رئیس انجمن بین‌المللی نجوم از سال نجوم می گوید
سال 2009 میلادی به طور قطع به عنوان نقطه عطفی در تاریخ علم جهان به ویژه علم نجوم برای همیشه در خاطره جهان باقی خواهد ماند؛ زیرا در حالی‌که این سال توسط سازمان یونسکو و اتحادیه بین‌المللی نجوم سال جهانی نجوم نام‌گذاری شده بود تا انسان "جهان را از خود دانسته و به کشف آن بپردازد"، وقایع و اکتشافات نجومی مهمی نیز در آن رخ داد که باعث پررنگ‌تر شدن جلوه نام سال 2009 در نظر دانشمندان جهان شد.
کاترین سزارسکی، رئیس اتحادیه بین‌المللی نجوم در مصاحبه‌ای تلفنی با خبرگزاری مهر به گوشه‌هایی از این اکتشافات و وقایع اشاره کرده و رویدادها و برنامه‌های اجرا شده در سال جهانی نجوم را مورد بررسی قرار داده است.
خانم سزارسکی؛ سال جهانی نجوم رو به اتمام است. آیا از آن‌چه طی این سال در زمینه علم نجوم رخ داده است، احساس رضایت دارید؟
من از آن‌چه طی این سال رخ داده، بسیار خوشحال هستم. به نظر من در سال جهانی نجوم تمامی آن‌چه انتظار می‌رفت به بهترین شکل ممکن اجرا شد و اکنون تمامی این انتظارات برآورده شده است و این موفقیتی عظیم است. من به ویژه از این بابت خوشحالم که طی این سال، بسیاری از کشورهایی که در گذشته با ما همکاری نداشتند به سوی این رویداد و اتحادیه نجوم جذب شده و شبکه‌ای بزرگ از کشورهای متعدد را که در برنامه‌های مختلف مشارکت داشته‌اند، برای اتحادیه به وجود آورده‌اند.
پس شما معتقدید سال جهانی نجوم تمامی انتظارات را به خوبی برآورده ساخته و به تمامی اهدافی که توسط یونسکو و اتحادیه بین‌المللی نجوم برای آن تعیین شده بود، دست یافته است؟
بله، به نظر من سال جهانی نجوم قطعا به تمامی اهداف تعیین شده مرکز هدایت کننده آن که ریاست آن به عهده من قرار گرفته، دست پیدا کرده است. تعداد این برنامه‌ها در ابتدا 11 مورد بود که سپس به 12 برنامه افزایش پیدا کرد و هر یک از آنها عملکردی بسیار عالی داشته و در هر یک رویدادهای بسیار مهم علمی رخ داده است که بسیار خوشحال کننده هستند. در عین حال همان‌طور که گفتم، طی سال نجوم ما توانستیم روابط خود را با بقیه نقاط جهان توسعه دهیم و فعالیت‌هایی را برای تساوی جنسیتی در فعالیت‌های نجومی آغاز کنیم. در عین حال آموزش علوم مختلف به ویژه علم نجوم از دیگر برنامه‌های مهمی بود که انجام آن در سطح جهانی با موفقیت انجام شد.
طی سال 2009 یا همان سال جهانی نجوم، پدیده‌ها و کشفیات زیادی در زمینه علوم فضایی و نجومی رخ داد که کشف آب بر روی کره ماه یکی از جنجالی‌ترین آنها به شمار می‌رود. به نظر شما مهم‌ترین این رویدادها کدام است؟
اگر قرار باشد تنها یکی از میان تمام این وقایع انتخاب کنم، بگذارید کشف سیاره سنگی CoRoT-7b را انتخاب کنم که با استفاده از رصدخانه ESO رصد شده و اکنون ما به شعاع و میزان جرم آن آگاهی داشته و می‌دانیم بزرگی آن چند برابر زمین است. هم‌چنین اکنون با قطعیت می‌دانیم این سیاره فراخورشیدی، یک سیاره سنگی است. در واقع CoRoT اولین سیاره واقعا سنگی است که در خارج از منظومه خورشیدی کشف شده است.
