استغفار(2)

باور به ولایت خداوندی

شرط دیگر آن كه به ولایت مطلق خداوند باور داشته باشد و به این مساله متوجه گردد كه خداوند از بنده خویش چیزی فراتر از توان و قدرتش نخواسته است و اگر خطا و اشتباهی كرده اگر توبه طلب آمرزش كند خداوند به رحمانیت و غفوریت خویش او را می آمرزد و از سر تقصیرات وی می گذرد. (بقره آیه 682 و اعراف آیه 551) زیرا ولایت خداوند تنها ولایت قدرت و اقتدار نیست بلكه ولایت دوستی و محبت و مهر نیز است و تنها چیزی كه از بنده خویش می خواهد دست یابی به مقام عبودیت و تقرب ذات و بهره مندی از كمالات است. (همان).

برای این كه انسان همواره ملتفت خداوند باشد و ولایت الهی و ربوبیت او را در پیش چشم خویش داشته باشد بهتر آن است كه ذكر خداوندی را بسیار كند تا غفلت بر دلش خانه نكند. از این رو از آداب استغفار ذكرالله بیان شده است و خداوند در آیه 531 سوره آل عمران از مومنان می خواهد كه پس از هر گناه و خطایی نسبت به دیگری و یا ستم به خود با ذكرالله خود را در جایگاه استغفار قرار دهند.

در آن هنگام كه شخص استغفار كننده می كوشد تا به خدا نزدیك شود، دو كار مثبت را می تواند انجام دهد 1- ذكر صفات كمالی خداوند است تا با بهره گیری از آن صفات خود را به وی نزدیك كند. در برخی از روایات بیان شده است كه انسان مومن می بایست از خدا به سوی خدا بگریزد. این كه در آیه آمده است «ففروا الی الله» و مشخص نساخته از چه كسی به سوی خدا باید گریخت، برخی گفته اند كه مراد آن است كه از غیر خدا به خدا باید گریخت و این غیر خدا شامل همه چیز است ولی می توان گفت كه گاه می بایست از خدا به سوی خدا گریخت و این همان دعای معروف است كه می فرماید: انی اعوذ بك منك؛ من از خودت به خودت پناه می برم. به این معنا كه از اسمای جلالی چون خشم و غضب و انتقام به اسمای جمالی چون رحمت و غفوریت پناه می برم.

بنابراین شخص می بایست با تمسك و توسل به اسما و صفات جمالی بكوشد تا از صفات جلالی خداوند در امان باشد. آیه 151 تا 551 سوره اعراف و نیز 901 سوره مومنون و هم چنین 811 همین سوره به خوبی بیان می كند كه بیان صفات كمالی خداوند در هنگام درخواست آمرزش بسیار نقش سازنده و تاثیرگذاری را ایفا می كند. بنابراین با بیان این كه خداوندا تو ارحم الراحمین و خیرالراحمین هستی (مومنون آیه 901 و 811) و یا این كه تو خیرالغافرین و بهترین آمرزش كنندگان می باشی، می توان به او نزدیك شد و از اسمای جلالی چون انتقام و مانند آن در امان ماند.

2-از آن جایی كه انسان خطاكار و گناهكار برای خود در پیشگاه ایزد منان جایگاه و مقامی نمی یابد بهتر آن است كه برای بهره مندی كامل و سریع از رحمت و غفوریت خداوند، دیگران را كه در پیشگاه وی دارای ارج و مقام و منزلت هستند واسطه و وسیله ساخت. از این رو آیاتی نیز به این مسئله به عنوان یكی از آداب استغفار توجه می دهد و از آنان می خواهد كه در هنگام استغفار از انسان هایی كه در پیشگاه خداوند از محبوبیت و قرب منزلت بهره مند هستند استفاده كنند. از جمله این آیات می توان به آیه 46 سوره نساء اشاره كرد كه تمسك و توسل جستن به پیامبران را برای آمرزش خواهی بیان می كند.

