شیعه کشی در یمن چرا؟

مقدمه:

این روزها اخبار تاسف باری از قتل عام شیعیان زیدی در جنگ های داخلی یمن به گوش می رسد.جنگی که میان شیعیان زیدی یمن و دولت مرکزی درگرفته است ،با تلفات بسیار غیر نظامیان همراه است. در این میان دولت عربستان سعودی نیز با حضور نظامی و مداخله مستقیم به دنبال شکست شیعیان زیدی است.

اما سوال اصلی اینجا است که زیدی ها چه کسانی هستند؟اصول اعتقادیشان چیست؟شباهت ها و تفاوت هایشان با شیعه اثنی عشری چیست؟ یمن کجاست ؟دلیل قیام شیعیان زیدی یمن چیست؟و چرا عربستان سعودی وارد این معرکه شده است؟

زید(ره) کیست؟

زیدبن على (زین العابدین ) بن حسین بن على بن ابى طالب(علیهم السلام)بنیانگذار مذهب زیدى است .

او علم خود را از پدر خود امام سجاد(ع) و از برادرش امام باقر(ع ) و از و بسیارى از تابعین فرا گـرفـت.در دوران اموی او به فکر قیام علیه بنی امیه افتاد.  طرفدارانش او را امام می پنداشتند و جمعیتی در دوران خلافت هشام بن عبدالملك در كوفه با او بیعت خلافت بستند. البته روایات جدی وجود دارد که قیام زید با اذن امام صادق(ع) بوده است.در آن زمـان امـیـر كوفه حجاج بن یوسف ثقفى بود كه به جنگ زید و یارانش رفت .در نتیجه این جنگ زید به شهادت رسید و شبانه دفن شد. و خون او باعث به جوش آمدن خون علویان و شیعیان شد.

پس از کشته شدن زیدبن علی(ره) پسرش یحیی بن زید به امامت برخاست و به خراسان رفت و اعلام قیام کرد. جمعی از طرفداران پدرش با او بیعت کردند، ولی عاقبت کشته شد.

شیعیان زیدی به چه کسانی اطلاق می شود؟

تاریخ پیدایش زیدیه، به قرن دوم هجرى باز مى‏گردد. آنان پس از شهادت امام حسین(ع)، زید شهید، فرزند امام زین العابدین(ع) را امام مى‏دانند. و امام زین العابدین (ع) را تنها پیشواى علم و معرفت مى‏شمارند، نه امام به معنى رهبر سیاسى و زمامدار اسلامى. زیرا چنان كه توضیح خواهم داد ، یكى از شرایط امام از نظر آنان، قیام مسلحانه بر ضد ستمگران است. اكثر نویسندگان زیدى، امام زین العابدین را در شمار امامان خود ندانسته و به جاى او حسن مثنى، فرزند امام حسن مجتبى(ع)  را امام خود مى‏دانند.

مفهوم امامت نزد زیدیه:

مفهوم امامت در زیدیه با شیعه اثنی عشری متفاوت است.بر خلاف شیعه اثنی عشری که ما امامت را مبتنی بر نصب پیشین و عصمت می دانیم  زیدیه نگاهی اعتقادی به امامت ندارد. زیدیه بیش از آن كه یك نظام اعتقادى باشد، یك اندیشه سیاسى است كه حول محور امامت مجتهدین عادل از اهل بیت نبوى مى چرخد. شرایط اصلی امام در مذهب زیدیه عبارت است از اینکه از اهل بیت پیغمبر باشد (خواه از نسل امام حسن خواه از نسل امام حسین ) و لهذا امامت ارثی نیست . امام به شخصه باید قادر به جنگ یا دفاع باشد در عین حال امام باید عالم در علم دین باشد... در نتیجه این شرایط نزد زیدیه ، کوشش شخصی عامل قطعی برای رسیدن به مقام امامت بوده است و سلسله پیوسته از امامان پیدا نشده و حتی زیدیه گاه بی امام بوده اند و گاه وجود بیش از یک امام را در یک وقت پذیرفته اند.

زیدیه در یمن:

قرن دوم و سوم هجری طبرستان  در شمال ایران محل حضور بسیاری از سادات بودبرخی از آنان امامی بودند و برخی دیگر زیدی مذهب و حکومتهای محلی نیز تشکیل می دادند. در اواخر قرن سوم هجری، یحیی بن الحسین بن قاسم بن ابراهیم طباطبا از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) به همراه تعدادی از یاران ایرانی و عرب خود از طبرستان(مازندران و گیلان فعلی) به صعده در یمن رفت و اولین حکومت زیدی  را در آن منطقه تاسیس کرد. امامان زیدی حدود 11 قرن در سرزمین یمن حکومت داشتند.

یمن، سرزمینی در جنوب شبه جزیره‌ عربستان است. در شمال با عربستان هم‌مرز است، در شرق با عمان. در جنوب آن خلیج عدن و دریای عرب قرار دارند و در غرب آن دریای سرخ واقع است. وسعت کشور کنونی یمن 536869  کیلومتر مربع است (تقریبا یک سوم ایران). بخش بزرگی از کشور کوهستانی است. یمن در مجموع خشک است.