از میان پروژه‌ها و برنامه‌های فضایی که طی این سال شکل گرفتند، کدام‌یک در نظر شما از اهمیت بالاتری برخوردار است؟
سال 2009 از دیدگاه علم نجوم سالی بسیار هیجان‌انگیز بوده است. از نظر من یکی از مهم‌ترین پروژه‌هایی که در این سال شکل گرفت، پرتاب دو تلسکوپ قدرت‌مند آژانس فضایی اروپا، هرشل و پلانک به صورت هم‌زمان توسط راکت آریان5 بود که به منظور جستجو در تاریخ ناشناخته جهان هستی به اعماق فضا پرتاب شدند. پرتاب تلسکوپ فروسرخ WISE سازمان ناسا نیز از دیگر پروژه‌های مهم و موفق به شمار می‌رود. پس از اینها می‌توانم بگویم ماموریتی که برای تعمیر تلسکوپ دوست داشتنی هابل صورت گرفت، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود؛ زیرا این تلسکوپ ابزار علمی قدرتمندی است که تاکنون علم نجوم را به واسطه کشفیات متعددش مدیون خود ساخته است.
«جهان تنها برای یک سال از آن شما نیست، برای تمام عمر به شما تعلق دارد، پس به زندگی کردن با جهان و اکتشاف در آن ادامه دهید.»
خانم سزارسکی؛ مشارکت کشورهای مختلف جهان را از بعد مالی و علمی در این سال چگونه ارزیابی می‌کنید؟ از نظر شما کدام کشور نسبت به دیگر کشورها فعال‌تر بوده است؟
من واقعا نمی‌توانم از میان کشورهایی که ما را در این سال همراهی کرده‌اند یکی را انتخاب کنم. ما دستاوردهای زیادی را از تمامی این کشورها دریافت کرده‌ایم و در واقع در معرض سیلی از گزارش‌های علمی کشورهای جهان قرار گرفتیم؛ به همین دلیل قادر نیستم بهترین را در میان تمامی این کشورها انتخاب کنم.
می‌دانید که طرح دو برنامه صلح آسمان و 100 ساعت نجوم از جانب ایران ارائه شده است. با توجه به نتایج این برنامه‌ها مشارکت ایران در برنامه‌های سال جهانی نجوم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
برنامه 100 ساعت نجوم، یک موفقیت بی‌نظیر در سراسر جهان بود. گزارش‌های فراوانی از نتایج این برنامه از نقاط مختلف جهان به ویژه ایران دریافت کرده‌ایم و من از این بابت که به واسطه این برنامه بسیاری از مردم جهان در گوشه گوشه زمین به صورت هم‌زمان به آسمان می‌نگریسته‌اند، بسیار خوشحالم. این چیزی بود که ما می‌خواستیم و با کمک کشورهای مختلف به آن دست پیدا کردیم. برنامه صلح آسمان نیز یکی از برنامه‌های مورد علاقه من بود که موفقیت بسیاری را نیز به دست آورده و توانست توجه مردم جوامع مختلف را به خود جلب کند.
ارزیابی مستقیم شما از فعالیت‌های ایران چیست؟
طی سال جهانی نجوم، گزارش‌های علمی فراوانی از جانب کشور ایران دریافت کرده‌ایم و در واقع با مشارکت ایران به بخش صلح‌آمیزی از علم که می‌خواستیم، دست پیدا کردیم. ایران در یکی از مهم‌ترین و زیباترین برنامه‌های این سال نیز نقشی بسیار پررنگ به عهده داشت و مدیر این پروژه نیز یک ایرانی بوده است. پروژه "جهان در شب" پروژه‌ای زیبا بود که طی آن شبکه‌ای بزرگ و شگفت‌انگیز از تصاویر نجوم گردآوری شد و جمعی بزرگ از عکاسان نجومی را از سراسر جهان در یک جا گرد آورد. این یکی از برنامه‌هایی است که در سال 2010 و سال‌های پس از آن نیز ادامه خواهد داشت.
