زن، ورزش و تندرستی
بیماری‌های قلبی را می‌توان از نقطه نظر ورزشی به دو گروه تقسیم كرد: آنهایی كه قابل پیشگیری و درمان هستند و آنهایی كه قابل پیشگیری و درمان‌های طبیعی نیستند.
از بیماری‌های قلبی قابل پیشگیری می‌توان به بیماری شریان كرونری، سكته‌های قلبی و فشار خون اشاره كرد.
ورزش علاوه بر پیشگیری از بیماری شریان كرونری و فشار خون، برای درمان نیز مؤثر است. تمرین ورزشی كارآیی قلبی را بهبود می‌بخشد و به همراه دیگر راه‌های درمانی مانند استفاده از دارو، تغییرات رژیم غذایی و ترك سیگار ممكن است از تصلب شرایین جلوگیری كند یا روند آن را معكوس سازد.
اگرچه در 25 سال اخیر به طور یكنواخت مرگ و میر ناشی از بیماری شریان كرونری كاهش یافته اما شیوع این بیماری برای زنان و مردان افزایش داشته است. بنابراین مقابله با این بیماری همچنان گیج‌كننده باقی مانده است. بیماری شریان كرونری در واقع به خاطر شیوه زندگی به وجود می‌آید و با عواملی مثل رژیم غذایی پرچرب، بی‌تحركی، كشیدن سیگار، چاقی و فشارهای روانی زیاد، تشدید می‌شود. روش‌های درمانی مثل دارو درمانی، جراحی انشعابی شریان كرونری و آنژیوپلاستی نمی‌توانند علت اصلی این بیماری را از بین ببرند و فقط تغییر در روش زندگی می‌توانند این كار را انجام دهد.
با توجه به شدت بیماری یا عوامل تهدید كننده آن، توصیه‌های تمرینی گوناگونی وجود دارد اما قانون اصلی چه برای درمان و چه برای پیشگیری این موضوع مهم است: ارزیابی فیزیولوژیكی باید با ورزش ملایم همراه شود و بیشتر بیماران باید سه بار در هفته تمرین‌های هوازی ملایم داشته باشند كه مدت آن حداقل 20 تا 30 دقیقه طول بكشد.
تمرین ورزشی علاوه بر افرادی كه در معرض خطر ابتلا به بیماری قلبی هستند (یعنی افرادی كه نشانه‌هایی از نارسایی قلبی ندارند اما دارای چندین عامل تهدیدكننده، بیماری قلبی هستند)، برای آنهایی كه حمله قلبی داشته‌اند یا تحت عمل جراحی بای‌پس یا آنژیوگرافی قرار گرفته‌اند، نیز مؤثر است. درمان‌های غیر دارویی مانند ورزش و تغذیه قدم اول پیشگیری و درمان فشار خون خفیف و بدون عارضه است و اثر كمتری را در درمان شكل متوسط تا شدید بیماری دارد اما این به آن معنی نیست كه مصونیت كامل آنها از چنین بیماری‌هایی تضمین شود. زندگی پراسترس امروزی و وارد شدن زنان در مشاغل اجتماعی و سیاسی آنها را نیز به مقدار قابل توجهی مستعد روبرویی با چنین بیماری‌هایی كرده است. زنان كارمندی كه بیش از حد، مشغول كارهای پر دغدغه هستند و چندین عامل دیگر تهدیدكننده مانند سابقه خانوادگی، استفاده از قرص ضد بارداری، كشیدن سیگار و چاقی را نیز به همراه دارند، باید توجه خاصی به احتمال وقوع این نوع بیماری‌ها داشته باشند. اگر چنین افرادی شیوه زندگی بی‌تحرك را دنبال كنند باید خیلی زود منتظر عواقب جبران‌ناپذیر بیماری شریان كرونری و سكته قلبی باشند.
