HDL کلسترول و روش های افزایش آن
یکی از اهداف متخصصان قلب از ارجاع بیماران خود به متخصصان تغذیه آن است که HDL خون بیمارانی که به سکته قلبی دچار شده اند و یا تحت عمل جراحی قلب باز(Bypass) قرار گرفته اند، سریع تر افزایش یابد.
همچنین در بیماران مبتلا به چربی خون بالا، افزایش HDL از اهداف رژیم درمانی است.
با توجه به اهمیت HDL در محافظت از قلب همواره متخصصان تغذیه در توصیه های خود، افزایش HDL را مدنظر دارند.
HDL چیست؟
برای انتقال کسترول در خون به ملکول های لیپوپروتئینی نیاز است که به طور معمول 2 نوع از آن ها بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد:
* HDL: که به جمع کلسترول و این ملکول HDL-C گفته می شود.
* LDL: که با اتصال به کلسترول LDL-C را ایجاد می کند.
برای اختصار در نوشتارها به این ملکول ها HDL و LDL گفته می شود.
HDL یکی از ملکول های چربی خون از نوع لیپوپروتئین است که قسمت اعظم آن پروتئین (50 درصد) و قسمت کمتر آن را کلسترول و تری گلسیرید تشکیل می دهد و کار عمده آن انتقال کلسترول از بافت ها و هدایت آن به سمت کبد است.
به طور کلی این نوع چربی مفید در خانم ها بیشتر از آقایان و در ورزشکاران بیشتر از افراد غیر ورزشکار است.
به علت آن که وزن مخصوص HDL در حدود 1/1 گرم درصد میلی لیتر بوده و این مقدار بالاتر از وزن مخصوص سایر لیپوپروتئین ها است، بنابراین آن را به نام لیپوپروتئین با وزن مخصوص بالا Lipoprotein High Density نام گذاری کردهاند. HDL در کبد و رودهها ساخته می شود.
در بیماران با کاهش HDL، معمولاً افزایش مقاومت به انسولین دیده می شود که ممکن است ناشی از عدم فعالیت فیزیکی و یا چاقی باشد. مطالعات زیادی نشان داده که افزایش HDL باعث کاهش مرگ و میر در مردان و زنان مبتلا به بیماری های قلبی عروقی می شود.
بررسی ارتباط بین سکته مغزی و بیماری های قلبی عروقی با میزان HDL خون نشان داده است که اگر میزان آن بیشتر از 60 میلی گرم در صد میلی لیتر خون باشد، رابطه ای معکوس و اگر کمتر از 40 میلی گرم درصد میلی گرم لیتر خون باشد رابطه مستقیم با سکته مغزی دارد.
در افراد سالم میزان HDL خون در زنان بهتر است بیشتر از 50 میلی گرم در صد میلی لیتر خون و در مردان بیشتر از 45 باشد.
علل کاهش HDL خون
* چاقی، عدم فعالیت فیزیکی، سن، سیگار، التهاب، ژنتیک، مصرف داروهای استروئیدی آنابولیک و رژیم غذایی کم چربی با کربوهیدرات بالا باعث افزایش کاتابولیسم (سوخت) HDL می شود.
* کاهش مادهای پروتئینی به نام آپوپروتئین آ و افزایش میزان تری گلسیرید خون نیز اغلب با کاهش HDL همراه است.
* همچنین، کاهش فعالیت لیپوپروتئین لیپاز(LPL) در بیماران با کاهش HDL همراه می باشد.
* 50 درصد تغییرات مرتبط با HDL به ژنتیک فرد بستگی دارد.
* مصرف قرصهای ضد بارداری نیز باعث افزایش تری گلسیرید خون و کاهش HDL می شود.
اقدامات لازم برای افزایش HDL خون
* برخی مطالعات نشان داده است که رژیم های غذایی با کربوهیدرات کم باعث افزایش HDL خون تا حدود 10 درصد می شود.
* افزایش مقدار ایزوفلاون خون ناشی از مصرف پروتئین سویا حدود 3 درصد HDL خون را افزایش می دهد.
* نتایج مطالعه ای در آمریکا در سال 2006 نشان داد که تجویز مکمل های مولتی ویتامین باعث افزایش 21 تا 23 درصد میزان HDL می شود.
* از عوامل ژنتیکی موثر در افزایش HDL می توان ApoA-1 را نام برد که وجود آن نقش مهمی در محافظت از قلب دارد.
* در برخی بررسی های اپیدمیولوژیکی نشان داده شده است که رژیم های غذایی کم چرب و پُرکربوهیدرات باعث کاهش HDL می شود. البته این نظر مورد تایید همه محققان قرار نگرفته است. زیرا ممکن است چربی رژیم غذایی حاوی مقادیر مختلفی از نوع PUFA (چند اشباع نشده) و یا MUFA (تک اشباع نشده) باشد.
* از طرفی رژیم های توصیه شده فعلی مبنی بر کاهش مصرف اسیدهای چرب اشباع شده (SFA) باعث کاهش خطر آتروژنیک LDL (مضر) می شود، اما متاسفانه HDL مفید را نیز کاهش می دهد.
یکی از عوارض مصرف رژیم غذایی کم چرب کاهش مقدار پلاسمایی ApoA-1 است که به کاهش HDL نیز منجر می شود. شاید مطالعات آینده در مورد تاثیر مواد مغذی بر روی ژن APOA-1، به طراحی رژیم های غذایی مورد نیاز برای افزایش HDL کمک می کند.
* هر چند که افزایش مصرف نیاسین باعث افزایش HDL خون می شود ولی عوارض جانبی بی شماری چون خشک شدن دهان، برافروختگی چهره و... دارد.
نتیجه گیری
استروژن با منشا خارج از بدن، ورزش مستمر، کاهش چربی های خون (تری گلسیرید، کلسترول و LDL) در افزایش HDL نقش مهمی دارند.
برخی منابع، مصرف غذاهای حاوی مواد پلی فنولیک و فلاونوئیدی مثل انگور قرمز، چای، کرفس و پیاز را در افزایش HDL و کاهش مرگ و میر دخیل می دانند.
در تحقیقات مداخله ای تغذیه ای که نگارندگان این مقاله بر روی بیماران هایپرلیپیدمی انجام داده اند، نتایج نشان می دهد که تاثیر منابع غذایی مهمی چون پروتئین سویا و یا روغن زیتون چنان چه همراه رژیم غذایی کم کالری باشند، بیشتر از آن که بر روی افزایش HDL موثر باشند، بر کاهش تری گلسیرید تاثیر می گذارند.
در ضمن طراحی رژیم غذایی حاوی آنتی اکسیدان ها و یا مکمل ها را بایستی به متخصص تغذیه سپرد و از مصرف بدون مشاوره ی آن ها پرهیز نمود.
دکتر رزا زاووشی و دکتر مصطفی نوروزی
اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین
*مطالب مرتبط:
مواد غذایی کاهش دهنده کلسترول خون
رژیم غذایی همانند دارو در كاهش كلسترول خون مؤثر است
توصیه های غذایی برای کاهش کلسترول خون بالا
توصیه هایی برای کاهش کلسترول بالا
سبوس برنج بهترین داروی ضد کلسترول
کلسترول بالا و چاقی شکم، بیماری قلبی را در زنان افزایش میدهد
گیاه " اسفرزه " کلسترول خون را کاهش میدهد
تاثیر مواد حاوی کلسترول بر قلب
بخش تغذیه و سلامت تبیان