مهستان، مجلس دوهزار ساله ایران

 اولین مصوبه مهستان انتخاب شاه توسط اعضای مجلس بود.

به شهادت اکثر منابع تاریخی اولین مجلسی که تاریخ ایران تشکیل شده است به دوران حاکمیت اشکانیان بر ایران باز می گردد. اشکانیان، از قوم پارت و ایالت پارتیا که تقریبا بر خراسان امروزی منطبق است، برخاستند. این ایالت در کتیبه های داریوش هخامنشی به نام پرثوه آمده و معادل پهلوه در زبان فارسی امروزی می باشد.

در دوران 80 ساله حکومت سلوکیان بر ایران، پی گیری سیاست هلنیسم در ایران توسط پادشاهان این سلسله موجب رواج وسیع فرهنگ یونانی در ایران شده بود. اشکانیان در واقع سرزمینی را تحویل گرفتند که در ابعاد مختلف از فرهنگ اصیل خود دور شده بود. اندیشه های یونانی بر  سیاست و حکومت ایران هم تاثیر نهاده بود و نظام سیاسی ایران را به سوی نظام تقریبا دموکرات حاکم بر غرب سوق داده بود. اشکانیان به عنوان قومی ایرانی در برابر هجوم سیاسی، نظامی و فرهنگی مقدونیان به ایران برخاستند و در طی تقریبا 5 قرن حکومت خود در ایران به مبارزه با فرهنگ بیگانه و حاکمیت مجدد فرهنگ بومی ایران پرداخته و البته موفق شدند؛ چه اینکه دولت کاملا ایرانی ساسانی بر بنیان های فرهنگی که اشکانیان احیا کردند، حکومت خویش را بنا کردند.

نظام حکومتی اشکانیان، ملوک الطوایفی بود؛ یعنی کشور را به ایالت های مختلف تقیسم گرده و هر ایالت به صورت خود مختار اداره می شد و از طریق نمایندگانی با دولت مرکزی در ارتباط بود. در مرکز نیز اشکانیان با تاثیر از سنن سیاسی مقدونی ها، دو مجلس مشورتی تشکیل داده و با استفاده از این مجالس به اداره امور کلان کشور مشغول بودند. مجلس مهستان و مجلس مغستان.

مهستان : مه(meh) به معنای بزرگ و ستان  به معنای جمع و انجمن است و مهستان به معنای جمع بزرگان است. این مجلس از شاهزادگان اشكانی و از روسای خانواده های درجه اول تشكیل می شد كه امور مهم در آنجا حل وفصل می شد و این مجلس نخستین مجلس تصمیم گیری ایرانیان بود.. مورخان رومی از این مجلس با نام سنا یاد كرده اند.

مجلس مهستان، نخستین جلسه خود را در نوروز سال ۱۷۳ پیش از میلاد (2182 سال پیش) با حضور مِهرداد اول- شاه وقت ـ برگزار کرد و اولین مصوبه آن انتخابی کردن شاه بود. بدین ترتیب که شاه می باید با رای و نظر نمایندگان مجلس مهستان انتخاب شود. انتخاب ولیعهد از میان شاهزادگان، اعلان جنگ و پیشنهاد صلح، بسیج نیرو، تغییر اشل مالیاتها و صدور دستور ضرب سکه با تصویر تازه، تعیین شاهان ارمنستان، تایید تشریفاتی (ضمنی) شاهان پارسی تبار (از دودمان هخامنشیان) سرزمین پنتوس (منطقه ساحلی جنوب دریای سیاه در آناتولی به پایتختی شهر سینوپ) و انتصاب فرمانده کل ارتش برای یک دوره معین و یا مدیریت جنگ از جمله اختیارات مهستان بود. مهستان در موارد متعدد شاهان اشکانی را جابجا کرد و در عین حال حامی سنت های بومی مناطق مختلف ایران بود عزل شاه نیز در اختیار همین مجلس قرار گرفت، البته برای عزل پادشاه شرایطی به قرار زیر تعیین شد:  خیانت به کشور، ابراز ضعف و نیز جنون، بیماری سخت و از کار افتادگی.

یکی از  ماجرای های جالب درباره اقدامات مجلس مهستان این است که در سال ۵۲ میلادی، پس مرگ شاه وقت در ایام عید نورز، مهستان که از نحوست ۱۳ فروردین می‌ترسید، چند روز ایران را بدون شاه گذارد و روز ۱۵ فروردین «بلاش» را از میان شاهزادگان اشکانی به شاهی برگزید که از همه آنان کوچک‌تر بود و استدلال کرد که «مصلحت» انتخاب بلاش را ایجاب می‌کرد.

مغستان:  مغستان نیز به معنای انجمن مغان(روحانیون ) است و مجلسی مرکب از اعضای مجلس مهستان و روحانیون و مغ های بزرگ که البته در برابر مهستان اختیارات چندانی نداشته است.

البته برخی دیگر از پژوهشگران نیز معتقدند که اشکانیان دارای سه مجلس تصمیم گیری بوده اند: شورای سلطنتی که مرکب از سران 7 خاندان بزرگ قوم پارت بود، شورای روحانیون که متشکل از روحانیون و ریش سفیدان بود و مجلس مهستان که مجموعه 2 مجلس مذکور بوده و در امور مهم کشوری تشکیل می شده است.

از جزئیات مجالس مزبور اطلاع چندانی در دست نیست اما قدر مسلم این است چنین مجالسی با اختلافاتی در  شکل و جزئیات در دوره اشکانیان وجود داشته است و بی تردید این تجربه که تحت تاثیر حضور مقدونیان در ایران شکل گرفته بود، اولین تجربه حکومت شورایی در ایران محسوب می شود.

گروه جامعه و سیاست

تنظیم برای تبیان: عطاالله باباپور