علامه نائيني؛ عالمي وارسته و مصلحي انقلابي
چاپ نخست كتاب «زندگي و انديشه‌هاي ميرزا محمدحسين نائيني» نوشته سيدحسين اسحاق، تهيه شده توسط مركز پژوهش‌هاي اسلامي صدا و سيما، از سوي انتشارات دفتر عقل منتشر و روانه بازار نشر شد.
به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اين اثر براي شناساندن يكي از اسوه‌هاي حوزه، برخي از ساحت‌هاي وجودي و حركت‌هاي اصلاحي علامه نائيني را بررسي كرده است.
بر اساس مطالب كتاب، حكايت ميرزاي نائيني، سخن از تكليف‌مداري است كه سيرت و رفتارش، سربلندي اسلام بود، چه آنگاه كه دبير ميرزاي بزرگ بود و چه آنگاه كه مشروطه به او نياز داشت و سخن‌گوي مشروطه بود و چه روزي كه بر مسند تدريس نشست و شاگردان را از انديشه‌هاي ژرف خويش سيراب كرد و زماني كه پشتيبان ميرزاي دوم در قيام مردم عراق بر ضد انگليس بود.
البته با نگاهي تك ساحتي نمي‌توان شخصيت بزرگ علامه نائيني را شناخت و به رمز و راز حركت‌هاي اصلاحي او پي‌برد و از گوشه‌هاي پنهان نيم قرن تكاپو و تلاشش پرده برداشت. زندگي او، تفسير حماسه پاسداري تكليف است و شرح تاريخ مشروطيت و پايداري عالمان.
سيرت سياسي او را تنها با كالبد شكافي قيام‌ها و حركت‌هاي بزرگ سده‌هاي اخير نظير تنباكو، مشروطيت و انقلاب عراق مي‌توان فهميد. سياست او از زلال معنويت سرچشمه گرفته و سياست و فقاهت را در هم آميخته بود. او به راستي شريعت‌مدار بود و بينا، وارسته و خويشتن‌بان و به دور از هرگونه هوا و هوس و جاه و مقام.
براساس مطالب كتاب، بعد از تولد ميرزا نائيني در شهر نايين در خانداني فاضل و روحاني، خانه شيخ‌الاسلام ميرزا عبدالرحيم، رونقي ديگر يافت. خاندان نائيني در اصفهان به بهره‌مندي از خوبي‌ها، شهره عام و خاص و از نظر علم و دين‌داري، زبانزد همگان بود. ميرزا محمدحسين پس از تحصيلات ابتدايي، در 17 سالگي به اصفهان مهاجرت كرد و از محضر استاداني چون ابوالمعالي فرزند حاج محمدابراهيم كلباسي، شيخ محمدباقر ايوانكي فرزند شيخ محمدتقي اصفهاني و جهانگيرخان قشقايي كسب فيض كرد. پس از سيراب شدن از اين معدن علم و فيض، در سال 1303هجري قمري حوزه اصفهان را به قصد مهاجرت به نجف اشرف ترك كرد و بلافاصله براي فراگيري علوم اسلامي در درس استاداني نظير سيدمحمد طباطبايي‌فشاركي، سيداسماعيل صدر و ميرزا محمدحسن شيرازي حاضر شد.
وي در كنار تحصيلات علمي، از درس اخلاق سالك الي‌الله، ملا حسينقلي همداني، بهره گرفت و پس از رحلت ميرزاي شيرازي، راهي كربلا شد و 10 سال در آنجا اقامت داشت. سپس به شهر نجف بازگشت و از درس آخوند خراساني بهره‌ها گرفت. آنگاه كه شاكله علمي خود را پربار يافت، به پرورش شاگرداني نظير شيخ محمدعلي كاظمي‌خراساني، سيدمحسن طباطبايي حكيم، سيد جمال‌الدين گلپايگاني، سيدمحمود حسيني‌شاهرودي، سيدمحمد حجت كوه‌كمري، سيد محمدهادي ميلاني، شيخ محمدتقي آملي، سيدابوالقاسم خويي، سيد محمدحسين طباطبايي، ميرزا هاشم آملي، شيخ محمدرضا طبسي‌نجفي و سيدمحمد حسيني‌همداني همت گماشت.
