بالایی امام در مناظره و گفت‌و‌گوهای علمی تبلور یافت، تا آنجا که هنوز پنج سال از زندگی خود را پشت سر نگذاشته بود که ابوحنیفه را با ادله و برهان محکم به سکوت واداشت.

مرحله دوم

این مرحله پس از شهادت امام صادق علیه‌السلام و رهبری دینى، علمى، سیاسی و تربیتی امام کاظم علیه‌السلام آغاز شد. در این فضا و شرایط سخت سیاسى، بیم آن می‌رفت که جان امام در معرض خطر قرار گیرد. به همین علت، امام ششم در زمان حیات خود، امام کاظم علیه‌السلام را یکی از پنج جانشین خود معرفی کرد. به این ترتیب، برنامه منصور را برای از میان برداشتن فیزیکی امام هفتم خنثی کرد. این مرحله تا زمان مرگ منصور (158 ه.ق) ادامه داشت. پس از او مهدی و هادی به قدرت رسیدند. در زمان آنها که بیش از بیست سال به درازا کشید، فضای باز و آزادی نسبى، به‌ویژه در روزگار مهدى، برای اهل‌بیت و پیروان ایشان فراهم شد.

مرحله سوم

این مرحله از زندگی امام کاظم علیه‌السلام با حکومت هارون‌الرشید هم‌زمان بود. هارون در سال 170 ه.ق به قدرت رسید. او در کینه‌توزی و دشمنی با اهل‌بیت علیه‌السلام و علویان، پس از برادرش هادی و پدرش مهدى، شهره بود. امام در این دوره از زندگی خود با تنگناها و سختی‌های فراوانی روبه‌رو شد. هنوز هارون‌الرشید در آغاز راه بود که امام را در سیاه‌چال‌ها به بند کشید. گاهی حضرت را در بصره و زمانی در بغداد به زندان می‌سپرد. این سال‌های طاقت‌فرسا، با دیگر سال‌ها متفاوت بود؛ زیرا هارون همواره درصدد کوچک کردن امام و کاستن از منزلت آن حضرت بود.

اگر موضع‌گیری امام را در قبال منصور و مهدی در نظر بگیریم، می‌بینیم که فعالیت خود را علیه حکومت‌هارون فزونی می‌بخشید، اما با وجود اینکه علویان از اقدام‌های انقلابی علیه هارون‌الرشید پرهیز می‌کردند، هارون اهل‌بیت علیه‌السلام و پیروان آنان و به‌ویژه امام کاظم علیه‌السلام را در تنگنا قرار داد.

حضرت کاظم علیه‌السلام در آن شرایط و نیز در پی سخت‌گیری حاکمیت بر علویان، تمام توان خود را برای رسیدن به هدف‌های الهی و انجام دادن وظایفی که بر دوش داشت، به ‌کار بست. او سیاست‌های هارون را به ‌خوبی می‌شناخت و می‌دانست که تصمیم نهایی هارون، از میان برداشتن اوست. امام این مطلب را نیز دریافته بود که هارون، حتی میانجیگری اطرافیان خود را دراین‌باره نمی‌پذیرد. بنابراین، با ایستادگی در برابر خواسته‌های هارون، همه سختی‌ها را به

جان خرید.

آن بزرگوار، وظایف خود را با دقت و ژرف‌نگری به انجام رساند و به امامت فرزندش علی بن موسی الرضا علیه‌السلام وصیت کرد. سرانجام در زندان سندی بن شاهک، در روز 25 رجب سال 183 ه.ق به شهادت رسید و در گورستان قریش در بغداد به خاک سپرده شد.

سید منذر حکیم، پیشوایان هدایت، باب الحوائج امام موسی کاظم علیه‌السلام، ، ج 1، ص 60.