تاثیر سیگار بر اثر بخشی داروها

موضوعی که در بحث دخانیات معمولا از آن غفلت می‌شود، تاثیر مستقیم و غیر مستقیم ترکیبات سمی سیگار و سایر انواع دخانیات بر داروهاست.

همه ما درباره عوارض سیگار و دیگر انواع دخانیات به کفایت دیده و شنیده ایم. این عوارض آن‌چنان وسیع و گسترده است که اگر بگوییم دخانیات تمام قسمت‌های بدن را از شصت پا گرفته تا فرق سر تحت تاثیر قرار می‌ دهد، چندان گزاف نگفته ‌ایم ولی موضوعی که اغلب مورد فراموشی و غفلت قرار می‌ گیرد، تاثیر مستقیم و غیر مستقیم ترکیبات سمی سیگار و دیگر انواع دخانیات روی داروها است.

عدم اطلاع از تاثیر سیگار در زمان شروع مصرف، تغییر مصرف و یا ترک آن می ‌تواند عوارضی را به واسطه تغییر غلظت داروها در بدن بر جا گذارد که گاهی جبران آن به آسانی میسر نمی باشد، بنابراین مصرف دخانیات می‌ تواند باعث کاهش اثر بعضی از داروهای مهم و اصلی شده یا نتیجه درمان‌های دارویی را غیر قابل پیش‌ بینی نماید. این موردی است که در موارد ترک دخانیات و درمان‌های جایگزینی نیکوتین نیز باید مد نظر قرار داده و به آن توجه ویژه کرد.

چگونه مصرف دخانیات با اثربخشی داروها تداخل می‌کند؟

سیگار و دیگر انواع دخانیات به روش‌های گوناگونی روی داروها تاثیر منفی خود را می ‌گذارند ولی مهم‌ ترین و شایع ‌ترین روش آن، افزایش و تحریک مجموعه ‌ای از آنزیم‌های کبدی است که وظیفه پاک‌ سازی بدن را از داروها بر عهده دارند و با سریع‌ تر از زمان معمول از بین بردن داروها مانع می ‌گردند تا دارو اثر خود را با مقدار انتخابی و تاثیر گذار، مشابه آن چه در افراد عادی شاهدیم به جا گذارد. این عمل به واسطه موادی تحت عنوان هیدرو کربن‌های چند حلقه‌ای (مانند بنزوپیرن)که خود از مهم‌ ترین عوامل سرطان زای موجود در سیگار می ‌باشند، انجام می ‌گیرد.

کدام داروها تحت تاثیر دخانیات قرار می‌ گیرند؟

تعداد زیادی از اقلام دارویی از مسکن‌های معمولی و مخدر گرفته تا داروهای کنترل دیابت، داروهای اعصاب و روان، داروهای ضد تشنج، داروهای درمان آسم، داروهای قلبی و داروهای هورمونی و قرص‌های جلوگیری از بارداری همگی به نحوی، کم یا زیاد می ‌تواند تحت تاثیر شروع، تغییر یا قطع مصرف دخانیات قرار بگیرند لذا مشاوره با پزشک متخصص در هر مورد ضروری به نظر می‌ رسد چرا که مصرف مقدار کم یا بیش از حد مورد نیاز دارو در هر دو صورت شخص را متحمل عوارض می ‌نماید. از عوارضی مانند افزایش خطر سکته‌های مغزی، بیماری‌های عروقی قلب، لخته شدن خون در رگ‌ها و بی‌ تاثیری داروها به خصوص مسکن‌ها گرفته تا علایم مسمومیت قلبی داروها، وقفه تنفسی و خون‌ ریزی‌های داخلی و خارجی همگی مواردی است که در زمان تغییر مصرف یا شروع و قطع دخانیات باید مورد انتظار بوده و به آن توجه داشت.

برخی مکانیسم‌های تداخل دخانیات و داروها

نیکوتین موجود در دخانیات با تاثیر بر سیستم هیجانی بدن(سمپاتیک) باعث تشدید مواردی مانند ضربان قلب و فشار خون و کاهش تاثیر داروهای مرتبط قلبی-عروقی می ‌گردد. افزایش ترشح اسید معده و کاهش خون‌ رسانی و افزایش تحریک در دستگاه گوارشی سبب می ‌گردد که یکی از شایع‌ ترین علل مقاومت به درمان را در بیماری‌ های گوارشی، مصرف دخانیات بدانیم. انقباض عروق پوستی و مخاطی ناشی از مصرف دخانیات باعث کندی جذب داروها از طریق پوستی، زیر پوستی و مخاطی می‌ گردد. این مورد وقتی بیشتر اهمیت پیدا می ‌کند که با مصرف دارویی بسیار دقیق از لحاظ مقدار مصرف مانند انسولین مواجه باشیم. تشدید تنگی عروق بزرگ ‌تر به وسیله تداخل با داروهای تنگ کننده عروق (مثلا ترکیبات ارگوتامین) باعث بروز عوارض ناشی از کاهش جریان خون در اعضای مختلف بدن می ‌گردد لذا در افراد مصرف‌کننده دخانیات توصیه نمی ‌گردد. مصرف هم ‌زمان دخانیات با داروهای هورمونی مانند استروژن و قرص‌های ضدبارداری در زنان سبب می ‌گردد تا بروز حمله قلبی و مغزی و نیز تشکیل لخته خون شدت بیشتری داشته باشد. این حالت به خصوص در خانم‌های بالای 35 سال و مصرف سیگار بیش از 15 عدد در روز از بیشتر است. هم چنین بر اساس مطالعات سطح چربی های خوب(HDL) سرم خون در زنان سیگاری بین 40 تا 45 سال که از قرص‌ های جلوگیری از بارداری(OCP) استفاده می کنند، در مقایسه با زنانی که سیگاری نیستند، کمتر است.

