آخر الزمان در قرآن
(1)
ختم نبوت و نزول واپسین شریعت كه با ظهور پیامبر اسلام تحقق یافت، نخستین نشانه پایان تاریخ به شمار مى‌رود؛[1] لذا مفسران، مقصود ازنشانه‌هاى قیامت‌رادر آیه ذیل، بعثت پیامبر(صلى الله علیه وآله)دانسته‌اند كه نسبت به عمر جهان، فاصله بسیار كمى تا قیامت دارد:[2]«فَهَل یَنظُرونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَن تَأتِیَهُم بَغتَهً فَقَد جَاءَ أَشراطُها». (محمد/47،18)
در آخرالزمان وقایع فراوان دیگرى نیز پیش‌بینى شده كه بیش‌تر به دوره پایانى آن (مقارن با ظهور مهدى) مربوط مى‌شود.
بنابر روایات شیعه، جبرئیل نخستین كسى است كه با امام‌زمان(عج) بیعت و با صدایى بلند به گونه‌اى كه به گوش همه جهانیان برسد، این آیه را تلاوت مى‌كند: «أَتى أَمرُ اللّهِ فَلاَ تَستَعجِلُوهُ= فرمان خدا رسید؛ پس دیگر شتاب مكنید».
1. بحران معنویّت:
پیش از ظهور امام‌زمان(عج) جوّ حاكم بر جهان، جوّ ستم، گناه و فساد خواهد بود. «اِقتَربَ لِلنَّاسِ حِسابُهُم و‌هُم فِى غَفلَة مُعرِضون.» (انبیاء/21، 1) در این آیه، مردم آخرالزمان، به غفلت و اعراض از خداوند، متّصف شده‌اند.[3] در روایات نیز منظور از‌اشراط*الساعة كه در آیه 18 سوره محمد/47 به‌آن اشاره شده، رواج بیش از حدّ كفر، فسق‌و‌ظلم دانسته و موارد متعدّدى از آن بر‌شمرده شده است.[4]
2. وقوع اختلاف‌ها و درگیرى‌هاى بسیار:
یكى از نشانه‌هاى آخرالزمان، اختلاف‌ها و درگیرى‌هاى فراوان میان گروه‌هاى گوناگون است: «فَاختَلفَ الأَحزابُ مِن بَینهِم فَویلٌ لِلَّذینَ كَفَروا‌مِن مَشهَدِ یَوم عَظِیم.» (مریم/19، 37) روایات، این آیه را به ظهور فرقه‌هاى مختلف در‌جهان اسلام مربوط دانسته‌اند كه در آخرالزمان پدید آمده، موجب اختلاف‌هاى بسیار خواهند‌شد.[5] آیه «یَلبِسَكُم شِیَعًا و یُذِیقَ بَعضَكُم بَأسَ بَعض» (انعام/6، 65) نیز به وقوع اختلاف‌ها و قتل و كشتار در آخرالزمان تفسیر شده است.[6] بر‌اساس روایتى، آیه «ولَنبلونَّكم بشىء مِن الخَوف و الجُوع و نَقص من الأَمولِ و الأَنفُس...» (بقره/2،155) به ترس و ناامنى، گرسنگى و قحطى و فقر و كشتار در آخرالزمان اشاره دارد.[7]
3. ظهور دجّال:
درهرسه دین آسمانى یهود، مسیحیت واسلام، ظهورفاسدترین ومخرّب‌ترین جریان منحط در طول تاریخ، پیش بینى و از خطر آن پرهیز داده شده است.[8] دجّال كه تجسّم كفر، فریب و گمراهى است، در آخرالزمان ظاهر شده، مردم را به پرستش خویش مى‌خواند. برخى از مفسّران، تفسیر آیه «لَخلقُ السّموت و الأرض أكبر من خلق النّاس» (غافر/40،57) را به ظهور دجّال ناظر دانسته‌اند كه دردید مردم، عظیم‌ترین موجود جلوه مى‌كند؛[9] در حالى كه خداوند، او را از بسیارى مخلوقات دیگر كوچك‌تر مى‌شمارد.[10] سرانجام این پدیده به دست عیسى(علیه السلام)محو و نابود خواهد شد.[11]
4. وقوع مصائب:
برخى از آیات عذاب بر كافران و گنه‌كاران آخرالزمان كه نزول عذاب را انكار مى‌كنند؛ تطبیق داده شده است: «إن أتـكُم عَذابُهُ بَیَـتاً أَو نَهاراً مَا ذَا یَستَعجِلُ مِنهُ المُجرِمونَ». (یونس/10،50) «فَإِذا نَزلَ بِسَاحَتهِم فَساءَ صَباحُ المُنذرین». (صافات/37،177)[12] با استفاده از آیه 65 انعام/6 برخى از این عذاب‌ها بدین شرح گزارش شده‌اند: صدایى هراسناك و دود در آسمان و حاكمان ستمگر «قُل هُو القادِرُ عَلى أَن یَبعَثَ عَلیكُم عَذاباً مِن فَوقِكُم» ، فرو رفتن برخى انسان‌ها در زمین «أَو مِن تَحتِ أَرجُلِكُم» اختلافات بسیار در دین، «أَو یَلبِسَكُم شِیَعاً» قتل و كشتار «و‌یُذِیقَ بَعضَكُم بَأسَ بَعض». در این دوره زمانى،[13] ترس و ناامنى، گرسنگى* و قحطى و فقر و كشتار نیز بسیار رخ خواهد داد: «وَ لَنبلُونَّكُم بِشَىء مِنَ الْخَوفِ والْجُوعِ و نَقص مِن الأَمولِ وَالأَنفُس....» [14]
