صدقات جاری و باقیات صالح

در شماره پیشین گفته شد که خداوند در کریمه 29 سوره فاطر، ضمانت کرده است که تجارتی  پرسود نصیب انفاق گران می شود. اصلا اگر اثرهای معنوی انفاق را ندید بگیریم، نمی توان از برکت های دنیایی اش صرف نظر کرد. انفاق در قرآن بسیار مورد تاکید است اما سوال این است که این انفاق را از چه راه هایی می توان انجام داد؟

صدقه:

یکی از بهترین کارهاست. در بحارالانوار آمده است که از حضرت رسول(ص) سؤال شد که صدقه چیست؟ و ایشان پاسخ دادند: «اگر در مسیر راه، آنچه موجب اذیت رهگذر باشد برطرف سازی، صدقه است؛ چنان که نشان دادن راه به رهگذر، عیادت مریض، امربه معروف و نهی از منکر و جواب دادن سلام هم صدقه است».

در لغت نامه دهخدا، ذیل صدقه نوشته شده: «هر کار خیری که در راه خدا انجام شود و نفع آن به طور مستمر به مردم برسد صدقه جاریه است».

می توان از مصداق های صدقه جاریه به ساختن مسجد، مدرسه و... اشاره کرد که حتی اگر بانی اش بمیرد، چون مردم از آنها استفاده می کنند باز هم ثوابش به صدقه دهنده می رسد. راستی! می دانید از صدقه جاریه به عنوان باقیات الصالحات یاد شده است؟ در کتاب دعائم الاسلام به نقل از پیامبر(ص) آمده است: «دو چیز باعث سربلندی انسان است؛ یکی صدقه جاریه و دیگری فرزند صالح».

در روایات، وقف هم از مصادیق صدقه جاریه عنوان شده است.

نذر:

در بحار الانوار درباره نذر آمده «نذر آن است که انسان برخود واجب کند که کار خیری را برای خداوند به جا آورد، یا کاری را که ترک آن بهتر است برای خدا ترک کند». مثل نذر کردن برای ختم قرآن در ماه رمضان که این روزها بازارش داغ است.

ولیمه:

بیشتر علما، ویمه را از مصادیق انفاق می دانند. می توان همین افطاری ها را هم در همین بخش دید.البته نباید فراموش کرد که ولیمه ای مورد تاکید اهل بیت(ع) قرار گرفته که ساده باشد. پیامبر اکرم(ص) نهی می فرمودند از ولیمه ای که مخصوص و توانگران باشد و فقرا را در آن نطلبند.

این انفاق گاهی مخفیانه صورت می گیرد تا نشانه اخلاص کامل باشد و گاهی هم آشکارا تا مشوق دیگر شود. امام صادق(ع) در این باره می فرمایند: «آن چیز را که خدا واجب کرده آشکارا انجام دادنش بهتر از مخفیانه انجام دادن است ولی مستحبات را بهتر است مخفیانه انجام دهید».

این را در آیه «انفقوا مما رزقناهم سرّا و علانیه» هم متوجه می شوید. با این حال، آنجا که دلیلی برای اظهار انفاق به نیازمندان نیست، آن را پنهان سازید بهتر است تا هم آبروی آنها حفظ شود و هم خلوص بیشتری در آن باشد. آیه 271 سوره بقره را بخوانید، توصیه خوبی کرده؛ «اگر انفاق های خود را در راه خدا آشکار سازید، خوب است و اگر آن را پنهان دارید و به فقرا بدهید به سود شما است و از گناهانتان می بخشد».

در تفسیر نمونه آمده: «بهتر است انفاق اظهار شود و در مواردی که افراد آبرومندی هستند که حفظ آبروی آنها ایجاب می کند، بهتر است انفاق به صورت مخفی انجام گیرد و اگر که می ترسید ریاکار محسوب شوید، مخفی ساختنش بهتر است». در مجمع البیان هم از امام صادق (ع) نقل شده» «زکات واجب را به طور آشکار از مال جدا و به طور آشکار انفاق کنید اما انفاق های مستحب اگر مخفی باشد بهتر است».

در آیه 264 سوره بقره آمده: «ای کسانی که ایمان آورده اید انفاق های خود را با منت و آزار باطل نکنید». خیلی بد است اگر به کسی کمکی بکنید و هی سرش منت بگذارید؛ به قول خودمان آخر نامردی است.

از ابوذر غفاری روایت شده است: «پیامبر(ص) فرمود سه دسته اند که خداند در روز قیامت با آنها سخن نمی گوید و حتی نگاهشان نمی کند؛ منت گذار، متکبر و کسی که به دروغ سوگند می خورد». اصلا می دانید منت گذاشتن بزرگ ترین آفت صدقه است. در مجمع البیان آمده که مبادا صدقه هایتان را منت باطل کنید.

در تفسیر االمیزان هم از پیامبر اکرم(ص) نقل شده: «هنگامی که درخواست کننده ای نزد شما آمد، اجازه دهید سخن خود را تمام کند و خوب به آن گوش فرا دهید و گفتارش را ناتمام قطع نکنید؛ آنگاه یا با برخوردی شایسته و لبریز از ادب و کرامت به او کمک کنید یا به شیوه ای زیبا و دوستانه او را قانع سازید که نمی توانید خواسته اش را برآورید».

آیه، ضمیمه همشهری جوان، با اندکی تصرف و تلخیص