ضریح مطهر امام رضا(ع)

حرم های پیامبر و امامان معصوم علیهم السلام از مصادیق بارز بیوت الهی هستند ، كه به اذن خداوند رفعت مقام و بلندی جایگاه داشته ، در آنها جذبه یاد خدا جان ها را به اهتزاز در می آورد و بارور می سازد ، حفظ حرمت ، تعظیم و توقیر و معمور و ‌آباد نگه داشتن بقاع پیشوایان معصوم كمترین وظیفه حق گزاری و ادای دین است كه از جانب اهل ایمان و ارادتمندان نسبت به ساحت مقدس امامان انجام می گیرد .

هرچند در طول تاریخ از طرف طبقات مختلف ،‌برای حفظ ،‌مرمت و توسعه حرم های معصومین بویژه بارگاه منور امام رضا (ع) ، سعی بلیغ و كوشش پیگیر مصروف شده است ،‌امام وسعت ،‌حجم و نوع اقدامات عمرانی انجام یافته سالهای پس از انقلاب شكوهمند ،‌و استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران ،‌با هیچ یك از دورانهای پیشین قابل مقایسه نیست . در بیست سال گذشته اقدامات گسترده ای در زمینه حفظ و احیا موقوفات و بهره برداری بهینه از آنها در جهت فعالیت های وسیع فرهنگی و نشر مبانی اسلامی و معارف اهل بیت صورت گرفت ،‌و اضافه بر حفظ و مرمت و بازسازی اماكن متبركه ،‌مستحدثات و بناهایی همچون صحن ها ، رواق ها ،‌بست ها ،‌كتابخانه مركزی ،‌دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، مجموعه موزه ها ، مهمانسرا ، مسیر زیر گذر ، دور برگردانها ،‌اتصالات اطراف ، سرویس های بهداشتی و ... ساخته شد . و به منظور رفاه و آسایش حال هرچه بیشتر زائران مساحتی بالغ بر 300000 متر مربع ایجاد فضاهای فرهنگی ،‌عبادی و خدماتی در دست احداث می باشد .

ساخت ضریح:

موجباتی چند ،‌همچون فرسودگی و سست شدن پایه ها و ساختار ضریح ،‌ساییدگی پوشش و روكش های نقره ای و طلایی آن ،‌ساخت و نصب ضریح نوین را كه پنجمین ضریح است ضروری می نمود .

طی گفتاری كوتاه ،‌ اطلاعاتی پیرامون ضریح جدید حضور خوانندگان محترم ارایه می گردد و برای كامل بودن نسبی مبحث ،‌به شرحی از ضریح های نصب شده بر مرقد منور رضوی اشاره می شود .

ضریحی كه اكنون روی قبر مبارك حضرت رضا(ع) قرار دارد از چهارده دهانه تشكیل شده است :

ضلع طرف بالای سر و دهانه پایین پای شریف هر یك سه دهانه ،‌ ضلع پیش رو پشت سرهر یك چهاردهانه . ارتفاع ضریح و پایه های سنگی آن از كف حرم 90/3متر طول ضریح ‌5 /4 متر و عرض آن 6 /3متر می باشد و وزن ضریح مطهر حدود هفت تن است . ضریح جدید كه اكنون بیش از 30 سال است روی قبر مبارك حضرت امام رضا ( ع ) قراردارد ، ‌بسیار با شكوه و مجلل ساخته شده و دارای كتیبه متعدد و خطها و نقش های طلایی از آیات قرآنی و اخبار و روایات و احادیث و اسماء‌ حسنی می باشد كه در شكلهای گوناگون نوشته شده و حكاكی ومنبت كاری گردیده است .

ضریح اول :

ضریحی بوده چوبی ،‌با تسمه های فلزی و پوششی از صفحات طلا و نقره ،‌این ضریح در زمان شاه طهماسب صفوی یعنی سال 957 ه . ق ساخته و بر روی صندوق چوبی مضجع منور نصب شده در سال 1311 همزمان با تعویض صندوق ،‌بدلیل فرسودگی پایه ها ،‌ضریح برچیده شده ، پوشش طلا و نقره و جواهرات آن از چوبها جدا ،‌و به خزانه آستان قدس منتقل گردیده است .

ضریح دوم :‌

ضریح فولادی مرصع ، معروف به ضریح ،‌نگین نشان بوده است ،‌این ضریح در سال 1160 به دستور شاهرخ ،‌فرزند رضا قلی میرزا ،‌و نوه نادر شاه ساخته و به وقف ، برفراز مرقد شریف نصب می شود .

این ضریح بدون سقف بوده ،‌ پنجره ها و شبكه های چهار طرف آن درای گوی و ماسوره هایست كه با نگین های كوچك یاقوت و زمرد تزیین یافته و تعداد آنها به 2000بالغ می گردد به دلیل وضعیت ویژه این ضریح ذیلا به عین كتبیه آن اشاره می شود .