تاثیر مصرف دخانیات بر داروهای اعصاب

مصرف دخانیات باعث کاهش تاثیر تعداد زیادی از داروهای موثر در بیماری‌های عصبی می ‌گردد. داروهایی نظیر بنزودیازپین‌ها (مانند دیازپام، آلپرازولام)، ضد افسردگی‌های سه حلقه ‌ای (مانند ایمی پرامین، نورتریپتیلین)، فنوتیازین‌ها، فلووکسامین، اولانزاپین و کافئین در افراد مصرف کننده دخانیات دچار اختلال در متابولیسم شده و کارایی درمان خود را تا حدی از دست می‌ دهند. تاثیر منفی دخانیات روی داروهای اعصاب هم به واسطه افزایش فعالیت آنزیم‌ های کبدی و هم اثرات تحریکی نیکوتین روی مغز می ‌باشد.

تاثیر مصرف دخانیات بر داروهای قلبی

مصرف دخانیات به چند روش روی دستگاه قلبی-‌ عروقی و نحوه تاثیر داروهای مربوط به آن موثر است. در عین حالی که بعضی داروهای قلبی‌-عروقی مانند هپارین و وارفارین به توسط کبد درون بدن زودتر از بین می ‌رود، تاثیر نیکوتین و دیگر ترکیبات سمی حاصل از سوخت دخانیات (مانند گاز مونو اکسید کربن)، باعث افزایش ضربان قلب، تنگی عروق و افزایش فشار خون می‌ گردد و تاثیر داروهایی مانند آتنولول، متوپرولول و پروپرانولول را با اشکال مواجه می ‌کند لذا در صورت مصرف هم ‌زمان این دو حتما با پزشک متخصص خود مشورت لازم را نموده و در زمان ترک نیز با آنان در زمینه تغییر مقدار دارو مشاوره نمایید.

تاثیر مصرف دخانیات بر داروهای مسکن

با اینکه تاثیر منفی دخانیات روی مسکن‌های ساده مانند استامینوفن به اثبات رسیده ولی عمده تداخل دخانیات در اثر بخشی مسکن‌های مخدر خود را نشان می ‌دهد، به طوری که افراد سیگاری اگر در مواردی مانند سنگ کلیه و دیگر موارد مشابه، نیاز به مسکن‌های قوی و مخدر داشته باشند، اثر بخشی این داروها با اشکال مواجه خواهد شد. همچنین در افراد معتاد سیگاری با افزایش مصرف دخانیات نیاز آنان به مواد مخدر بیشتر می ‌گردد. این پدیده به دو دلیل قابل توجیه است یکی تسریع از بین رفتن کبدی این داروها به واسطه دخانیات و دیگری مصرف دارو برای از بین بردن علایم نشانگان محرومیت از نیکوتین می ‌باشد.

تاثیر مصرف دخانیات بر داروهای گوارشی

ترکیبات سمی موجود در سیگار علاوه بر از بین بردن اثرات داروهای ضد اسید مانند رانیتیدین و سایمتیدین، خود با تحریک ترشح اسید معده، کاهش خون ‌رسانی در دستگاه گوارش و افزایش تحرک معده و روده باعث مقاومت به درمان‌های رایج در زخم معده و روده می ‌گردد، به طوری که متخصصان گوارش یکی از مهم ‌ترین علل عود زخم و یا عدم بهبود با وجود درمان را مصرف دخانیات می ‌دانند.

تاثیر دخانیات بر داروهای تنفسی

اثر آن را در داروهای باز کننده مجاری تنفسی که عمدتا در آسم و برونشیت به کار می ‌رود، می‌یابیم. این اثرات به قدری بارز است که حتی در اشخاصی که در معرض دود دست دوم سیگار نیز قرار دارند، نیز نیاز به تغییر مقدار دارو داریم. در عین حال اثرات تحریکی دود دخانیات و ایجاد تنگی مجاری تنفسی و نیز غلیظ شدن ترشحات مجاری به واسطه فلج مژک‌ها (ناشی از دود سیگار) نیز به این اشکال دامن می ‌زند.

دکتر آرش نیک‌خلق