تبیان، دستیار زندگی
كسانى كه مردان و زنان با ایمان را شكنجه دادند سپس توبه نكردند، براى آنها عذاب دوزخ و عذاب آتش سوزان است!
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

با فتنه گران چگونه رفتار کنیم؟

یكى از اهداف چهارگانه جنگ از دیدگاه اسلام، جهاد براى خاموش كردن آتش فتنه است; كه آیه 39 سوره انفال بدان اشاره دارد. توجّه فرمایید:

آتش فتنه

«(وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَكُونَ فِتْنَةٌ وَیَكُونَ الدِّینُ كُلُّهُ للهِِ فَإِنِ انتَهَوْا فَإِنَّ اللهَ بِمَا یَعْمَلُونَ بَصِیرٌ); و با آنها پیكار كنید، تا فتنه (و بت پرستى و سلب آزادى) برچیده شود، و دین (و پرستش) همه مخصوص خدا گردد. و اگر آنها (از اعمال نادرست خود) دست بردارند، (خداوند آنها را مى پذیرد;) خدا به آنچه انجام مى دهند بیناست».

فتنه چیست؟

واژه فتنه در 30 آیه قرآن آمده است. بررسى این سى آیه نشان مى دهد فتنه در قرآن پنج معناى مختلف دارد، كه بدان اشاره مى شود:

الف) شكنجه دادن; در منابع تاریخى آمده است كه در زمانهاى گذشته پادشاه بیدادگرى بود كه مؤمنان را شكنجه مى كرد. بدین منظور گودالهایى كنده، و آنها را پر از آتش كرده بود. مؤمنان را نزدیك آن گودالها مى كرد تا دست از خدا و ایمانشان بردارند، و آنها را كه بر عقایدشان پافشارى داشته، و تسلیم پادشاه نمى شدند به گودالهاى پر از آتش مى انداخت. این پادشاه و اطرافیانش به «اصحاب الاخدود» معروف شدند، یعنى صاحبان خندق ها و چاله ها.(1) خداوند متعال در آیه شریفه 10 سوره بروج به این گروه اشاره كرده، مى فرماید:

«(إِنَّ الَّذِینَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ لَمْ یَتُوبُوا فَلَهُمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ وَلَهُمْ عَذَابُ الْحَرِیقِ); كسانى كه مردان و زنان با ایمان را شكنجه دادند سپس توبه نكردند، براى آنها عذاب دوزخ و عذاب آتش سوزان است!».

نتیجه این كه یكى از معانى فتنه، شكنجه دادن است.

ب) آزمایش و امتحان; این معنا از آیه شریفه 15 سوره تغابن استفاده مى شود. توجّه فرمایید:

«(إِنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلاَدُكُمْ فِتْنَةٌ وَاللهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ); اموال و فرزندانتان فقط وسیله آزمایش شما هستند; و خداست كه پاداش عظیم نزد اوست».

كسانى كه مردان و زنان با ایمان را شكنجه دادند سپس توبه نكردند، براى آنها عذاب دوزخ و عذاب آتش سوزان است

در روز قیامت در مورد اموال دو سؤال مطرح مى شود:

1ـ از كجا به دست آورده اى؟ 2ـ در چه راهى مصرف كرده اى.(2)

اولاد و فرزندان هم مایه آزمایش و امتحان هستند. آیا فرزندانمان را خوب تربیت كرده ایم، یا آنها را به حال خود رها كرده و در انجام وظایفمان كوتاهى نموده ایم؟ خوشا به حال كسانى كه از این امتحانات سربلند بیرون آیند.

ج) عذاب الهى; یكى دیگر از معانى فتنه عذاب الهى است. این مطلب در آیه شریفه 25 سوره انفال آمده است. توجّه فرمایید:«(وَاتَّقُوا فِتْنَةً لاَ تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ); و از فتنه و مجازاتى بپرهیزید كه تنها به ستمكاران شما نمى رسد; (بلكه همه را فرا مى گیرد; چرا كه دیگران سكوت اختیار كردند.) و بدانید خداوند سخت كیفر است!».

طبق این آیه شریفه عذاب الهى فقط دامنگیر ظالمان نمى شود، بلكه دامن كسانى كه ظلم ظالم را تماشا كرده و به فریضه نهى از منكر عمل نكردند نیز مى شود.

البتّه شامل كسانى كه به وظیفه شرعى خود عمل كردند نمى شود. و این كه گفته مى شود وقتى آتش آمد تر و خشك باهم مى سوزد صحیح نیست، زیرا با حكمت پروردگار سازگارى ندارد.

