تبیان، دستیار زندگی
مقام دردانه آفرینش نزد خدا آنقدر بالا هست که بخوانیم: «خداوند بر مومنان منت نهاد هنگامی که در میان آنان، پیامبری از خودشان برانگیخت» (آل عمران، 164). شاید هم شنیده باشید این دعای صحیفه سجادیه را که «سپاس خدای را که به محمد- پیامبرش- بر ما منت نهاد؛ منتی ک
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

صلوات را ناقص نفرستید!

مقام دردانه آفرینش نزد خدا آنقدر بالا هست که بخوانیم: «خداوند بر مومنان منت نهاد هنگامی که در میان آنان، پیامبری از خودشان برانگیخت» (آل عمران، 164). شاید هم شنیده باشید این دعای صحیفه سجادیه را که «سپاس خدای را که به محمد- پیامبرش- بر ما منت نهاد؛ منتی که امت‏های گذشته‏ و مردم پیش از ما از آن بی‏بهره بودند». همین آفریننده در کلام مقدسش که بر زمینیان نازل کرده، پیامبر و حبیبش را اکرام و سلام و تحیت خاصش را نثار او کرده؛ حتماً زیاد شنیده‏اید این آیه مکرم را: همان آیه‏ای را که بهانه می‏شود برای هر شنونده تا درود بفرستد بر فرستاده خدا. موضوع این شماره «آیه‏های نامدار» همان آیه مشهور صلوات است؛ آیه 56 سوره احزاب که هر مسلمانی بعد از نمازش آن را می‏خواند و زیباترین و بالاترین درودها را بر پیامبرش می‏فرستد.

ابن حجر هیثمی- که از بزرگ ان اهل سنت است- از پیغمبر(صلی‏الله علیه واله وسلم) روایت می‏کند: بر من درود ناتمام نفرستید. گفتند: «درود ناتمام چیست؟ پاسخ داد: اینکه بگویید اللهم صلی علی محمد وسلم».

صلوات

در سوره احزاب آیه‏ای هست که در آن همگان امر به تحیت و تسلیم بر پیامبر عظیم‏الشان اسلام شده‏اند. خدا در آیه 56 می‏فرماید: ان‏الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما؛ خدا و فرشتگان او بر پیامبر اسلام درود می‏فرستند شما هم برای کسانی که ایمان آورده‏اید، بر او صلوات بفرستید و آن‏طور که باید، تسلیم شوید». در مجمع‏البیان در تفسیر این آیه آمده: «پس از فرود این آیه، مردی به نام «کعب» به پیامبر (صلی‏الله علیه واله وسلم) گفت: سرورم من چگونگی سلام بر شما را می‏دانم ولی نمی‏دانم که «صلوات» بر شما چگونه است؟ پیامبر (صلی‏الله علیه و اله وسلم) فرمودند: در این مورد دست نیاز به بارگاه آن بی‏نیاز برید و نیایشگرانه بگویید: اللهم صلی علی محمد و آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید و بارک علی محمد و آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید؛ بار خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست. همان‏گونه که بر ابراهیم و خاندانش درود فرستادی، چرا که تو در خور ستایش و بزرگی هستی؛ و بزرگ دار و خجسته ساز محمد و خاندانش راه درست همان گونه که بر ابراهیم و خاندانش برکات خود را فرو فرستادی و آنان را خجسته و گرامی داشتی که تو بزرگ و ستوده‏ای». در تفسیر صافی آمده، امام علی (علیه‏السلام) می‏فرماید: «برای این آیه، ظاهری و باطنی است ظاهر گفتار خداوند، صلوات است و باطن قول حق تعالی، سلموا تسلیما است؛ یعنی تسلیم و فرمان او شودی، در رابطه با امر کسی که سفارش او را کرد و او را جانشین  خود بر شما قرار داد». در تفسیر مجمع‏البیان هم روایتی از امام صادق(علیه‏السلام) نقل شده به این مضمون که ابوبصیر سوال کرد: «منظور از صلوات بر پیامبر (صلی‏الله علیه و اله وسلم) را فهمیده‏ایم  اما معنی تسلیم بر او چیست؟» اما فرمود: «منظور، تسلیم بودن در برابر او در هر کار است». یکی از یاران آن حضرت هم پرسید: «صلوات فرستادن حق تعالی بر محمد که در آین آیه ذکر کرده، به چه کیفیت است؟» ایشان فرمود: «صلوات حق تعالی بر او، اعلای مرتبه اوست در آسمان‏های رفیع و برتر نمودن درجه او بر جمیع درجات انبیا». سپس سوال شد: «تسلیم به چه کیفیت است؟» فرمود: «تسلیم، فرمانبرداری از اوست در جمیع امور و اطاعت اوامر او کردن و تلاش کردن در این طاعت».