البته آیه 79 و 89 سوره یوسف نیز كه درباره طلب استغفار فرزندان یعقوب(ع) می باشد می تواند در این مسئله مفید باشد؛ زیرا این درخواست برادران كه در آیات گزارش شده و خداوند در برابر آن تنها به نقل بسنده كرده خود بیانگر این مطلب است كه دعای اشخاصی كه در پیشگاه خداوند از جایگاه بلندی برخوردار هستند می تواند بسیار مفید و سازنده باشد و در استجابت دعا و پذیرش استغفار تأثیرگذار گردد.

از نظر قرآن در میان اولیای الهی و پیامبران (ص) نمی توان نقش ویژه پیامبر ختمی مرتبت(ص) را نادیده و دست كم گرفت. از نظر قرآن، پیامبر اكرم(ص) از كسانی كه استغفار و واسطه شدن او چنان با ارزش است كه هیچ كسی را نمی توان در سطح وی برشمرد. از این رو برخی از مردم را كه گمان می كردند توسل به ایشان همانند عدم توسل به آن حضرت در استجابت و پذیرش استغفار است، مورد سرزنش قرار می دهد و بیان می كند كه نمی توان استغفار آن حضرت(ص) را همانند استغفار دیگران برشمرد. و لذا از مردم می خواهد تا آن حضرت را برای پذیرش استغفار، واسطه و وسیله قرار دهند.(فتح آیه 11) زمان و مكان استغفار

از آداب استغفار آن است كه شخص افزون به اعتراف به خطا و گناه (اعراف آیه 32 و انبیاء آیات 78 و 88 و قصص آیه 61) در زمان های خاصی چون شب جمعه (یوسف آیه 89) و هم چنین هنگام سحرگاهان (آل عمران آیه 71 و یوسف آیه 89) بدان بپردازد؛ زیرا نقش و اقتدار زمان ها و یا مكان های خاص قابل انكار نیست.

به سخن دیگر، گرچه استغفار محدود به زمان و مكان خاصی نیست، اما خداوند برای برخی زمان ها و مكان ها اقتدار و قداست خاصی قائل شده است و استغفار در این زمان ها و مكان ها را زودتر اجابت می كند.

از جمله اوقاتی كه استغفار در آن بسیار سفارش شده، استغفار در سحرگاهان است. قرآن كریم در آیه 61 ذاریات به متقین وعده بهشت جاویدان را می دهد و سپس علت چنین پاداشی به آنان را شب زنده داری و استغفار در سحرگاهان برمی شمارد: آنان اندكی از شب را می خوابیدند و در سحرگاهان استغفار می نمودند.

در آیه ای دیگر نیز قرآن به یكی از مكان های استغفار یعنی سرزمین منی اشاره می كند و می گوید: سپس از همان جا كه مردم (به سوی منی) كوچ می كنند، كوچ كنید و از خدا آمرزش بطلبید كه خدا آمرزنده مهربان است. منی، مشعر و عرفات از جمله سرزمین های بسیار مقدسی هستند كه دعا و استغفار در آن تأثیر فوق العاده ای دارد. از این رو در روایتی امیرالمؤمنین(ع) نقل می كند: از پیامبر اكرم(ص) سؤال شد: گناه چه كسی در این سرزمین بزرگتر است؟ آن حضرت(ص) فرمود: گناه كسی كه از این سرزمین (مقدس) خارج شود و گمان كند خدا او را نیامرزیده است.

البته زمان و مكان های مقدس اختصاص به این موارد مذكور ندارد، بلكه زمان و مكان های دیگری از جمله ماه مبارك رمضان، شب های قدر، بارگاه مطهر هر یك از اهل بیت(ع) و عتبات عالیات و هم چنین برخی از اولیای دیگر نیز وجود دارد كه مومنان می توانند به ریسمان رحمت خدا در این زمان ها و مكان ها چنگ بزنند و آمرزش گناهان خود را طلب كنند.