امامان زیدی یمن در طی قرنها حکومت خود  کشمکش های داخلی و خارجی ریادی داشتند و پس از استیلای ترکان عثمانی بریمن چند بار با ترکان جنگیدند... سلطنت جدید یمن را امام المتوکل یحیی تاسیس کرد که در سال 1904 م . با عثمانیها جنگید و در 1918 صنعا  پایتخت را به طور قطعی بدست آورد.

در سال 1962 جمهوری خواهان با کمک نیروهای نظامی مصر در زمان جمال عبدالناصر آخرین حکومت زیدی را سرنگون کردند. جمهوری عربی یمن یا یمن شمالی سابق در 26 سپتامبر 1962 بنا نهاده شد. حدود هشت سال طول کشید تا مخالفان سرکوب شوند و نظام جدید مستقر شود. بسیاری از سران حکومت امام زیدی اعدام شده و یا به کشورهای دیگر از جمله عربستان و انگلستان و آمریکا مهاجرت نمودند. در طول این سالها همواره تمام  عقب افتادگی های یمن به نظام سابق نسبت داده شده است.

در حال حاضر یمن ۲۰ میلیون جمعیت دارد. حدود ۵۰ درصد مردم شافعی مذهب و ۴۰ درصد زیدی مذهب هستند. مذاهبی همچون اسماعیلیه و صوفیه در این کشور پیروانی دارند. سلفی گری از ۲۰۰ سال پیش وارد این کشور شد. در سی سال اخیر سلفی ها سرمایه گذاری هنگفتی در این کشور نموده اند. یمن به عنوان حیات خلوت سعودی ها همیشه مورد توجه آن کشور بوده است.

مذهب شیعه اثنی عشری پس از انقلاب اسلامی وارد این کشور شده است و حدود نیم درصد جمعیت که عمدتا جوانان هستند پیرو این مذهب می باشند.

گروه الحوثی و مبارزه:

جمع زیادی از قبایل شیعه و زیدی یمن از سادات هستند. حدود ۹۰ درصد از ۲۰۰ خانواده معروف سادات یمنی از ذریه امام حسن مجتبی علیه السلام هستند که  از شیعیان زیدی می باشند. ده درصد بقیه سادات از ذریه امام حسین علیه السلام هستند که عمدتا شافعی مذهب می باشند و نسل آنها به احمد بن عیسی المهاجر (مدفون در شهر تریم حضرموت) می رسد.

یکی از خانواده های مهم سادات خاندان الحوثی است. فردی به نام علامه بدرالدین الحوثی بزرگ این خاندانها است و او از علمای زیدی مذهب است.او صاحب تالیفات فقهی در مذهب خود است. علامه بدرالدین الحوثی در سال 1994 م هنگام جنگ جدایی‏طلبان جنوب، جهت در امان ماندن از آسیبها و به منظور دیدار با علما و آشنایی نزدیك با حوزه‏های علمیه قم به ایران سفر کرده و پس از هفت ماه به یمن بازگشت.مرکز خانوادگی آنها شهر صعده است که مرکزیت زیدیها در تاریخ یمن است. علامه بدرالدین تعدادی فرزند ذكور دارد، از جمله: شهید حسین ۴۵ ساله، یحیی ۴۲ ساله و عضو  سابق مجلس نمایندگان، محمد، عبدالملک و عبدالسلام.

شهید حسین اولین فرمانده نظامی گروه الحوثی بود و بر اساس اطلاعات موجود اگرچه زیدی مذهب بوده است اما تحت تاثیر فرهنگ انقلاب اسلامی وامام خمینی قرار داشته و حرکت خود را بر این پایه آغاز کرده است.هم اکنون عبدالملک الحوثی نقش سخنگو و رهبر سیاسی را بر عهده دارد.

ریشه های قیام زیدی ها به رهبری الحوثی:

1-نظام استبدادی و مطلقه یمن و عدم امکان مشارکت سیاسی :

یمن بر طبق قانون اساسی ظاهرا یک جمهوری اسلامی است. اما در عمل مانند نظامهای جمهوری مادام العمر عربی مانند مصرو عراق دوران صدام است. در رأس نظام رئیس جمهور قرار دارد که دوره‌ی ریاستش ۷ سال است. در پارلمان کشور، حزب‌های مختلفی حضور به صورت صوری حضور دارند. نیروی اصلی، حزب طرفدار رئیس جمهور است. رئیس جمهور، علی عبدالله صالح، کشور را با استبداد اداره می‌کند و ترتیبی داده که در دوره‌ی بعدی ریاست جمهوری، یعنی از ۲۰۱۳ بعد، پسرش جای او را بگیرد.