- معنا و مفهوم صلوات

واژه صلاه، صلوه و جمع آن صلوات به معنی نماز خواندن و درود و تحیت است. صلی‏الله علیه، یعنی خداوند بر او درود فرستاد در معجم الوسیط هم صلاه به معنای دعاست.

علامه طباطبایی در تفسیر خود درباره کلمه صلوه می‏گوید: «کلمه صلوه در اصل به معنای انعطاف بوده و صلاه خدا بر پیغمبر، نه معنای انعطاف او به وی است به وسیله رحمتش؛ البته انعطافی مطلق؛ چون در آیه شریفه، صلات را مقید به قیدی نکرده و همچنین صلاه ملائکه او بر آن جناب، انعطاف ایشان است بر وی به اینکه او را تزکیه کرده و برایش استغفار کنند و صلات مومنین بر او انعطاف ایشان است به وسیله درخواست رحمت برای او». راغب اصفهانی در کتاب المفردات نیز درباب معنی صلوه می‏نویسد: «صلوات رسول‏الله و نماز مسلمانان، تزکیه ایشان است. همچنین دعا و استغفار فرشتگان مثل مردم است و صلاه که عبادت مخصوص است، اصلش نوعی دعاست و این عبادت خاص به این کلمه نامیده شده است». در تفسیر جوان هم در مورد صلوات آمده است: «چنانچه صلوات به خدا نسبت داده شود، به معنی فرستادن رحمت است و هر گاه به فرشتگان و مومنان منسوب شود، به معنی طلب رحمت است».

- صلوات ناقص چیست؟

بد نیست بدانید که در کتاب‏های حدیث در باره صلوات ناقص هم سخن به میان آمده. در امالی شیخ صدوق و بحارالانوار چنین توضیحی نوشته شده است: «ذکر اللهم  صلی علی محمد بدون «وآله» ناقص و خلاف امر پیامبر (صلی‏الله علیه واله وسلم) است؛ چنان که خود حضرت می‏فرمایند: هر کس بر من صلوات بفرستد و بر خاندانم درود نفرستد، بوی بهشت را نمی‏یابد». در اصول کافی نیز از امام صادق (علیه‏السلام) روایت شده: «مردی به کعبه در آویخته بود و چنین می‏خواند: اللهم صلی علی محمد پدرم موسی بن جعفر (علیه‏السلام) شنید و به او فرمود: بنده خدا! صلوات را ناقص و در حق ما ظلم نکن بلکه بگو خدایا بر محمد و هل بیتش درود بفرست». در روایات فراوانی، حذف «آل محمد» از صلوات نهی شده است. علامه طباطبایی در تفسیر‏المیزان می‏گوید: «18 حدیث از پیامبر (صلی‏الله علیه و اله وسلم) نقل شده که براساس آن، «آل محمد» را به هنگام صلوات باید ذکر کرد». در تفسیر نمونه جلد 17 بیان شده است: «ابن حجر هیثمی- که از بزرگ ان اهل سنت است- از پیغمبر(صلی‏الله علیه واله وسلم) روایت می‏کند: بر من درود ناتمام نفرستید. گفتند: «درود ناتمام چیست؟ پاسخ داد: اینکه بگویید اللهم صلی علی محمد وسلم».

منبع: مجله همشهری آیه


تنظیم برای تبیان: الف_شکوری