هنر تأثیرپذیری از طبیعت

نگاهی به هنر بافت گبه

گبه نوعی فرش است كه معمولاً در قطع قالیچه توسط عشایر و ایلات لر و قشقایی بافته می‌شود و دارای پرزهای بلند است. در بافت گبه از تعداد پود بیشتری استفاده می‌شود كه این كار در نرمی گبه تأثیر فراوان دارد.

تعداد پود برخی از گبه‌ها در هر رج، گاهی از سه تا هشت و بلندی پرزها گاهی تا یك سانتی‌متر می‌رسد. مهم‌ترین و اصلی‌ترین ابزار مورد نیاز بافت گبه، «دار» است. «دار» گبه در اندازه‌های مختلف به صورت افقی و در سطح زمین قرار می‌گیرد. اغلب از جنس چوب یا فلز بوده و شامل شانه، چاقو و قیچی است. بیشتر بافندگان عشایر بر روی زمین و بر روی دارهای افقی عمل بافتن را بدون نقشه انجام می‌دهند. برای شروع كار معمولاً از قالیچه دیگری كه به آن «دستور» می‌گویند، استفاده می‌شود. و در حین بافت انتخاب و تركیب‌بندی رنگ‌ها را انجام می‌دهند كه همین امر سبب می‌شود گبه‌ای متفاوت با نمونه قبلی به وجود آید. مرغوب‌ترین پشم برای بافتن انواع قالی و گبه، «پشم فارسی» نام دارد. هنرمند بافنده گبه بسیار از روایت‌ها و داستان‌ها و نیز مضامین برخاسته از طبیعت تأثیر می‌گیرد.

نقش گبه، حكایت‌گر حالات روحی بافنده آن است و گریزان از تكرار بوده، و بر خلاف نقوش طراحان شهری كه پرتكلف و قراردادی هستند، به طور مستقیم از طبیعت الهام می‌گیرد. نقش گبه و خصوصیات آن بسیار متأثر از زندگی ایلیاتی و عشایری است. طراحی، نقش‌پردازی و حتی رنگ‌آمیز گبه از قالی و قالیچه جداست و تابع قواعد و سنت‌های خاصی است. بافندگان گبه به سبب آزادی از قید و بند در نقش‌پردازی حتی از بافندگان قالی هم دستشان بازتر است. طرح‌ها و نقش‌های گبه ذهنی ولی تأثیر گرفته از طبیعت است و بیشتر طرح‌های هندسی را در بر می‌گیرد. در یك یا دو حاشیه این قالیچه‌ها یك شكل ساده و هندسی به صورت مجرد تكرار می‌شود. در زمینه ساده آن یك ترنج بزرگ یا چند لوزی كوچك در امتدادهای طولی دیده شده و گاه در متن خالی وسط گبه، نقش درخت یا نقش چهار فصل یا نقش شیر بافته می‌شود. این نقش‌ها با رنگ‌های متفاوت و خاصی به گبه‌های عشایری جلوه خاصی می‌دهد.

«توجه به نقش شیر در گبه‌ها»

به نظر می‌رسد توجه به نقش شیر بیشتر از آن جهت بوده، كه یكی از لقب‌های حضرت علی(ع)، «شیر خدا» ذكر شده است. این حیوان پر ابهت از دیرباز هماورد پهلوانان بوده است. در فرهنگ ایرانیان شیر، سمبل شوكت، جلال، قدرت و در نزد لرها و تركان قشقایی متداول بود. به طور كلی، شیراز زمان‌های قدیم مورد علاقه ایرانیان به خصوص مردم فارس بوده و آن‌ها از طریق سكه‌ها، مهر‌ها، شیرسنگی و سایر نقوش وابستگی خود را به گذشته حفظ می‌كردند. این دلبستگی با گبه‌های شیری به داخل چادر و زندگی عشایری راه یافته است. همین مسئله سبب شد زنان قالیباف عشایر، «شیر» را نقش محبوبی برای زینت بخشیدن به گبه‌های خود بدانند. رنگ‌آمیزی گبه‌ها بی‌نظیر و زیباست. رنگ‌آمیزی اكثر آن‌ها به استثنای تعداد معدودی طبیعی و گیاهی است. رنگرزی سنتی و بهره‌گیری از رنگ‌های گیاهی اعتبار ویژه‌ای به صنایع دستی عشایر بخشیده است. گبه‌بافی بیشتر در مناطق روستایی و عشایری رواج دارد و مركز اصلی بافت آن مركز و جنوب كشور است.

«گبه قشقایی»

دست بافته‌های كوچ‌نشینان قشقایی در نهایت دقت و ظرافت بافته می‌شوند. طرح‌های گل و گیاه، نقش مایه‌های حیوانی و نقش‌های مربوط به ستارگان در دست بافته‌های عشایری لر و بختیاری مكرر به چشم می‌خورد. در گذشته گبه، عمدتاً به قصد مصرف خانواده و فرش كردن خیمه و خانه استفاده می‌شد، و به هیچ وجه جنبه تجاری نداشت، به همین سبب خیلی كم بافته می‌شد. چون بافت آن به منظور استفاده شخصی بود. گبه‌های درشت بافت بر روی قالیچه در وسط چادر برای زیر پا انداختن استفاده می‌شود. گاهی به دلیل پود فراوان و در نتیجه نرمی گبه، از آن به عنوان پتو و روانداز نیز استفاده می‌شود، البته این كار در خارج از چادر و در مواقع خاصی نظیر سفر انجام می‌گیرد. هرچند گبه در روزگار قدیم موارد استفاده فراوانی داشته، اما چند سالی است كه استفاده از آن در جامعه ایرانی رواج بیشتری پیدا كرده است.

منبع : سازمان تبلیغات اسلامی

تنظیم برای تبیان : مسعود عجمی