اگر چه گفته می شود خود رییس جمهور ریشه زیدی دارد اما او به حضور اقلیت پرقدرت زیدی بی اعتنا بوده است .هم پیمانی او با عربستان سعودی به همراه طرد جامعه زیدی نارضایتی شدیدی را بین شیعیان به وجود آورده است.

2-نفوذ وهابیت در یمن و فعالیتهای سلفی گری:

یکی از خواست‌های عمده‌ی زیدیان در حال حاضر، توقف تبلیغات وعاظ  وهابی وابسته به عربستان سعودی در شمال یمن است. نفوذ و تبلیغات این مبلغان با اتکا به کمک‌های مالی سعودی، در سراسر یمن، و حتی در پایتخت آن نیز روز به روز دامنه‌ی گسترده‌تری می‌یابد. دولت یمن که نیازمند حمایت‌های مالی عربستان است، مانع چندانی در مقابل مبلغان مذهبی وابسته به این کشور ایجاد نمی‌کند. همکاری عربستان با دولت مرکزی یمن در سرکوب شیعیان، به لحاظ مشروعیت‌بخشی ایدئولوژیک با یادآوری کینه‌های تاریخی گذشته علیه شیعیان چه زیدی و چه اثنی عشری  همراه است.

3-گسترش فرهنگ انقلابی گری شیعه پس از پیروزی انقلاب اسلامی:

انقلاب اسلامی غیر از جامعه ایرانی جوامع اسلامی را نیز تحت تاثیر قرار داد..این تاثیر علاوه بر جوامع شیعی امامی مانند لبنان و عراق به یمن نیز رسید.اگرچه زیدی ها مبانی فقهی متفاوتی با ما داشتند اما الگوی قیام امام خمیینی برای آنها بسیار دلپذیر بود.امام خمینی برای آنان یک امام بود.فرزندی از فرزندان حسنین(ع)که عالم بوده و برای ایجاد حکومت قیام کرده بود.شهید حسین بدرالدین الحوثی فرمانده اولیه جنبش الحوثی اگرچه زیدی مذهب بود اما بارها جنبش خود را در راستا قیام امام خمینی و حزب الله لبنان ارزیابی می کرد  .در واقع انقلاب اسلامی باعث شد زیدیه از یک جریان سنتی و محافظه کار مجددا به جریانی انقلابی و پیشرو تبدیل شود.

4-فقر و مشکلات شدید اقتصادی زیدیها:

می‌توان گفت که قیام کنونی در شمال یمن علاوه بر ریشه مذهبی ریشه در مسائل و معضلاتی دارد که از اوایل دهه‌ی پیش ایجاد شده‌اند. در آن زمان عربستان سعودی به دلیل حمایت رژیم علی عبدالله صالح ازعراق در حمله به کویت، یک میلیون از کارگران یمنی را به کشورشان اخراج کرد. بسیاری از جوانان معاود در شمال یمن که فقیرترین بخش کشور است به دلیل بیکاری و ناداری به جنبش بدرالدین الحوثی پیوستند. اعمال تبعیض دولت مرکزی علیه این بخش از کشور هم، در سرخوردگی و بروز احساسات انقلابی مزید بر علت شده است. به این ترتیب به نظر نمی‌رسد که حملات هوایی و زمینی اخیر دولت به شهرها و روستاهای شمال یمن از دامنه جذابیت گروه‌های انقلابی مانند حوثی‌ها بکاهد.

عربستان و مداخله نظامی

حضور یک قدرت شیعی اگرچه زیدی اما تحت تاثیر فرهنگ انقلاب اسلامی در همسایگی عربستان، سعودی ها را به شدت ترسانده است.هم از لحاظ ژئوپلتیک و هم ایدئولوژیک حضور یک پایگاه شیعی قدرت منطقه ای سعودی ها را تهدید می کند.همواره یمن برای عربستان بک حیاط خلوت بوده و حضور یک رقیب در حیاط خلوت قابل تحمل نیست.

این نزاع به حوزه علمای وهابی رسیده است و آل شیخ مفتی بزرگ سعودی جنگ یمن را نه نزاع مسلمانان با مسلمانان بلکه نبرد حق (وهابیت و عربستان)علیه باطل(تشیع وایران) دانسته است.از نگاه او این جهاد بوده و انجام آن واجب است.

عربستان سعودی با این رویکرد به بهانه ورود حوثی ها به خاک عربستان عملیات گسترده ای علیه زیدیان صعده آغاز کرده است و همزمان با جنگنده ها،موشک،نیروهای زمینی مناطق زیدی نشین شمال یمن را هدف قرار می دهد که به کشته شدن بسیاری از غیر نظامیان که اکثرا از سادات حسنی هستند منجر شده است.

با این اوصاف در هم تنیدگی مباحث ژئوپلتیک و مباحث هویتی و ایدئولوژیک در نبرد یمن به خوبی آشکار است.حال به نظر می رسد با این درهم تنیدگی به دنبال راه حل کوتاه مدت نباید بود .

سید حسین زرهانی/گروه جامعه وسیاست

تنظیم : سعیدآقازاده