پس از اتمام سال جهانی نجوم، آیا برنامه‌ای بین‌المللی برای توسعه بیشتر دانش نجوم در جهان و به ویژه در ایران طرح‌ریزی شده است؟
به طور کلی اتحادیه بین‌المللی نجوم در نظر دارد برنامه‌های عظیم دیگری را برای کمک به توسعه و گسترش اخترشناسی در سرتاسر جهان آغاز کند و قصد دارد با ایجاد دبیرخانه‌های جدید، برنامه‌ها را در کشورهایی که برای میزبانی این پروژه اعلام آمادگی کرده‌اند، پیگیری کند. به نظرم ایران نیز از این برنامه‌های آموزشی استفاده خواهد کرد.
خانم سزارسکی؛ به عنوان یک زن که ریاست اتحادیه بین‌المللی نجوم را نیز به عهده دارد؛ مشارکت زنان اخترشناس و دانشمند را در اجرای برنامه‌های سال جهانی نجوم چگونه دیدید؟
به نظر من زنان در تمامی کشورها توانایی فعالیت موثر در زمینه‌های علمی را دارند، همان‌طور که طی سال نجوم زنان به خوبی نشان دادند در زمینه علم نجوم و اخترشناسی از توانایی‌های برابری با مردها برخوردارند. از زمانی که نیاز به دانشمندان در سرتاسر جهان افزایش پیدا کرده است، اهمیت ایجاد فرصت‌های بیشتر برای حضور زنان دانشمند در صحنه‌های علمی در کشورهای مختلف و در سطح بین‌المللی نیز افزایش پیدا کرده است. در فرانسه، کشوری که من در آن ساکن هستم موقعیت زنان خیلی بد نیست اما هنوز زنان در این کشور جایگاه شایسته‌ای در اخترشناسی پیدا نکرده‌اند و تنها 26 درصد از دانشمندان نجوم و اخترشناسان در این کشور را زنان تشکیل می‌دهند. با این حال این تعداد در تمامی لایه‌ها از پست‌های مهم و رسمی تا سمت‌های کوچک فعالیت دارند که این خود آغازی امیدوار کننده است. به نظر من تعداد زنان در زمینه‌های علمی باید افزایش پیدا کند زیرا تا جایی که می‌دانم مشغله خانواده و خانه در بسیاری از کشورها فرصت فعالیت‌های علمی را از زنان ربوده و مشکلات فراوانی را برای مشارکت آنها ایجاد کرده که این بسیار ناراحت کننده است. چنین شرایطی باید هرچه زودتر تغییر پیدا کند و باید به زنان فرصت رشد کردن در زمینه‌های مختلف علمی داده شود تادر نهایت بتوانند به اندازه مردان در تولیدات علمی ارتقا پیدا کنند.
اتحادیه بین‌المللی نجوم برنامه خاصی برای ایجاد چنین موقعیتی برای زنان دارد؟
یکی از برنامه‌های اصلی اتحادیه بین‌المللی نجوم که در سال نجوم نیز اجرا شد "او یک اخترشناس زن است" بود که به صورت جدی و خاص به موضوع مشارکت زنان می‌پرداخت. طی این برنامه وب‌سایتی ایجاد شد که با معرفی اخترشناسان زن جوان به دیگر زنان، نشان می‌داد فرصت‌های فراوانی برای ورود به زمینه علم نجوم دارند. در عین حال ما قصد داریم با ترغیب کشورهای مختلف جهان برای توجه و کنترل بیشتر نسبت به این موضوع به گونه ای مشارکت زنان در علم نجوم را مورد توجه ویژه قرار دهیم.
برای خداحافظی با سال زیبای نجوم چه جمله‌ای به ذهنتان می‌آید؟
همان‌طور که می‌دانید شعار آغازین ما در این سال "جهان از آن شما باشد تا آن را کشف کنید" بود. به عنوان جمله فصل پایانی این سال می‌توانم بگویم «جهان تنها برای یک سال از آن شما نیست، برای تمام عمر به شما تعلق دارد، پس به زندگی کردن با جهان و اکتشاف در آن ادامه دهید.»
تنظیم برای تبیان:
ا.م.گمینی