ْْ(نیاز رحمت ایزد مستعان و تراب اقدام زوار این آستان ملك پاسبان ، سبط سلطان نادر شاهرخ شاه حسینی الموسوی الصفوی بهادر خان به وقف و نصب این ضریح و قبه های مرصع چهار گوشه ضریح مقدس مبارك موفق گردید . سنه 1160قمری در زمان تولیت میرزا سعید خان ،‌برای مصون ماندن نذورات داخل ضریح ، شبكه و پوشش طلایی روی این ضریح قرار می گیرد .)

این ضریح تا قبل از شروع عملیات اخیر جایگزینی و نصب ضریح مطهر جدید بر مضجع شریف نصب و زیر ضریح پیشین قرار داشت . یعنی در واقع مرقد منور دارای دو ضریح بود . در عملیات اجرایی اخیر ،‌محل نصب این ضریح تغییر یافت .

شرح كوتاه جریان

محذوریت وقف به نصب بودن این ضریح و عدم جواز شرعی انتقال آن موانع و مشكلات جدی فنی ومعماری را در راه استحكام سازی و نصب ضریح بوجود آورده بود . پس ازمطالعات و بررسی ها برای یافتن راهكار حل مشكل ،‌بعنوان بهترین و مناسب ترین راه حل ، تصمیم گرفته شد تا محاذی اطراف و تقریبا برابر مساحت ضریح مطهر تخلیه وخاكبرداری شود.

از دو سال پیش از محل زیر رواق دار الولایه این اقدام صورت گرفت و محاذی اطراف مضجع شریف به شعاع تقریبا 2 متر از هر طرف و تا عمق 90/2 از كف حرم تخلیه شد . دیواره سالنهای چهار طرف با سنگ ، پوشش و تزیین یافت و ضریح فوق الذكر به قسمت پایین منتقل گردید و بدین ترتیب محذور شرعی بر طرف شده و از هر جهت زمینه برای ایجاد استحكامات لازم برای نصب ضریح جدید فراهم گردید . پس از انتقال ضریح به قسمت پایین كف حرم بطور كامل پوشش یافت .

ضریح سوم

در عصرفتحعلیشاه قاجار ضریحی ‌فولادی‌ و ساده به ‌ابعاد 3‍ ×4 و ارتفاع 2 مترساخته و روی ضریح نگین نشان ( ضریح دوم ) نصب شد. سقف این ضریح با چوبهای طلاكوب پوشش داشته وسمت پایین پای ضریح، درب كوچك مرصعی قرار داشته است.

ضریح چهارم

ضریح ملمع یا ضریح طلاو نقره ،‌این ضریح در سال 1338برروی ضریح نگین نشان یا ضریح دوم نصب گردید . این ضریح ‌ تحت نظارت استاد مرحوم حافظیان و توسط هنرمند حاج محمدتقی ذوفن اصفهانی ساخته شد . اضافه بر بهره برداری از طلاو نقره و جواهرات خزانه آستان قدس رضوی ، ارادتمندان به اهل بیت پیامبر اعم از ایرانی و غیر ایرانی با اهدای هدایا ، در ساخت‌ضریح نقشی‌عهده دار بوده اند .این‌ضریح دارای 4/05متر طول و 06/3 عرض و 3/09متر ارتفاع بود،‌فرسودگی‌پایه ها وستونها ،‌ساییده شدن پنجره ها و شبكه اطراف آن تعویض ضریح‌را ضروری ساخت . در عملیات اخیر جایگزینی و نصب ،‌ضریح برچیده شد و مقرر است مجددا به همان صورت پیشین آراسته ،‌ در موزه مركزی آستان قدس رضوی در معرض دید بینندگان قرار گیرد .

ضریح پنجم

همانگونه كه ذكر آن گذشت ،‌فرسودگی و سست شده پایه ها و ساختار ضریح ، و ساییدگی شبكه های اطراف ،‌تعویض ضریح را ناگزیر ساخت ،‌به دستور مقام معظم تولیت آستان قدس رضوی حضرت آیت الله واعظ طبسی ،‌ مطالعات و بررسی های مقدماتی ساخت ضریح آغاز گردید و در سال 1372طرح های متعددی از طرف هنرمندان نامی كشور ارایه شد و نهایتا با برگزیده شدن طرح های ابتكاری استاد برجسته هنر ایران جناب آقای فرشچیان كار ساخت ضریح تحت نظارت هیأت اجرایی ، توسط سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت امام رضا ( ع) آغاز شد .

منبع: مقاله از تاریخچه حرم در 1386

تنظیم برای تبیان: سارا آزاد