رادیواکتیویته و محیط زیست(2)
مسأله آلودگی یكی از مهمترین و حادترین مسائل ناشی از تمدن انسانی در جهان امروز به شمار می رود چرا كه از اعماق چند هزار متری زمین گرفته تا معادن ، آبهای تحت الارضی، بیوسفر، تروپوسفر و حتی در داخل هواپیماهای بلند پرواز و جو خارجی زمین ، چرخه و سیستم حیات را مورد تهدید قرار داده است . مولكول آلاینده ای كه امروز از كارخانه یا منبع آلوده كنندة دیگری مثلاَ در اروپا، وارد محیط می شود اگر تجزیه نشود یا تغییر شكل ندهد احتمالاَ بعد از چندی می تواند در ریة انسانهایی كه در قلب جنگلهای آفریقا یا دشتهای وسیع آسیا زندگی می كنند وارد شود .
در این قسمت به بررسی اثرات بیولوژیکی رادیواکتیو بر محیط زیست خواهیم پرداخت.
اثرات بیولوژیكی
بدیهی است كه نگرانی اصلی از رادیونوكلوئیدها آلودگی زنجیره غذایی مربوط به انسان است. تعداد كمی از رادیونوكلوئیدها از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و آنهایی هستند كه در زنجیره غذایی و اثرات زیستی دخالت دارند یا ایزوتوپهای مواد غذایی ضروری هستند و یا رفتار شیمیایی مشابه مواد غذایی ضروری از خود نشان می‌دهند. بعضی از رادیونوكلوئیدها به مانند اورانیوم و پلوتونیوم به علت اینكه ممكن است همراه گردوغبار مورد استنشاق قرار گرفته و در ریه‌ها تجمع نمایند، نگران كننده هستند.
رادیونوكلوئیدها در غلظت زیاد مسمومیت حاد ایجاد می‌كنند. حساسیت تشعشعی یك بافت مستقیماً با فعالیت تقسیم سلولهای آن متناسب است. (اینكه فعالانه در حال تقسیم هستند یا نه) و آسیب كروموزومی علت مرگ سلولی است، بنابراین كار اعضای مختلف بدن در زمان‌های مختلف پس از تماس با اشعه یا با میزان‌های متفاوت تماس با اشعه متوقف می‌شود. بعد از اینكه تمام بدن به میــــــزان 5-2 گری در معرض اشعه X قرار گرفت، به عنوان مثال، در مدت دو روز نقص در لنفوسیت‌ها مشاهده می‌شود، در حالی كه كاهش در اریتروسیت‌ها به مدت 2-3 هفته دیرتر اتفاق می‌افتد. در پستانداران به میزان 6 تا 10 گری منجر به نقص در بافت‌هایی می‌شود كه سلولهای خونی را تولید می‌كنند 10 تا 50 گری باعث اختلالات روده‌ای مانند اسهال و استفراغ و بیشتر از 50 گری باعث ایجاد سندرم اعصاب مركزی نظیر لرزش – تشنج و بی‌حالی می‌شود.این اثرات احتمال دارد فقط در حوادث انرژی هسته‌ای یا جنگ اتفاق بیفتد. نگرانی اصلی در مورد تماس با سطوحی از اشعه است كه منجر به اثرات مزمن جسمی (اثر بر سلولهای بدن) و یا ژنتیكی (اثر بر سلولهای جنسی)، می‌گردد. اثرات جسمی اثراتی هستند كه منجر به انواع مختلف سرطان می گردد. اثرات ژنتیكی ، اثرات و ناهنجاریهایی هستند كه در نتیجه پرتوافكنی اندامهای تناسلی والدین، در نسل بعدی ایجاد می‌گردد. به دلیل اینكه چنین شرایطی به طور طبیعی مدت مدیدی پس از تماس با اشعه ظاهر می‌شوند، مربوط كردن آنها به یك حادثه در تماس با اشعه مشخص، بسیار مشكل است.