ميرزا نائيني، آراسته به خصلت‌هاي پسنديده بسياري بود. آمده است كه در قنوت نماز شب، دعاي ابوحمزه ثمالي را مي‌خواند و يك ساعت پيش از بازگشايي درب حرم، حاضر مي‌شد و به دعا و مناجات مي‌پرداخت. وي نماز شب و شب زنده‌داري را شرطي براي حضور در درس قرار داده بود. در مباحث فقهي و اصولي پيش‌تاز بود، چنان كه به جهت نوآوري‌هايش به او لقب «مجددالاصول» نام نهاده‌اند. وي در كنار رتبه ارزنده علمي، نقش بسزايي در نهضت مشروطه داشت و از نزديكان مرحوم خراساني بود. اين بزرگوار «تنبيه‌الامه» را در بحران انقلاب مشروطه در سال 1327هجري‌قمري به زبان فارسي نوشت و آيت‌الله آخوند‌خراساني و آيت‌الله شيخ عبدالله مازندراني آن را تاييد كردند. او از طرفداران ولايت مطلقه فقيه بود كه در اين كتاب، تمام شوون اعتباري امام معصوم(ع) را براي فقيه جامع‌الشرايط ثابت مي‌داند. شهيد بزرگوار آيت‌الله مطهري درباره اين كتاب با ارزش مي‌نويسد: «انصاف اين است كه تفسير دقيق از توحيد عملي، اجتماعي و سياسي اسلام را هيچ‌كس به خوبي علامه بزرگ و مجتهد سترگ، مرحوم ميرزا محمدحسين نائيني(رحمة‌الله) توام با استدلال‌ها، و استشهادهاي متقن از قرآن و نهج‌البلاغه، در كتاب ذيقيمت "تنبيه‌الامه" بيان نكرده است... ولي افسوس كه جو عوام‌زده محيط ما، كاري كرد كه آن مرحوم پس از نشر آن كتاب، يك‌باره مهر سكوت بر لب زده، دم فرو بست.»
از آن درياي بيكران علوم ديني، آثاري نظير تعليقه بر عروةالوثقي، لباس مشكوك، التعبدي والتوصلي، وسيلةالنجاة، سوال و جواب‌هاي استدلالي فقهي، تقريرات اصول، لاضرر، احكام خلل، معاني حرفيه، تزاحم و ترتب، تنبيه‌الامه و تنزيه‌المله و ... بر جا مانده است. استاد نامدار در طول يك عمر تلاش و اجتهاد علمي، اخلاقي، سياسي و اجتماعي، سرانجام در 26 جمادي‌الاولي سال 1355 هجري قمري نداي حق را لبيك گفت و به جوار رحمت ايزدي پيوست و پيكر مطهرش پس از اقامه نماز به امامت آيت‌الله سيدابوالحسن اصفهاني، در كنار حرم مطهر حضرت علي(ع) به خاك سپرده شد.
كتاب حاضر در شش فصل سامان يافته است. حيات علمي، انديشه‌ها و نوآوري‌هاي علامه نائيني، فعاليت‌هاي سياسي، سيره اخلاقي، نائيني از منظر فرهيختگان، شاگردان و معاصران، همراه با برنامه سازان، عناوين شش‌گانه فصول اين اثرند.
كتاب‌هاي ايدئولوژي نهضت مشروطيت ايران، المكاسب والبيع، اعيان‌الشيعه، فقهاي نامدار شيعه، الذريعه الي تصانيف‌الشيعه، نقباء‌البشر، تشيع و مشروطيت در ايران و نقش ايرانيان مقيم عراق، مكارم‌الآثار، معارف‌الرجال، فقه سياسي، نهج‌البلاغه، وسائل‌الشيعه، المقنعه، نگاهي به تاريخ انقلاب اسلامي، سيري در انديشه سياسي، فوائدالاصول، معجم‌المولفين، تاريخ بيداري ايرانيان، صحيفه نور، نهضت‌هاي اسلامي در صد ساله اخير، تاريخ بيست ساله ايران، شرح زندگاني من، تنبيه‌الامه و تنزيه‌المله، از منابع و مصادر نويسنده در تدوين اثر حاضرند.
چاپ اول كتاب «زندگي و انديشه‌هاي ميرزا محمدحسين نائيني» در شمارگان 1300 نسخه، 96 صفحه و بهاي 13000 ريال راهي بازار نشر شد.
