قلعه دختر(قیز قلعه)

شاید یكی از مهمترین آثار شگفت انگیز معماری كشور در مناطق مرتفع و سخت گذر ایران در دوره باستان كه تاكنون ناشناخته مانده قیز قلعه ساوه باشد.

عظمت بنا و فلسفه وجودی ساخت آن دراین منطقه به حدی جالب است كه می‌توان از آن به عنوان یكی از منابع مهم جذب گردشگر بین‌المللی به استان مركزی و همچنین معرفی دستاوردهای معماری ملی و باستانی ایران قدیم اشاره كرد.

قصر، عبادتگاه ودژ دفاعی قلعه دختر ساوه بر روی صخره بلندی مشرف به دشت ساوه بنا شده كه از سه طرف شرق، غرب و جنوب بوسیله صخره‌های متعدد دیگری احاطه شده‌است.

از نمای شمالی قلعه سه قله صخره‌ای بلند مشاهده می‌شود كه قصر و قلعه در نوك قله‌ای كه در وسط قرار گرفته ساخته شده و این قلعه از جاده ساوه به همدان و از تمامی دشت و شهر ساوه قابل رویت است.

در دو طرف صخره قیز قلعه دو رودخانه كوچك جاری است، رودخانه ضلع شرقی دایمی، اما رودخانه‌ای كه در ضلع غربی قرار دارد به صورت فصلی است.

نزدیكترین آبادی به قلعه، روستای قیز قلعه است كه از منابع آبی این دو رودخانه تغذیه می‌شود، بعداز قیزقلعه، روستای سرخده‌است كه در كنار رودخانه قره‌چای قرار دارد و قلعه از روی پل سرخده به راحتی قابل دید است.

قلعه از دو بخش اصلی دژدفاعی و قصر تشكیل شده كه در مجموع حدود سه هزار متر مربع مساحت دارد.

برای رسیدن به قلعه می‌توان باوسیله نقلیه سواری تا پای دامنه صخره رفت، و سپس مسافتی حدود300متر را باید پیاده طی كرد تا به دروازه اصلی ورود به قلعه رسید.

دروازه ورودی در ضلع‌شرقی صخره قرار دارد كه بعداز عبوراز رودخانه كوچك، بقایای دیواره دروازه كه از سنگ و ساروج ساخته شده است دیده می‌شود.

با عبور از این دروازه باید حدود یكصد متر دامنه شیب دار ضلع جنوب شرقی صخره را برای رسیدن به نوك قلعه كه ساختمان اصلی قصر(نیایشگاه) قرار دارد را طی نمود، شیب دامنه جنوب شرقی حدود 60درصد است.

تمامی دیوراه صخره به صورت پرتگاه می‌باشد و هر نقطعه‌ای كه احساس می‌شده می‌توان از آن عبور نمود باسنگ وساروج تا بالای صخره بسته شده است، به طوری كه هیچ راه نفوذی از سه ضلع شمالی، شرقی و غربی به درون قلعه وجود ندارد.

ورود به قلعه از طریق چند راه پله سرپوشیده صورت می‌گرفته كه با مهارت ویژه‌ای استتار شده‌اند و استتار راه پله‌ها با ساختن دیورای از لاشه سنگ و ساروج درست در امتداد دیواره‌های صخره صورت گرفته است.

پنج راه‌پله پشتی بنا و دو راه‌پله درغرب بنا كه دركنار پرتگاه در ارتفاع چندمتری از سطح رودخانه ساخته شده به اتاقهای تعبیه شده در دل صخره منتهی می‌شوند.

ازپله‌های پشت بنا برای ورود و خروج محافظان و نگهبانان استفاده می‌شده و از پله‌های غربی برای وررد و خروج مقامات به‌داخل قلعه و حمل آذوقه استفاده می‌شده‌است.

در مقابل راه پله‌های غربی و بر روی صخره مقابل راه باریكی وجود دارد كه محل رفت وآمد ساكنان قلعه بوده و اتاقهای قلعه تو درتو و به‌یكدیگر ارتباط داشته‌اند.

باتوجه به ارتفاع دیواره و طاقهای فرو ریخته احتمال می‌رود كه بنای قصر دارای طبقه دوم‌وسوم هم بوده و در سمت دروازه ورودی، بنای دیگری وجود دارد كه احتمالا برای عبادتگاه مورد استفاده بوده و این مكان دارای محرابی به سوی دشت ساوه (دریاچه قدیمی ساوه) و در جهت خلاف قبله می‌باشد. در اطراف كاخ اصلی حفره‌های متعددی برای ذخیره آب ساخته شده و لوله‌های سفالی شكسته‌ در این مجموعه یافت شده كه نشانگر استفاده از شبكه آبرسانی و فاضلاب می‌باشد.

بنای قیز قلعه كاملا بر دشت ساوه مسلط بوده ودارای چهار برج دیده‌بانی در ضلع شمالی، غربی و شرقی است كه از میانه صخره تا بالای آن با سنگ و ساروج كار شده‌است.

اما از نظر قدمت و كاربرد بنا، بر اساس اسناد و مدارك تاریخی و تحقیقات به‌عمل آمده درخصوص قلعه‌های دختر ساخته شده درایران می‌توان به سوابق معابد آناهیتا و مهر پرستی ایرانیان اشاره نمود.

بر اساس این تحقیقات، قلعه دختر ساوه نیایشگاهی برای عبادت و احترام به آب و ناهید در پیش از اسلام و قبل از خشكیدن دریاچه ساوه در دوره ساسانیان بوده، محراب ساخته شده بر روی دریاچه قدیمی ساوه در قلعه این احتمال را بیشتر می‌كند.

بنای تاریخی قیز قلعه در تاریخ9/2/1382به شماره 8600در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است. از دیگر قلعه‌های تاریخی استان مركزی می‌توان به قلعه‌های حاج وكیل اراك، آردمین غرق آباد در 56كیلومتری جاده ساوه به همدان، الویر روستای ساوه، اسماعیلیه بر روی كوه قره‌داغ در 35كیلومتری جنوب‌غربی ساوه، جمشیدی نیمور محلات، آقاخان محلاتی شهر محلات و خسروانی محلات اشاره نمود.

منبع: ایرنا