خلاصه این كه فتنه در آیه شریفه فوق به معناى عذاب الهى است.

فریاد عذاب

د) مصیبت;یكى دیگر از معانى فتنه مصیبت است. این معنا در آیه شریفه 11 سوره حج آمده است; توجّه كنید:

«(وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَعْبُدُ اللهَ عَلَى حَرْف فَإِنْ أَصَابَهُ خَیْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَإِنْ أَصَابَتْهُ فِتْنَةٌ انقَلَبَ عَلَى وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْیَا وَالاْخِرَةَ ذَلِكَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِینُ); بعضى از مردم خدا را تنها با زبان مى پرستند اگر (دنیا به آنها رو كند و) خیرى به آنان برسد، حالت اطمینان پیدا مى كنند; امّا اگر مصیبتى براى امتحان به آنها برسد، دگرگون مى شوند. (و به كفر رو مى آورند); (به این ترتیب) هم دنیا را از دست داده اند، و هم آخرت را; و این همان خسران و زیانِ آشكار است».

این كه در بعضى از مجالس فاتحه به صاحب عزا گفته مى شود: «آخرین غم شما باشد!» جمله بى اساسى است، و معناى آن این است كه شما قبل از تمام بستگان و فامیل و آشنایان و دوستان و همكارانت بمیرى، تا غم فقدان و مصیبت هیچ كس را نبینى! بنابراین، انسان در طول زندگى با مشكلات و مصائب متعدّدى روبه روست. باید با آنها بسازد كه برخى از آنها امتحان الهى است. و چنانچه محكم بایستد و تسلیم مشكلات نشود، عند اللّه مأجور خواهد بود. خلاصه این كه یكى از معانى فتنه مصیبت است.

هـ) فساد كبیر; این مطلب در آیه 73 سوره انفال آمده است. توجّه كنید:

«(وَالَّذِینَ كَفَرُوا بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْض إِلاَّ تَفْعَلُوهُ تَكُنْ فِتْنَةٌ فِى الاَْرْضِ وَفَسَادٌ كَبِیرٌ); كسانى كه كافر شدند، اولیا پشتیبان یكدیگرند; اگر (این دستور) را انجام ندهید فتنه و فساد عظیمى در زمین روى مى دهد».

طبق این آیه شریفه، مسلمانان باید در مقابل فساد بایستند; ابتدا با زبان خوش نهى از منكر كنند، سپس از طریق فرهنگى اقدام نمایند، و اگر به هیچ وجه موفّق به دفع فساد از راههاى مسالمت آمیز نشدند، باید متوسّل به زور شده، و با دشمن بجنگند.

«آخرین غم شما باشد!» جمله بى اساسى است، و معناى آن این است كه شما قبل از تمام بستگان و فامیل و آشنایان و دوستان و همكارانت بمیرى، تا غم فقدان و مصیبت هیچ كس را نبینى!

فتنه در آیه مورد بحث به معناى فساد كبیر است. و فتنه به معناى فساد، از قتل بزرگتر و شدیدتر است، همان گونه كه در آیه 191 سوره بقره (وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ) و آیه شریفه 217 سوره بقره (وَالْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ) به این مطلب اشاره شده است. فتنه اى كه دشمنان در عراق و افغانستان و دیگر كشورهاى اسلامى برپا كرده، و امنیّت جامعه را برهم زده اند، از كشتار و قتل خطرناك تر و شدیدتر است.

دو گروه ضربه زیادى به امنیّت جامعه مى زنند، و در حقیقت مرتكب فساد و فتنه مى شوند: یكى شایعه سازان، و دیگرى اراذل و اوباشى كه مخلّ به امنیّت اجتماعى اند. آیه شریفه 61 و 60 سوره احزاب به این مطلب اشاره دارد. توجّه فرمایید:

«(لَّئِنْ لَّمْ یَنْتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِى قُلُوبِهِمْ مَّرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِى الْمَدِینَةِ لَنُغْرِیَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لاَ یُجَاوِرُونَكَ فِیهَا إِلاَّ قَلِیلا * مَّلْعُونِینَ أَیْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِیلا); اگر منافقان و بیماردلان و آنها كه اخبار دروغ و شایعات بى اساس در مدینه پخش مى كنند دست برندارند، تو را بر ضدّ آنان مى شورانیم، سپس جز مدّت كوتاهى نمى توانند در كنار تو در این شهر بمانند. و از همه جا طرد مى شوند، و هر جا یافته شوند گرفته خواهند شد و به سختى به قتل خواهند رسید».

