همودیالیز چیست؟
همودیالیز رایج ترین روش برای درمان نارسایی پیشرفته و دائمی كلیه است.
كلیه های سالم با خارج كردن مایعات اضافی، مواد معدنی و مواد زائد، خون شما را پاك نگه می دارند. آن ها در عین حال هورمون هایی را می سازند كه استخوان های شما را محكم نگه می دارند و به تولید خون در بدن كمك می كنند.
هنگامی كه كلیه ها دچار نارسایی می شوند، مواد زائد مضر و مایعات در بدن جمع می شوند، فشار خون ممكن است بالا رود و گلبول های قرمز خون به اندازه كافی در بدن تولید نشوند.
همودیالیز برای اولین بار در دهه 1960 میلادی به صورت یك درمان عملی برای نارسایی كلیه استفاده شد و تا امروز درمان با این شیوه كارآمدتر شده و عوارض جانبی آن به حداقل رسیده است.
در سال های اخیر ماشین های دیالیز، كوچك تر و قابل حمل تر و ساده تر شده اند و در نتیجه جذابیت بیشتری برای بیماران پیدا كرده اند. اما حتی با داشتن بهترین شیوه ها و تجهیزات، همودیالیز هنوز یك درمان پیچیده است كه استفاده از آن نیاز به كار هماهنگ یك گروه كامل مراقبت بهداشتی از جمله متخصص كلیه، پرستار دیالیز، تكنسین دیالیز، متخصص تغذیه و مددكار اجتماعی دارد و البته همكاری خودتان و اعضای خانواده تان نیز لازم است.
همودیالیز چگونه عمل می كند؟
همودیالیز فرآیندی است كه در طی آن، خون از بدن بیمار مبتلا به نارسایی كلیه، خارج می شود و پس از تصفیه شدن در دستگاه دیالیز، به بدن بازگردانده می شود. دستگاه دیالیز یا كلیه مصنوعی، ماشینی است كه می تواند مواد زائد را از خون جدا كند، یا مواد لازم را به آن بیفزاید. دستگاه دیالیز با انجام این عمل، تعادل اسید و باز و مقدار آب و مواد محلول موجود در بدن را كنترل می كند.
در همودیالیز، خون به تدریج از بدن خارج می شود، از میان یك فیلتر مخصوص كه مواد زائد و مایعات اضافی را جدا می كند، می گذرد و خون تصفیه شده دوباره به بدن بازگردانده می شود. خروج مواد زائد مضر و نمك و مایعات اضافی از بدن، فشار خون را كنترل کرده و تعادل مواد شیمیایی مانند پتاسیم و سدیم را حفظ می کند.
البته این كلیه ی مصنوعی نمی تواند یك كار مهم كلیه طبیعی، یعنی تولید هورمون هایی كه بر فشار خون و خون سازی تاثیر می گذارند را انجام دهد.
بیماران هنگام شروع درمان با همودیالیز، باید از برنامه دقیقی پیروی كنند. اغلب بیماران باید سه بار در هفته و هر بار برای 3 تا 5 ساعت یا بیشتر، با مراجعه به درمانگاه دیالیز شوند.
پژوهشگران مدت ها در حال بررسی این موضوع بوده اند كه آیا جلسات كوتاه تر دیالیز یا جلسات طولانی دیالیز شبانه (هنگام خواب بیمار) می تواند به همان اندازه در دفع مواد زائد موثر باشد یا نه. ماشین های جدیدتر دیالیز كه می توان در خانه از آن ها استفاده كرد، این گزینه های جایگزین را عملی تر كرده اند.
با یك دوره آموزشی كوتاه مدت، می توان یكی از اعضای خانواده یا دوستان بیمار را برای انجام دیالیز در خانه آماده كرد.
دیالیز در خانه به بیمار این امکان را می دهد که بهتر برنامه های روزانه اش را تنظیم کنید. در این صورت مدت زمان هر جلسه دیالیز یا تعداد جلسات در هفته ممكن است با دیالیز در درمانگاه متفاوت باشد، اما در هر حال باید برنامه منظمی برای دیالیز وجود داشته باشد.
ایجاد دسترسی عروقی
یكی از مهم ترین اقدامات پیش از شروع همودیالیز، آماده كردن یك راه عروقی (رگ) برای اتصال به دستگاه دیالیز است، یعنی محلی از بدن بیمار كه بتوان از آن خون را خارج كرد و دوباره به بدن بازگرداند. این راه عروقی باید هفته ها یا ماه ها پیش از شروع دیالیز آماده باشد. این اتصال عروقی امكان خروج و جایگزینی موثرتر خون بیمار را با عوارض كمتر امكان پذیر می سازد.
معمولا این راه عروقی با انجام یك جراحی كوچك و اتصال شریان و ورید، در مچ دست ایجاد می شود. فشار خون بالای شریان، ورید را گشاد می كند و یك راه عروقی مناسب برای وارد كردن سوزن دستگاه دیالیز ایجاد می شود.
تجهیزات و شیوه های دیالیز
ماشین دیالیز به اندازه یك ماشین ظرفشویی است. این ماشین سه كار عمده را انجام می دهد:
* پمپ كردن خون و نظارت بر جریان خون از لحاظ ایمنی
* پاك كردن خون از مواد زائد
* نظارت بر فشار خون و میزان خارج كردن مایعات از بدن
دیالیزور یك محفظه بزرگ حاوی هزاران فیبر كوچك است كه خون از میان آن ها می گذرد. محلول دیالیز (مایع پاك كننده) در اطراف این فیبرها پمپ می شود. این فیبرها باعث می شوند آب و مایعات اضافی از خون بیمار به محلول دیالیز وارد شده و بعد به بیرون حمل شوند.
این بخش دیالیزور را گاهی كلیه مصنوعی می گویند.
محلول دیالیز
محلول دیالیز مایعی است كه در بخش دیالیزور به خارج كردن مواد زائد و مایعات اضافی از خون كمك می كند. این مایع حاوی مواد شیمیایی است كه به صورت یك اسفنج عمل می كنند. پزشک برای درمان، محلول دیالیز خاصی را تجویز می كند. تركیب این مایع بر اساس میزان تحمل بیمار نسبت به درمان با دیالیز و آزمایش های خونی او ممكن است تغییر کند.
سوزن ها
بسیاری از بیماران، وارد كردن سوزن های دیالیز را یكی سخت ترین بخش های این درمان می دانند. اما اغلب آنها پس از چند جلسه عادت می كنند. اگر وارد كردن سوزن برای بیمار دردناك باشد، ممكن است از یك كرم یا اسپری بی حس كننده روی پوست او استفاده شود.
اغلب مراكز دیالیز از دو سوزن استفاده می كنند که یكی خون را به دیالیزور وارد می كند و دیگری خون پاك شده را به بدن بیمار باز می گرداند.
البته گاهی هم از سوزن های مخصوصی استفاده می شود كه دارای دو منفذ هستند و جریان دو طرفه خون را ممكن می سازند، اما این سوزن ها كارآیی كمتری دارند و زمان جلسه دیالیز را افزایش می دهند.
سوزن هایی كه برای دیالیز با كارآیی بالا یا دیالیز جریان سریع استفاده می شوند، باید اندكی بزرگ تر از آن هایی باشند كه در دیالیزورهای معمولی استفاده می شوند.
*مطالب مرتبط:
دفع پروتئین از ادرار در کودکان
تأثیر بیماری‌های کلیوی بر دهان و دندان
کلیه و پیوند کلیه برای ناواردها!
بخش تغذیه و سلامت تبیان