5. خروج سفیانى:
بیش‌تر مفسّران، از ظهور لشكرى طغیان‌گر كه آخرالزمان در كشورهاى اسلامى به ستم و تعدّى پرداخته، سرانجام در صحرایى بیرون از مكّه، گرفتار عذاب الهى مى‌شوند، خبر داده و آیه «ولَو تَرى إِذ فَزِعُوا فَلاَ فَوتَ و أُخِذوا مِن مَكان قَرِیب» (سبأ/34،51) را درباره آن لشكر دانسته‌اند. در روایات شیعه و سنّى، نام رهبر این لشكریان، سفیانى ذكر شده است.[15] آیه «أَفأَمِنَ الَّذینَ مَكَروا السَّیِّـَاتِ أَن یَخسِفَ اللّهُ بِهِمُ الأَرضَ....» (نحل/16، 45) نیز كه توطئه‌گران را به فرو رفتن در زمین تهدید مى‌كند، بر لشكر سفیانى تطبیق داده شده است.[16] آیه «...ءَامِنوا بِما نَزَّلنا مُصَدِّقًا لِما مَعَكُم مِن قَبلِ أَن نَطمِسَ وُجوهًا فَنَرُدَّها عَلى أَدبارِهَا» (نساء/4، 47) نیز درباره بازماندگان لشكر سفیانى تأویل شده كه صورت‌هایشان معكوس گشته، پشت سرشان قرار مى‌گیرد.[17]
برخى از مفسّران، تفسیر آیه «لَخلقُ السّموت و الأرض أكبر من خلق النّاس» (غافر/40،57) را به ظهور دجّال ناظر دانسته‌اند كه دردید مردم، عظیم‌ترین موجود جلوه مى‌كند
6. نداى آسمانى:
بنابر روایات شیعه، جبرئیل نخستین كسى است كه با امام‌زمان(عج) بیعت و با صدایى بلند به گونه‌اى كه به گوش همه جهانیان برسد، این آیه را تلاوت مى‌كند: «أَتى أَمرُ اللّهِ فَلاَ تَستَعجِلُوهُ= فرمان خدا رسید؛ پس دیگر شتاب مكنید». (نحل/16، 1)[18] آیه «وَاستَمِع یَومَ یُنادِ المُنادِ مِن مَكان قَریب * یَومَ یَسمَعونَ الصَّیحَةَ بِالحَقِّ ذلِكَ یَومُ الخُروجِ» (ق/50،41و42) نیز درباره این حادثه، تأویل شده است.[19].
7.ظهور منجى بزرگ بشر:
مهم‌ترین رخ‌داد آخرالزمان، ظهور دوازدهمین امام شیعیان براى رهایى انسان‌ها است: «جَاءَالحَقُّ و زَهقَ البـطِلُ إِنَّ البـطِلَ كانَ زَهوقًا.» (اسراء/17، 81) این آیه كه از پیروزى چشم‌گیر حق بر باطل سخن مى‌گوید، در روایات به ظهور مهدى(عج) تأویل شده است.[20] آیه 148 بقره/2 (أَینَ ماتَكونُوا یَأتِ بِكُمُ اللّهُ جَمِیعًا) نیز بر یاران نخستین مهدى(عج) كه خداوند آنان را گرداگرد حضرت حاضر مى‌سازد، تطبیق داده شده‌است[21]. آیه «فَإِن یَكفُربِها هـؤُلاَءِ فَقَد وَكَّلنا بِها قَومًا لَیسوا بِها بِكـفرین» [22] (انعام/6،89) نیز چنین است.
نویسنده: على معمورى
(در نوشتار آتی، نشانه های دیگری از پایان تاریخ و آخر الزمان را از نگاه قرآن تبیین خواهیم کرد)
_____________________
[1] الفرقان، ج26 و 27، ص109.
[2] مجمع البیان، ج9، ص154؛ قرطبى، ج16، ص159.
[3] التفسیر الكبیر، ج22، ص140؛ التحریروالتنویر، ج17، ص9.
[4] قمى، ج2، ص279 ـ 282؛ نورالثقلین، ج5، ص37.
[5] عیّاشى، ج1، ص64؛ البرهان، ج3، ص712.
[6] قمى، ج1، ص232.
[7] نور الثقلین، ج1، ص142.
[8] كتاب مقدّس، عهد قدیم، زكریا 9: 6 و 7 و دانیال 7: 19 ـ 27 و عهد جدید، متّى 24: 15 ـ 25 و نامه اول یوحنا 4: 1 ـ 6 و مكاشفه یوحنا 13: 11 ـ 17؛ سفینة‌البحار، ج2، ص162 و 163.
[9] تاریخ مابعدالظهور، ص139ـ142؛ علائم آخرالزمان، ص303 ـ 316.
[10] كشف‌الأسرار، ج8، ص482 ـ 484.
[11] همان، ج2، ص141 ـ 143؛ الدرّالمنثور، ج5، ص674 و 675.
[12] بحارالانوار، ج9، ص213 و 232، ج52، ص185؛ ج53، ص56.
[13] قمى، ج1، ص232.
[14] نورالثقلین، ج1، ص142.
[15] جامع‌البیان، مج12، ج22، ص129؛ الدرّالمنثور، ج6، ص712 ـ 714؛ عیّاشى، ج2، ص57.
[16] البرهان، ج1، ص352 و 354.
[17] همان.
[18] عیّاشى، ج2، ص254.
[19] نورالثقلین، ج5، ص118 و 119.
[20] البرهان، ج3، ص576.
[21] مجمع‌البیان، ج1، ص426؛ البرهان، ج1، ص347 ـ 355.
[22] البرهان، ج2، ص448.
تنظیم برای تبیان: الف_شکوری