ارگانیسم‌های آبزی كه در زیر محل تخلیه ایستگاه‌های تولید نیروی هسته‌ای با مؤسسات تحقیقاتی زندگی می‌كنند، بیشتر در معرض اثرات مزمن طولانی مدت اشعه قرار دارند. ماهی‌های یك رودخانه مجاور آزمایشگاه ملی اوك‌ریج (Oak Ridge) در ایالات متحده كه روزانه در معرض 6/0 تا 6/3 میلی‌گری از اشعه ناشی از رسوبات قرار گرفته بودند، تخمهایی بزرگتر از اندازه متوسط با شیوع بالایی جنین غیر عادی تولید كرده بودند. به علت نگرانی اثر تجمعی، توزیع رادیونوكلوئیدها در آبهای پذیرنده پسابهای ناشی از تأسیسات هسته‌ای به دقت ردیابی می‌شود.
به هر حال، پایش تمام سیستم‌ها عملی نیست و معمولاً یك یا دو راه كه برای انسانها مهم هستند، وجود دارد كه به نام راه‌های بحرانی نامیده می‌شوند. اگر آلودگی رادیونوكلوئید در تمام راه‌های بحرانی كنترل شود، آن‌گاه كنترل كافی در سایر راه‌ها قابل حصول است.
راه‌های بحرانی و اعضای بحرانی (آن اعضایی كه اشعه دریافت می‌دارند یا بیشترین میزان تماس را دارند) پس از انجام یك مطالعه كه معمولاً به طرق مختلف در آزمایشگاه انجام می‌گیرد، مشخص می شوند. پس ظرفیت محدود كننده محیط با مقایسه‌ای كه با استانداردهای اولیه پرتودهی و براساس غلظت بحرانی به ازاء میزان واحد پرتوگیری انجام می گیرد، تنظیم می‌شود.
اعضای بحرانی ممكن است اعضایی باشند كه متوسط دریافت اشعه را دارند یا بعضی اجزاء زنده اكوسیستم كه از رادیونوكلوئیدها متأثر می‌شوند یا در تغذیه انسان مهم هستند.
به طور مثال در پایین دست یك ایستگاه نیروگاه هسته‌ای در رودخانه كلمبیا ملاحظه شد كه آب دارای ماده بحرانی است و جمعیت انسانی از طریق خوردن ماهی در معرض آن قرار گرفتند. غلظت متوسط در آب رودخانه پایین‌دست نیروگاه حـــدود 6/5میلی بكرل در میلی‌لیتر و غلظت متوسط در گوشت ماهی سفید 9 بكرل در گرم بود.
فاكتورهای غلظت از آب به ماهی در تابستان حدود 5000 اما در زمستان كمتر از یك برآورد شده بود در آن گونه ماهی‌هایی كه بیشترین تعداد خورده شده بود، متوسط غلظت اشعه 5/1 بكرل در گرم بود. یك شخص كه 200 وعده غذایی ماهی در یك سال مصرف كند (حدود 40 كیلوگرم ماهی) در استخوانش كه عضو بحرانی است، اشعه‌ای به میزان 3 میلی‌لیتر سیورت كه 20 درصد حد سالیانه است، (لووز 1993) دریافت خواهد كرد.
از بررسی حوادث موجود تخلیه رادیونوكلوئیدهای ناشی از عملیات عادی صنایع تولید نیروی هسته‌ای به نظر می‌رسد كه اثرات قابل اندازه‌گیری روی گیاهان و جانوران یك ناحیه وجود نداشته باشد؛ ولی وجود پتانسیل‌های زیاد فاكتورهای تجمعی میزانی از رادیو اكتیویته در ارگانیسم‌های غذایی باعث می شود كه میزان اشعه ورودی به بدن برای انسانها از طریق كمیسیون بین‌المللی حفاظت و بهداشت پرتوها محدود شود.
تیجه‌گیری نهایی
اینكه پس‌مانده‌های عادی آزادشده از نیروگاهــــهای هسته‌ای برای محیط طبیعی یا بشر زیان‌آور باشند، مشخص نشده است و به نظر می‌رسد كه تكنولوژی هسته‌ای در مقایسه با مولدهای مصرف‌كنندة سوخت فسیلی كــــه اکنون مورد استفاده هستند دارای آسیب های کمتری باشد.
مژده اصولی
