ارزشمندترین اثر مرحوم آخوند( كفايه الاصول)

کتاب کفایه الاصول یکی از آثار ارزشمند ملا محمد آخوند خراسانی است. کتاب کفایه از مهمترین و رایج ترین تالیفات عصر حاضر است. این کتاب در دو جلد و به زبان عربی نوشته شده است و چون بسیار موجز و دقیق به رشته تحریر درآمده و خالی از مطالب علمی و فلسفی و حکمتی و الهی نیست لذا درک محتویات آن برای کسانی که اهل فن نباشند ولو عرب زبان هم باشند مشکل است زیرا خواننده باید از مقدمات علمی فراوانی بهره مند باشد تا بتواند به رموز اشارات و غموض عبارات آن پی ببرد و اگر فاقد چنین مایه ای باشد در همان سطر اول کتاب در می ماند. کتاب کفایة گرچه همه کتابهایی را که از پیش در اصول تالیف شده به کلی متروک و منسوخ نکرده ولی بیش از همه آنها میان طالبان علم و صاحبان دقت و فضل رواج یافته و مورد استفاده و نظر گردیده است و کتابهایی را که پس از آن به دست مجتهدان و فضلاء معاصر تالیف گشته به طور اطلاق از لحاظ تدریس و تدرس تحت الشعاع قرار داده است.

آخوند خراسانی دو سال روی کفایه کار کرده است یعنی تالیف این کتاب دو سال از وقت او را گرفته است و این کتاب در سالهای آخر عمر آخوند در نجف نوشته شده است و تا کنون بارها در شهرهای ایران و عراق تجدید چاپ شده است. نسخه ی خطی این کتاب به قلم مؤلف، هم اینک در کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی قرار دارد. این نسخه را فرزندِ آخوند خراسانی یعنی آیة الله میرزا محمد کفایی به کتابخانه مجلس اهدا کرده است و اینک به شماره 14117 در مخزن خطی کتابخانه قرار دارد. رئیس وقت مجلس در جلسه ی 59 مورخ سه شنبه نهم خرداد 1351 به همین مناسبت نطقی به شرح زیر ایراد کرده است: خاطر همکاران محترم مستحضر است سال گذشته هنگامی که مرحوم آیت الله العظمی کفائی خراسانی (طاب ثراه) روزهای آخر زندگی خود را می گذرانیدند وصیت نمودند که نسخه اصلی کتاب کفایة الاُصول تألیف والد بزرگوارشان مرحوم آیة الله العظمی آخوند ملا محمد کاظم خراسانی (اعلی الله مقامه) که به خط خود مؤلف تحریر گردیده به مجلس شورای ملی اهدا گردد.

ساختاربندی کتاب:

این کتاب فراهم آمده است از مقدمه و هشت مقصد و خاتمه که مقدمه با 5 مقصد، قسمت مباحث الفاظ را شامل و سه مقصد دیگر با خاتمه بیان، قسمت ادله عقلیه را متکفل می باشد. در مقدمه 13 امر زیر که از مبادی فن است مورد بحث شده: 1. موضوع علم 2. وضع 3. طبیعی بودن صحت استعمال لفظ 4. صحت اطلاق لفظ و اراده نوع یا مثل یا شخص از آن 5. الفاظ برای معانی من حیث هی هی، وضع شده، نه از حیث مراد بودن 6. وضع مرکلبات 7. علائم حقیقت و مجاز، از از قبیل تبادر و غیر آن 8. احوال 5گانه (تجوز  اشتراک  تخصیص  نقل  اضمار) و حکم تعارض آنها9. حقیقت شرعیه 10. صحیح و اعم 11. اشتراک 12. استعمال لفظ در بیشتر از یک معنی 13. مبحث مشتق و متعلقات آن

- مهمترین فصول و مباحث مقصد نخست: معنی ماده امر و بحث از اتحاد طلب و اراده  معنی حقیقی  صیغه امر  دلالت جمله خبری بر وجوب  اقتضاء اطلاق صیغه امر نسبت به وجوب توصلی و تعبدی و همچنین نسبت به وجوب نفسی عینی و تعینی  امر بعد از حظر  مره و تکرار  فور و تراخی اجزاء  مقدمه واجب  امر به شی نسبت به اقتضای نهی از منکرو...

- مهمترین مباحث مقصد دوم: حقیقت مدلول ماده و صیغه نهی  اجتماع امر و نهی  نهی از شی نسبت به اقتضاء فساد

- مهمترین مباحث مقصد سوم: تعریف مفهوم - مفهوم جمله شرطیه  مفهوم استثناء، لقب، عدد، و ادات حصر

- مهمترین مباحث مقصد چهارم: تعریف عام و خاص  الفاظ و صیغ عموم  حجة بودن عامی که تخصیص در آن راه یافته اجمال مخصص  خطابات شفاهی  تخصیص کتاب به خبر واحد- و...

- مهمترین مباحث مقصد پنجم: تعریف مطلق و مقید  مقدمات حکمت  مطلق و مقید متنافی- مجمل و مبین

- در مقصد ششم و هفتم و هشتم که در قسمت مباحث ادله عقلیه است از امور زیر بحث شده است: 1. اماراتی که به حکم شرع یا عقل دارای اعتباراست 2. اصول عملیه 3. تعادل و تراجیح یا تعارض

- مهمترین مباحث مقصد ششم: قطع و اقسام آن  امارات غیر علمی  ظواهر قرآن و سنت  اجماع منقول  تعارض اجماعات منقول  و...

- مهمترین مباحث مقصد هفتم: اصل برائت، احتیاط، تخییر و استصحاب

- مهمترین مباحث مقصد هشتم: تعریف تعارض  تعارض میان اماره و اصل  تعارض میان امارات  تعارض میان ظاهر و اظهر  دائر شدن امر میان نسخ و تخصیص.

- در خاتمه در پیرامون امور مربوط به اجتهاد و تقلید گفتگو به عمل آمده است.

- لازم به ذکر است که:

- حدود 73 نفر بر این کتاب حاشیه نوشته اند از جمله: سید ابراهیم بن سید محمد شبر الحسینی النجفی  شیخ محمد ابراهیم بن شیخ علی بن محمد حسین کلباسی  میرزا ابوالحسن بن عبد الحسین مشکینی  فرزند آخوند: حاج میرزا محمد  میرزا باقر زنجانی  و...

- حدود 17 نفر بر این کتاب شرح نوشته اند از جمله: سید میرزا حسن رضئی قمی  شیخ میرزا ابی الحسن مشکینی  شیخ علی بن قاسم قوچانی  سید حسن اشکوری یزدی حائری  و...

- حدود 13 نفر بر این کتاب تقریر نوشته اند از جمله: شیخ ابوتراب بن محمد سلیم الساروی  شیخ علی قوچانی نجفی  شیخ علی گنابادی  شیخ عبدا... گلپایگانی  و...

منبع: سایت طهور

تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علمیه