انواع بیماری‌های قلبی
بیماری‌های قلبی را می‌توان به انواع زیر تقسیم كرد:
1- نارسایی‌های مربوط به عروقی كه خود قلب را تغذیه می‌كنند (مانند سكته قلبی)
2- بیماری‌های دریچه‌ای قلب و نارسایی قلبی (مانند تنگی دریچه میترال یا دولتی، گشادی دریچه آئورت)
3- بیماری‌های مادرزادی قلب (مانند وجود سوراخ در دیواره بین دو بطن یا دو دهلیز)
4- افزایش فشار خون
براساس شواهد موجود، ورزش عمدتاً در پیشگیری و درمان بیماری‌های عروق قلب مؤثر است و بیشتر در این مورد توصیه می‌شود اما علی‌رغم اینكه گزارش شده ورزش و فعالیت بدنی، بیشتر در پیشگیری از بیماری‌های عروق قلب نقش دارد. برای بیماری‌های دریچه‌ای و مادرزادی قلب فعالیت‌های تحت كنترل و سبك توصیه می‌شود البته در بعضی موارد ورزش برای آنها ممنوعیت دارد.
عوامل تشدیدكننده بروز سكته قلبی
مهمترین عوامل تشدیدكننده زمینه بروز سكته قلبی عبارتند از:
1- افزایش چربی‌های خون 2- افزایش فشار خون 3- كشیدن سیگار 4- بیماری دیابت 5- جنسیت (مرد بودن) 6- چاقی 7- قرص ضد بارداری 8- الكل 9- سن بالا 10- سابقه خانوادگی 11- شیوه زندگی بی‌تحرك 12- استرس
افزایش كلسترول
افزایش چربی خون به تغییر در كیفیت و كمیت چربی‌های سرم اطلاق می‌شود كه ممكن است در اثر تغییر در متابولیسم لیپورپروتیین‌ها یا به علت اختلال سیستم‌ها و اندام‌های مختلف كه در میزان چربی‌های سرم مؤثرند ایجاد شود. افزایش چربی‌های خون همراه با اترواسكلروز عروق محیطی و كرونری هستند. بدین ترتیب، سطح كلسترول و تری‌گلیسرید (چربی‌های اشباع شده) اضافی خون با امراض كرونر قلب رابطه نزدیكی دارند.
استعمال دخانیات
هر اندازه تعداد سیگارهایی كه در یك روز مصرف می‌شود بیشتر و هر قدر مدت زمان سیگار كشیدن طولانی‌تر باشد، عوامل تهدیدكننده امراض كرونر قلب و سرطان ریه بیشتر است. در افراد معتاد به سیگار، امكان پیدایش نارسایی‌های قلبی 3 برابر افراد عادی است. كشیدن سیگار امكان ابتلا به بیماری عروق قلبی را تا 3 برابر افزایش می‌دهد.
افزایش فشار خون
هرگاه فشار سیستولیك از 160 میلیمتر جیوه و فشار دیاستولیك از 90 میلیمتر جیوه بیشتر باشد نشان‌دهنده پرفشار خونی است. فردی با فشار خون سیستولی بیش از 150 میلیمتر جیوه دارای دو برابر امراض تهدیدكننده كرونر قلب نسبت به فردی كه دارای فشار خون سیستولی كمتر از 120 میلیمتر جیوه است، می‌باشد.
سن
معمولاً هر قدر سن شما بیشتر باشد عوامل تهدیدكننده سكته قلبی در شما بیشتر است. برای مثال، بین سنین 25 تا 34، میزان تلفات ناشی از سكته قلبی 10 نفر در هر 100 هزار نفر مرد سفیدپوست، در سن 55 تا 64 این رقم به صد برابر افزایش یافته، یعنی نزدیك به 1000 نفر در 100 هزار نفر است. شاید به نظر برسد كه بروز عوارض قلبی در سنین پیری و كهنسالی است، در حالی كه آمار و ارقام حاكی از این است كه بروز اختلالات قلبی به طور متوسط در سنین 22 سالگی دیده شده و میزان آن حتی در كشورهای پیشرفته سال به سال رو به افزایش است.
