بگو زمین نمی گردد!

هفته ای که سپری شد پر از سالگردهای مختلف در زمینه علم نجوم بود که هر یک از آن ها نقش عمده ای در ترویج و گسترش این علم داشتند.

روز جمعه 11/10/88 پایان سال جهانی نجوم بود. سال جهانی نجوم با این امید این گونه نامگذاری شد كه تعداد بیشتری از مردم فرصت و بهانه‌ای پیدا كنند تا به اطراف خود بنگرند. جهانی بزرگ‌تر را ببینند كه در آن سیاره مادری ما تنها نقطه‌ای ناچیز در آن است و بار دیگر احساس هیجان‌انگیز اكتشافات علمی را درون خود بیابند و با قافله علم همراه شوند. روز شنبه 12/10/88 سالگرد تولد ایزاک آسیموف نویسنده ای که بیشتر با داستانهای علمی - تخیلی اش شناخته می شود بود. نویسنده ای که نقش به سزایی در آموزش نجوم به کودکان و نوجوانان دارد و کمتر کسی از اهالی نجوم را می توان یافت که کتابی از سری کتاب های او را در کودکی مطالعه نکرده باشد. اگر روز دوشنبه 14/10/88 سایت گوگل را مشاهده کرده باشید حتما سالگرد این روز را هم متوجه شده اید. لوگوی گوگل در این روز به خاطر تولد نیوتن شکل خود را به یک شاخه درخت سیب تغییر داد. سیب نیوتن وقتی بر سر او افتاد، فکر او را تا اعماق یک سؤال بزرگ فرو برد. چرا اجسام روی هم می‌افتند؟ چندی بعد او قانون جاذبه را کشف کرد و گفت هر دو جرمی، بر هم نیرویی وارد می‌کنند که با اندازه جرم‌ها رابطه مستقیم و با مجذور فاصله آنها نسبت عکس دارد. البته بیشتر شهرت این دانشمند بزرگ به خاطر قوانین سه‌گانه‌ای است که با آن ها در دوران دبیرستان آشنا شده اید.

اما هنوز سالگردهای این هفته تمام نشده است! روز جمعه 18/10/88 سالگرد درگذشت دانشمند بزرگ، گالیله است. کسی که سال گذشته به یاد او به نام سال نجوم نامگذاری شد و داستان دادگاه تفتیش عقایدش همیشه در اذهان باقی می ماند.

گذری بر زندگی

گالیلئو گالیله در شهر برج کج ایتالیا به سال 1564 متولد گردید. او را به عنوان پدرعلم فیزیک جدید می شناسند، وی بشر را با این اندیشه فیثاغورسی آشنا ساخت که کتاب طبیعت به زبان هندسه و ریاضیات نوشته شده است و فهم طبیعت احتیاج به مشاهده دقیق و آزمایش دارد. او هم، مانند تمام دانشمندان بزرگ دیگر زندگی پرفراز و نشیبی داشت. ابتدا قرار بود به کلیسا برود و کشیک شود ولی به اصرار پدرش در رشته طب مدتی تحصیل کرد اما سرانجام تصمیم گرفت مطالعاتش را در رشته ریاضی ادامه دهد. او در دانشگاه مباحثی ماند هندسه، مکانیک و نجوم را تدریس می کرد. گالیله بعد از محاکمه در منزل دوستش پیکولومینی اسقف شهر محبوس شد ولی بعد از مدتی به او اجازه داده شد تا در خانه ییلاقی خود واقع در آرستری اقامت کند و  در سال 1642 در همان خانه درگذشت.

رصدهای گالیله

گالیله در سال 1609 اولین تلسکوپ خود را ساخت. اما بیشتر تاریخدانان گمان می کنند که نخستین تلسکوپ نوری را یک دانشمند هلندی ساخته است. گالیله با اینکه چیزهایی در باره اختراع این دانشمند هلندی شنیده بود اما خودش تلسکوپی را ساخت. او نخستین کسی بود که توانست متوجه شود نور ماه از خودش نیست و بر روی آن گودال هایی وجود دارد. وی راه شیری را نیز رصد کرد و متوجه شد که ستاره های راه شیری آنقدر زیاد است که در ذهن نمی گنجد. اما شاید بزرگ ترین رصد او کشف اقمار  چهار گانه سیاره مشتری باشد که به یاد این رصد گالیله، در سال جهانی نجوم پروژه ای با عنوان شب های گالیله ای برگزار شد. در شبی که این پروژه به اجرا درآمد مشتری و اقمارش دقیقا به همان حالتی بودند که گالیله 400 سال پیش آنها را از پشت تلسکوپش رصد کرده بود. وی چندین رصد تاثیرگذار دیگر نیز مانند رصد و کشف اهله سیاره زهره، رصد حلقه زحل، رصد لکه های خورشیدی و ... داشت. گالیله اولین کسی بود که سیاره ی نپتون را در نزدیکی مشتری با تلسکوپش دید، ولی متوجه نشد که این یک سیاره ی جدید است.

و اما تفتیش عقاید

«در هفتادمین سال زندگی در مقابل شما به زانو درآمده‌ام و در حالی که کتاب مقدس را پیش چشم دارم و با دستهای خود لمس می‌کنم توبه می‌کنم و ادعای خالی از حقیقت حرکت زمین را انکار می‌کنم و آن را منفور و مطرود می‌نمایم.»

این جملات، سخنانی بود که گالیله در کلیسا بر خلاف میل خودش مطرح کرد. گالیله در سال 1632 یافته هایش را در کتابی به نام "گفت و گو درباره دو نظام بزرگ جهان" منتشر کرد. مشاهدات گالیله پشتیبان نظریات کوپرنیک درباره جهان بود. در آن هنگام برخی از دانشمندان حامی نظرات گالیله بودند و برخی دیگر نیز فعالیت های وی را مسخره می کردند. اسقف اعظم کلیسای کاتولیک روم، به گالیله اطلاع داد که نظریات کوپرنیک بر خلاف کتاب مقدس تشخیص داده شده و کتاب او جزو فهرست سیاه کتاب های ممنوعه قرار گرفته است. او به گالیله گوشزد کرد که سازمان تفتیش عقاید هر نوع حمایت یا اعتقاد به صحت نظریات کوپرنیک را ممنوع اعلام کرده است. سرانجام گالیله در سن 70 سالگی و با ضعف بدنی برای دفاع به دادگاه روم احضار شد. او مجبور شد ادعا كند كه دست از عقاید بدعت گذارانه اش درباره منظومه شمسی برداشته است اما هنگامی كه اتاق محاكمه را ترك می كرد بی اعتنا به آنچه مجبور به گفتن شده بود ادعا كرد كه زمین هنوز به دور خورشید می چرخد.

گردآوری:

م.ح.اربابی فر