دو گروه در مدینه ایجاد فتنه مى كردند:

1ـ عدّه اى از منافقین كه كار آنها پخش شایعه بود. گاه مى گفتند: «پیامبر از دنیا رفت» و گاه شایعه مى كردند كه: «دشمن به مدینه حمله، و پیامبر را دستگیر كرده است».(3)

اغتشاش

2ـ عدّه اى از اوباش،كه هر چند در اقلیّت بودند، امّا امنیّت جامعه را برهم مى زدند. آنها به عنوان مثال براى زنان مسلمان كه جهت اقامه نماز مغرب و عشا به مسجد مى آمدند، در بازگشت از نماز ایجاد مزاحمت مى كردند، در تاریكى شب كمین كرده و مزاحم دختران و زنان مى شدند.(4) گویا تاریخ تكرار مى شود، امروزه نیز این دو گروه دشمنان اصلى امنیّت اجتماعى هستند.

قرآن مجید اخطار شدیدى به این دو گروه مى دهد. مى فرماید: اگر شایعه سازان و اوباش دست از فساد و فتنه برندارند، به آنها اعلان جنگ بده، سپس آنها را از شهر اخراج كن، و آنها را هرجا یافتى به سختى به قتل برسان.

قرآن مجید در مقابل فتنه و فساد اجتماعى برخورد شدیدى كرده است; زیرا زندگى در چنان جامعه اى بسیار مشكل است. و لذا براى تحصیل یا حفظ امنیّت جامعه باید هر بهایى را پرداخت. تا آنجا كه اسلام به خاطر آن اجازه جنگ با اخلال گران امنیّت اجتماعى را صادر مى كند.

فتنه جویان جهانى

متأسّفانه در دنیایى زندگى مى كنیم كه فتنه گران و فتنه جویان آن كم نیستند، بلكه چرخ زندگى دولت هاى استعمارى بر محور فتنه و فساد دور مى زند. مى گویند در زمانهاى گذشته شخصى فرماندار شهرى بود كه نانش را از راه فساد و فتنه تأمین مى كرد. از سوى حكومت مركزى فرمانده لایق جوانى براى نیروى انتظامى آن شهر فرستاده شد. این افسرِ جوانِ بانشاط، با سعى و تلاش شبانه روزى فراوان، تمام فتنه جویان و مفسدان و اراذل و اوباش را دستگیر و روانه زندان كرد، و امنیّت را به جامعه بازگرداند. سپس جهت ارائه گزارش نزد فرماندار شهر رفت.

قرآن کریم:

اگر شایعه سازان و اوباش دست از فساد و فتنه برندارند، به آنها اعلان جنگ بده، سپس آنها را از شهر اخراج كن، و آنها را هرجا یافتى به سختى به قتل برسان.

فرماندار پس از آن كه گزارش او را شنید، به جاى تقدیر و تشكّر و قدردانى از زحمات او گفت: كار بسیار بدى كردى! اگر مردم در امنیّت باشند و نزاع و درگیرى و اختلاف نداشته باشند به سراغ ما نمى آیند، و در نتیجه درآمدى نخواهیم داشت! آرى برخى فتنه جویان نان فتنه گرى خود را مى خورند، به عنوان مثال در رسانه هاى جمعى خود كه تمام جهان را فرا گرفته از ایرانِ طرفدارِ صلح و خواهان روابط مسالمت آمیز باهمسایگان،هیولایى درست مى كنندكه قصداشغال كشورهاى همسایه را دارد، تا بتوانند سلاحهاى گران قیمت خود را به كشورهاى همسایه ایران بفروشند.

مسلمانان باید بیدار باشند. و فتنه جویان و فتنه گران را بشناسند، و آنها را از صف دوستان خود خارج كنند، و با دوستان و كشورهاى اسلامى متّحد شوند، و توطئه فتنه گران را خنثى سازند.(5)

______________

1. شرح بیشتر را در تفسیر نمونه، ج 26، ص 337 به بعد مطالعه فرمایید.

2. در روایتى از پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «در قیامت هیچ یك از بندگان قدم از قدم بر نمى دارند تا از چهار چیز بازپرسى شود: از عمرش كه در چه راهى آن را صرف كرده؟ و از جوانیش كه در چه راهى آن را از دست داده؟ و از مالش كه از كجا آورده و در چه راهى مصرف كرده؟ و از محبّت ما اهل بیت» (پیام قرآن، ج 6، ص 176).

3. تفسیر نمونه، ج 17، ص 426.

4. تفسیر نمونه، ج 17، ص 426.

5.از تو می پرسند، مکارم شیرازی

الف.شکوری/گروه دین و اندیشه تبیان

تنظیم:س.آقازاده