هدیهاى از سوى خداوند
پیامبر خدا(صلى الله علیه و آله) فرمود: عقل، ارمغان خداوند است .
بهترین بخشش
پیامبر خدا(صلى الله علیه و آله) فرمود: خداوند، چیزى با ارزشتر از عقل، در میان بندگان تقسیم نكرد. از این رو خواب خردمند، برتر از بیدارىِ نادان است و خوردن خردمند، برتر از روزه نادان است و بر جا بودنِ خردمند، برتر از به حركت در آمدنِ نادان.
خداوند، هیچ پیامبر و فرستادهاى را برنیانگیخت، مگر آن زمان كه خِردش كامل گشت و خِردش از خِردهاى همه امّتش بیشتر شد. آنچه پیامبر در خود نهان مىدارد [یعنى خرد]، از كوشش تمامِ كوشندگان، برتر است. هیچ بندهاى، نمىتواند واجبات الهى را به جاى آورد، مگر آن كه درباره آنها تعقّل كند. همه پرستشگران با زیادتى عبادت و پرستش، به پایه خردمند نمىرسند. به راستى كه خردمندان، همان «اولوالألباب(صاحبان خرد)» هستند كه خداوند، درباره آنان فرمود: «جز صاحبان خرد، پند نمىگیرند.»
پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) در روایتی دیگر فرمودند: خجسته است آن كه خرد را میان بندگانش گوناگون قسمت كرد. گاهى دو انسان، كردار و نیكىها و روزه و نمازشان برابر است؛ امّا در خرد، متفاوتاند؛ مانند ذرهاى در كنار كوه اُحُد. خداوند بهرهاى برتر از خرد و یقین را در میان آفریدگانش قسمت نكرد.(1)
از پیامبر خدا پرسیده شد: برترین چیزى كه به بندگان بخشیده شده، چیست؟ فرمود: «سرشتى خردمندانه كه با آن، زاده مىشود.» گفتند: اگر از آن، بى بهره شد، چه؟ فرمود: «خرد بیاموزد.»(2)
ریشه انسان
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اى گروه قریش! همانا تبار آدمى، دین اوست و جوانمردىاش، خُلق و خوى اوست و بنیادش عقل اوست.(3)ارزش انسان
پیامبر(صلى الله علیه و آله) فرمود: «برترینِ مردم، خردمندترینِ آنهاست» و آن، پیامبر شماست.(4)
دوست انسان
پیامبر خدا(صلى الله علیه و آله) فرمود: دوست هر انسانى، عقل او و دشمنش جهل اوست .
دوست و راهنماى مؤمن
پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) فرمود: دانش، دوست مؤمن است و خرد، راهنماى او. كار، سرپرست او و بردبارى، وزیرش، شكیبایى، فرمانده سربازان اوست و مدارا، پدرش و نرم خویى، برادرش .
پشتیبان مؤمن
پیامبر خدا(صلى الله علیه و آله) فرمود: هر چیزى پشتیبانى دارد و پشتیبان مؤمن، خرد اوست. از این رو، بندگىِ مؤمن براى پروردگارش، به اندازه خرد اوست .
پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) فرمود: هر چیزى به ابزار و نیرویى نیازمند است و نیرو و ابزار مؤمن، خرد است. هر بازرگانى، سرمایهاى دارد و سرمایه كوشش كنندگان، خرد است. هر ویرانى آبادانىاى دارد و آبادانىِ آخرت، به خرد است. در هر مسافرتى خیمهاى به پا مىكنند كه بدان پناه مىبرند و خیمه مسلمانان [ در سفر آخرت]، خرد است .
پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) فرمود: «تكیهگاه خانه، پایه آن است و تكیهگاه دین، شناخت خداوند متعال است و یقین به یگانگىِ او و خِردِ سركوب كننده.» پرسیدند: اى پیامبر خدا! سركوب كننده چیست؟ فرمود: «[ابزارى براى] خوددارى از گناهان، شوق داشتن به پیروى از خداوند و سپاسگزارى بر همه بخششها و نعمتها و آزمایشهاى نیكوى خداوند.»(5)سودمندترین دارایى
پیامبر خدا(صلى الله علیه و آله) فرمود: هیچ تنگ دستىاى سختتر از نادانى نیست و هیچ سرمایهاى، پُر سودتر از خردمندى نیست .
پی نوشت ها:
1- كنز العمّال، ج 3، ص 382، ح 7053، نقلاً عن الحكیم عن طاووس .
2- تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 98 .
3- الكافی، ج 8، ص 181، ح 203 عن سدیر الصیرفی عن الإمام الباقر علیهالسلام، بحارالأنوار، ج 22، ص 382، ح 16 .
4- تیسیر المطالب، ص 146 .
5- ارشاد القلوب.
برگرفته از حكمتنامه پیامبر اعظم(صلَّی الله علیه و آله)، ج 2 ، محمدی ری شهری .
گروه دین و اندیشه تبیان، هدهدی