آیه‏های قرآن و روایات، صبر را نشانه مومن و خشم را نشانه شیطان می‏دانند

لطفاً آمپر نچسبانید!

کارد می‏زدی خونش در نمی‏آمد. رگ‏های گردنش ورم کرده بود دهانش را باز کرد و هر چه خواست نثار طرف مقابل کرد. به فکرش نرسید که تک تک جمله‏هایی که از دهانش بیرون می‏آید، تیشه به ریشه سال‏ها رفاقت می‏زند. خشم در چند دقیقه توانست صمیمیت چند ساله را نابود کند؛ مثل یک زلزله چند ریشتری! پیدا کردن رد و نشان خشم در جامعه امروز، کار دشواری نیست.

کافی است نگاهی ساده به دوروبرمان بیندازیم تا ببینیم این خشم چگونه می‏تواند هنجارهای اجتماعی را نابود کند و ما انسان‏ها را به جان هم بیندازد. ذره‏بین نیاز ندارد؛ با چشم غیرمسلح هم می‏توان دید تیشه خشم، ریشه چه خانواده‏هایی را نابود کرده است؛ خشمی که با کمی صبر و جرعه‏ای تحمل، می‏توان به آسانی از کنارش گذشت. دادگاه خانواده همه چیز را لو می‏دهد! به وضوح نشان می‏دهد که خشم، اصلی‏ترین عامل ایجاد اختلافات خانوادگی بین زوج‏های جوان است. هر چند طبق آمار، اعتیاد و فقر مهم‏ترین عوامل طلاق در کشور ما هستند اما خشم‏های «آنی» و غیرقابل کنترل در نتیجه اتفاق‏های ساده و معمول زندگی، آتش اختلاف را در بسیاری از خانواده‏ها شعله ور و پای زنان و مردان بسیاری را به دادگاه باز کرده است. برای بررسی این پدیده‏ و راهکارهای کنترلش، هیچ منبعی بهتر از قرآن و روایات اهل بیت (علیه‏السلام) وجود ندارد.

خشم و صبر را نمی‏توان از هم جدا کرد. انسان اگر صبور باشد، می‏تواند مقابل خشم دوام بیاورد و گرنه دست بسته در اختیارش قرار می‏گیرد. به همین دلیل است که در آیات قرآن و روایات دینی، این دو مفهوم همیشه در مقابل هم قرار گرفته‏اند؛ مثلا پیامبر اکرم (صلی‏الله علیه وآله وسلم) در روایتی فرموده‏اند: «مومن باید دو ویژگی داشته باشد؛ اول تقوایی که او را از گناه  بازدارد و دوم صبر و حلمی که جلوی خشمش را بگیرد». البته این نکته را هم نباید فراموش کرد که «حلم» با «کظم غیظ» تفاوت‏ دارد. آنهایی که کظم غیظ می‏کنند در مواقعی که خشمگین می‏شوند، با ذکر خدا عصبانیت خود را فرومی‏برند اما آنهایی که حلمشان بالاست، آستانه تحمل‏شان آنقدر زیاد است که به این زودی‏ها از کوره در نمی‏روند. البته این حلم را خدا به هر کسی نمی‏دهد. حتماً می‏دانید که یکی از ویژگی‏های خداوند «حلیم» بودن است.

فکر می‏کنید اگر خدا زود از دست گناهان ما عصبانی می‏شد، چه اتفاقی می‏افتاد. پس همیشه از خدا حلم بخواهید تا کارتان به خشم نیفتد.

ملا احمد نراقی در کتاب «معراج السعاده» خشم را این‏گونه تعریف کرده است: «خشم و غضب عبارت است از یک حالت نفسانی که باعث حرکت روحی حیوانی می‏شود و هر گاه شدید شد، باعث حرکت شدیدی می‏شود که از آن آتشی تولید می‏شود و نور عقل را خاموش می‏کند؛ برای همین، موعظه و نصیحت در آدم غضبناک اثر نمی‏کند و حتی ممکن است پند و موعظه، غضبش را شدیدتر کند. غضب از دید اخلاق اسلامی از مهلکات و آفات خطرناک است و احتمال دارد باعث هلاکت همیشگی شود». مرحوم نراقی در ادامه روایتی را از پیامبر اکرم (صلی‏الله علیه واله وسلم) بیان می‏کند؛ «غضب ایمان را فاسد می‏کند، چنانکه سرکه عسل را». مثال بهتر از این می‏خواهید؟ پس به ما حق دهید که خشم را به زلزله چند ریشتری تشبیه کنیم که ایمان و عقل را با هم نابود می‏کند.

حدیثی از امام صادق (علیه‏السلام) در کتاب «اصول کافی» درباره خشم آمده است؛«غضب کلید همه شرها و بدی‏هاست». آیت‏الله ری‏شهری هم در میزان الحکمه نوشته: «خشم و غضب در روایات به تبعیت از شیطان و جنونی نابوده کننده تعبیر شده است». همه این روایات را که کنار هم بگذاریم، متوجه می‏شویم که چرا خداوند وقتی موسی را برانگیخت، به او دستور داده بدون عصبانیت و با زبان نرم با فرعون سخن بگوید.

در سوره طه در آیه‏های 43 و 44 آمده است: «اذهبا الی فرعون، انه طغی فقولا له قولا لینا». امام صادق علیه‏السلام در این باره فرموده‏اند: «خداوند متعال، ملایم است و ملایمت را دوست دارد و پاداشی که به آن می‏دهد، به خشونت و سخت‏گیری نمی‏دهد» و ادامه داده‏اند: «پدرم امام باقر علیه‏السلام می‏فرمود سخت‏تر از غضب چه چیز است؟ همانا مرد، غضب می‏کند و بر اثر آن مرتکب گناهانی مانند کشتن ناحق و تهمت به زن پاکدامن می‏شود».

همین آیات و روایات باید مانند یک زنگ هشدار برای ما باشد که زود از کوره در نریم!

مجله همشهری آیه