چاقی
عوامل تهدیدكننده سكته قلبی با زیاد شدن نسبت چربی بدن افزایش پیدا می‌كند. شواهد پژوهشی نشان داده است افرادی كه 20 درصد وزن بدنشان و بیشتر، چربی داشتند 5/2 برابر بیشتر از افرادی با وزن متوسط یا كمتر از متوسط، دچار مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی و عروقی بودند. به خاطر داشته باشید كه شایع‌ترین علت چاقی، عدم تمرین‌های ورزشی است. شاید چاقی به تنهایی عامل اصلی نباشد اما وقتی با عدم كنترل رژیم غذایی همراه باشد كه اغلب چنین است، امكان دارد باعث بروز بیماری عروق قلبی شود.
جنسیت
از نقطه نظر علم پزشكی، حداقل تا سن 40 سالگی زنان نسبت به مردان كمتر دچار نارسایی قلب و عروق می‌شوند. بیماری‌های قلبی در میان زنان سنین باروری نادر است.
تحقیقات نشان داده كه وجود هورمون استروژن كه یك هورمون جنسی ظهور صفات زنانه است، سكته‌های قلبی و مرگ و میرهای ناگهانی را در زنان نسبت به مردان كاهش می‌دهد. بروز امراض كرونر قلب در مردان جوان بیشتر از زنان جوان است. برای مثال میزان مرگ و میر مردان سفیدپوست 35 تا 44 سال 6 برابر زنان سفیدپوست همسال آنها است.
اثرات ورزش
ورزش و تحرك بدنی در تقویت قلب و جلوگیری از بیمار شدن آن اثرات زیادی دارد كه از جمله آنها می‌توان موراد زیر را برشمرد:
عروق خونی
1- رگ‌های فرعی و مویرگ‌هایی كه خون را به بافت‌های قلب می‌رسانند تقویت می‌شوند. در حال حاضر مطالعاتی كه مستقیماً تأییدكننده تأثیر تمرین‌های ورزشی بر افزایش عروقی شدن جانبی قلب باشد، چندان زیاد نیست. در واقع اغلب این تحقیقات به طور غیر مستقیم بر عروقی شدن جانبی قلب توسط تمرین صحه می‌گذارند. البته در مطالعه‌ای روی انسان نشان داده شده كه در دو نفر از 6 نفر مریض كرونر قلب عروقی شدن جانبی صورت گرفته است. گسترش گردش خون در عروق عضله قلب به این معنی است كه هر تار این عضله به وسیله تعداد بیشتری مویرگ خونی تغذیه می‌شود و اگر یكی از مویرگ‌ها مسدود شد، تار عضلانی قلب مبتلا به نارسایی اكسیژن و مواد غذایی نخواهد شد.
2- هیچ تحقیقی تاكنون، افزایش اندازه عروق در انسان را نشان نداده است. هرچند مطالعات نمونه‌برداری روی كلارنس دمار قهرمان معروف دوی ماراتن نشان داد كه اندازه شریان‌های كرونر نام برده دو تا سه برابر اندازه معمولی بوده است. از آنجایی كه این ورزشكار به طور منظم تا سن 69 سالگی در مسابقات ماراتن شركت داشته است، می‌توان چنین استناد كرد كه حجیم بودن عروق كرونر مربوط به تمرین‌های منظم ورزشی نامبرده است. این واقعیت كه توارث نیز ممكن است در این موضوع تأثیر داشته باشد را نباید از نظر دور داشت. بحث در رابطه فعالیت بدنی با بیماری عروق قلبی بیشتر روی فعالیت‌هایی تاكید دارد كه دراز مدت و منظم انجام شوند.
تنظیم برای تبیان: رضا سیگاری
