مهندسی فرهنگی

در مهندسی فرهنگی با پیچیدگی های فراوانی مواجهیم چون موضوع آن عالی ترین جلوه های انسانی است و انگیزه های متنوعی در این حوزه مؤثرند . ما در کشور خود به ویژه شاهد ظرفیت فرهنگی قابل توجهی در گستره تاریخی و سیر تمدن بشری بوده ایم و نقش پیشتازی در تحولات عمیق اجتماعی تا ایفای نقش الگویی برای سایر ملل از نظر پژوهشگران پوشیده نیست . ظرفیتی که در نگاهی واقع بینانه از آبشخور فرهنگ اسلامی ، تمدن غربی و ایران باستان سیراب می گردد و هر زمان که یکی از این سه در تنگنای معنی داری قرار گرفته با واکنش منجر به پسرفت عامل فشار ، میل به تعادلی به سوی مقصود خود از این سه مظهر که همانا معنویت زلال ، پیشرفت و تکیه بر توانمندی خداداد است را آشکار کرده .

گرچه [ ایران زمین ] در راه تعادل ، گذار از عرصه های افراط و تفریط را تجربه کرده و توگویی که دیگر چنین رفتاری از شاخصه های فرهنگی است؛ اما آنچه واقعاً مبنای ارزیابی دقیق می تواند بود آثار فرهنگی هنری از دیرباز تا امروز است نظیر سخن سرایان پارسی گوی و خدایان هنر و اندیشه و هم مردان میدان های سخت روزگاران ؛ ودیگر میوه های این درخت کهن برآمده و بالیده در زمین بشریت، دست تقدیر هم چنان رستنگاهی برای آنان رقم زده که بی اغراق برتری هوشی ایرانی میان سایر ملل مسلم شده است .

هرگاه رفتار تعاملی مناسب و مثبت با چنین اندام واره ای هدف باشد ، نگاهی به پیشینه آن و روند رویش و زایش آن در گستره تاریخی اش اجتناب ناپذیر است . البته همواره توصیه می شود که از نگاهی واقع بینانه و همه جانبه دریغ نشود و آسیب ها و آفت ها که تهدید کننده شیرازه قوام این اندام زیبا و استوار بوده نیز به جای خود منظور گردد تا برسیم به امروز که چه بر ما گذشته است که مواجه با بیماری های مزمن و مسری چون اعتیاد  و جرایم مالی در صدر فهرست ناهنجاری های عمده جامعه مان هستیم .

البته مزیت های فرهنگی کشور مثل نظام استوار خانواده وکانون گرم آن و نیز صفا و صمیمیت و حس نوع دوستی عمیقی که در فرهنگ عمومی مانع جدی فراروی این نوع آسیب ها و جرائم بوده و ابعاد آن را به شکل مؤثری محدود کرده ، از نظر دور نمانده و حتی کارایی این ویژگی در حد و اندازه والاتری منشاء برکاتی بی شمار در تقویت بنیان اجتماع و نابودی انواع دیگر تهدیدات و صدمات بوده است . در طرح ریزی مدل فرهنگی براساس تعامل مثبت اما مواردی چند را منظور می داریم :

- همانطور که پیشتر گفته آمد سخن از تعامل با سیستمی پیچیده چون جامعه انسانی است و لذا تصور آن بعنوان موجودی زنده چون یک انسان دارای روح و ارگانیزم دقیق دور از ذهن نیست که طبیعتاً مشتهیات دلپسند و هم مکروهات ناخوشایندی برایش مطرح است و البته در طبقه بندی خواست ها و گرایشات وهم ناخرسندی مراتبی لحاظ می کند، همانگونه که یک انسان؛ پس دستیابی به شأن و منزلتِ در خور میان سایر ملل و اقوام همان گونه که سند چشم انداز بیست ساله کشور به طور واقع بینانه ای گواه است طبیعی است .

بر این مبنا توجه به نهاد نهانی انسان و ویژگی های آن از کنجکاوی برای دانش ، زیبایی خواهی، روح پرستش و هم نگاه او به درون خود و آگاهی اش بر خود ، عجولی او و برنتابیدن مانع های پیش رو و ... بایستی به طور شایسته ملاحظه گردد .

- الهام از آفرینش در تدریجی و طیفی بودن تحولات مثل ولوج در پدیده شب و روز و نیز عمل رسول خدا(ص) « دیمه » که چون قطرات ریز باران پیوسته می بارید تا در عمق جان بشر خاکی نفوذ کند و آن را مهیای زندگی کند و سپس حیات بخشد و رشد دهد تا به فوز و فلاح رسد .

- ارزیابی دقیق گذشته ، حال و پیش بینی احتمالی رفتار آینده اجتماعی و فرهنگی.

- شناخت فرصت ها و مزیت ها و تهدیدها و کاستی ها مثل جوانی جمعیت که البته همچون شمشیری دودم هم فرصت است (اگر لحاظ شود) و هم تهدید (اگر به شمار نیاید).

- بررسی مهم ترین موج های فرهنگی و سایر شرایط پیرامونی از منظر نگرش سیستمی در شبکه جهانی دنیای دانایی محور .

- شناخت جایگاه مؤسسه تبیان در بافت و مهندسی کلان فرهنگی کشور در میدان تعامل با توجه به مزایای ابزاری آن ( سرعت ، دقت ، امنیت ، عدم شرم حضور و ...) در تبادل پیام و تأثیر آن و نیز منابع و محتوای الهام بخش آن از آیات قرآنی که حق است که «تبیان کل شی» است و روایات ائمه معصومین علیهم السلام نظیر نهج البلاغه  و دعای مکارم الاخلاق امام سجاد  (ع) در جایگاه تبیین و تسهیل قرآن  .

در این زمینه بهره مندی از توصیه های مقام معظم رهبری ، نتایج کار ستاد انقلاب فرهنگی ، نتایج آماری سازمان جوانان  و سایر ارگان های ذیربط مؤثر است .

البته در اجرا شیوه های هنرمندانه مؤثر و مقطعی یا درازمدت هر یک به جای خود می تواند سهم بیشتری از تأثیرگذاری را داشته باشد .

گاهی ایجاد یک موج اجتماعی در نشر و ترویج پدیده ای فرهنگی نظیر مُد که پاسخی به حس تنوع خواهی است کارساز است . البته داشتن نقشه ای از راه و سناریویی جامع که سرانجام رهنمون به ساحل مقصود شده ، آرامش به ارمغان آورد ضروری می نماید . مثلاً اعلام شعار برگزیده در مقاطع زمانی سالانه / ماهانه / ... از تدابیر چاره ساز در این زمینه است .

خلاصه زیبنده است تبیان در نقش قرین و دمسازی نیکو با طبعی آرام بخش و دستگیر یارانش برای رشد و ارتقاء در مدارج انسانی ظاهر شود گویی خود انسانی است نیک سیرت و نیکو منظر ، برخوردار از توازن و تناسب با همه قابلیت های لازم و کافی که در انسانی متعالی متصور است تا همراه دوست خود قدم به قدم در مسیر کمال که همانا تفقـّه در دین وشکیبایی در زندگی و برنامه ریزی آینده است ببالد و بدرخشد .

من الله التوفیق و علیه التکلان

مهندسسید محمد لاجوردی – بهمن 83