حضرت آیت الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری
سال 1267 هـ .ق در روستای «مهرجرد» یزد در خانه مردی پاکدل و پرهیزکار به نام «محمد جعفر» کودکی پا به عرصه حیات گذاشت و عبدالکریم نام گرفت. در آن روزگار که بایستی پای عبدالکریم به مکتب باز می شد در مهرجرد از مدرسه خبری نبود و کودکان به دنبال پدران خود رفته و بهار عمرشان را در مزارع سپری می کردند اما عبدالکریم که گویی سرنوشتی جز این داشت مورد لطف الهی قرار گرفت و خیلی زود وسیله درس و دانش اندوزیش فراهم شد.
روزی یکی از بستگانش به نام محمد جعفر معروف به (میر ابوجعفر) که خود عالم و در کسوت روحانیت بود به مهرجرد آمد و در دیدارنخست آثار استعداد و پرتو نبوغ خارق العاده را درسیمای این کودک مشاهده کرد و بدین دلیل مسئولیت تحصیل عبدالکریم را عهده دار شد و در همین سفر با رضایت پدر و مادرش ، او را به اردکان برد و به مکتب سپرد. هنوز بیش از 18بهار از عمر عبدالکریم سپری نگردیده بود که شوق دیدار عتبات در دل وی جوشیدن گرفت و راهی سرزمین عراق شد.
عبدالکریم ابتدا چند سالی در حوزه علمیه کربلا در محضر آیت الله فاضل اردکانی بود و پس از آن با راهنمایی استادش به حوزه علمیه سامرّا و به محضر میرزای بزرگ شیرازی شتافت. وی در سالهایی که در حوزه علمیه سامرّا حضور داشت از خرمن دانش فقهای بزرگی چون آیت الله سید محمد فشارکی، آیت الله محمد تقی شیرازی و آیت الله شیخ فضل الله نوری، که هریک از ستاره های درخشان آسمان فقاهت به شمار می رفتند، خوشه علم و معنویت چید.
بارگاه مقدس حسینی نیز آرام و خالی از درس و بحث علمی، روزگار خود را تنها با زمزمه شیفتگان اهل بیت و زائران مشتاق ضریح امام حسین (ع) می گذراند. وی به موجب همین اوضاع تأسف بار حوزه علمیه، این شهر را انتخاب کرد و اینجا بود که او لقب حائری را برای خود برگزید با حضور اندک مدّت خود در حوزه علمیه کربلا، غبار عزلت و فراموشی را از چهره این شهر زدود و بارگاه امام حسین (ع) نیز با طنین افکندن بحثهای علمی دانش پژوهان در آن، جلوه ای دیگر گرفت. آیت الله حائری در این مدّت دو درس عمده خارج اصول و فقه تدریس می کرد و باقی اوقاتش را در اختیار طلاب علوم دینی قرار داد.
آیت‌الله حائری در 1331 ق از طرف حاج سیداسماعیل عراقی فرزند حاج محسن عراقی و دیگر علمای شهر اراك به حوزه علمیه اراك دعوت شد. ایشان در جواب دعوت‌نامه، برای شیخ محمد قاضی نوشت: در صورتی به اراك خواهم آمد كه، زندگی روحانیون به هیچ وجه بستگی به آقازاده‌های حاج آقا محسن عراقی نداشته باشد، حوزه قبلی اراك مورد رضایتم نبود.
با رسیدن جواب آیت‌الله حائری به حوزه علمیه اراك، سیداسماعیل عراقی از طرف حوزه علمیه اراك به عتبات رفته، با اعلام قبولی شرط آیت‌الله از ایشان حضوراً دعوت به اراك نمود و خود در كربلا ماند تا آیت‌الله حائری را در سال 1332 به اراك آورد.
با ورود آیت‌الله حائری به اراك، علما از شهرهای مختلف به اراك روی آوردند؛ و سه مدرسه، آقا ضیاء، سپهدار و حاج ابراهیم، اراك پررونق گردید. آیت‌الله حائری در مدرسه آقا ضیاء، خارج فقه و اصول را شروع نمودند و در همانجا نماز جماعت اقامه می‌نمودند. هنگامی كه طلاب درسش زیاد شدند و كلاس گنجایش جمعیت را نداشت، محل درس را به مدرسه سپهدار انتقال دادند.
مدتی بعد به زیارت امام رضا(ع) مشرف شدند. در ایاب و ذهاب، چند روزی در قم توقف نمودند. ضمن زیارت حضرت معصومه(س)، مدرسه فیضیه و دارالشفا را از نزدیك دیدند كه آن مدرسه پرشور و رونق علمای سلف، تبدیل به مخروبه و محل اسكان گدایان و دیوانگان و انبار مغازه‌داران شده بود. بعد از آن مكرر به اطرافیان می‌فرمودند: چه می‌شد اگر حوزه علمیه قم سر و سامانی می‌‌گرفت.
در این اقامت كوتاه، علمای قم از وجودش بهره‌مند شدند و متوجه لزوم مجتهد قوی بنیان در كنارشان گردیدند.
بعد از بازگشت از سفر مشهد، نامه آیت‌الله سیدمحمدتقی شیرازی (شیرازی دوم) كه حاكی از ضرورت وجود آیت‌الله حائری در عتبات بود را دریافت نمود. در جواب نوشتند: شما به ایران بیایید تا با تشكیل حوزه در سیر سریع ایران به سوی تباهی وقفه‌ای ایجاد كنیم ولی میرزا شیرازی با عذر كهولت سن نپذیرفتند. حوزه علمیه اراك رونق خوبی گرفته بود. علمای بزرگی چون آیت‌الله شیخ محمد سلطان‌العلما، آیت‌الله آقا نورالدین عراقی، آیت‌الله میرزا علیخان، آیت‌الله حاج آقا مصطفی فرید محسنی و... در این حوزه كرسی تدریس داشتند.
تأسیس حوزه علمیه قم چیزی بود که زمزمه آن قرنها پیش از حوزه علمیه نجف شروع شده بود و ریشه در روایات امامان معصوم (ع) داشت، امام صادق (ع) در قرن دوم هجری قمری به یاران خود درباره قم و مرکزیّت این شهر برای دانش اسلامی چنین فرموده بود:
زود باشد که کوفه روزگاری از مؤمنان خالی گردد و دانش در آن ناپدید شود .... و به شهری که آن را « قم » گویند ظاهر شود و معدن اهل علم و فضل شود.
اوایل بهار 1301 شمسی،پس از دو ماه اقامت آیت الله حائری در شهر قم ، در منزل آیت الله "پایین شهری"، جلسه ای از طرف علما، بازاریان و کسبه تهران تشکیل شد که بزرگانی از فقهای قم همچون آیت الله بافقی ، آیت الله کبیر و آیت الله فیض در آن شرکت داشتند.در این جلسه، گفت وگو درباره حوزه علمیه قم ساعتها به درازا کشید و سرانجام نظر نهایی به آیت الله حائری محول شد.
آیت الله حائری ابتدا بر این عقیده بود که بزرگان قم خود این کار را انجام دهند و از عهده این امر خطیر نیز برخواهندآمد اما چون اصرار بی حد علما را مشاهده کرد تکلیف را بر عهده خود ثابت دید و این نکته را بیان فرمود که استخاره خواهیم کرد آیا صلاح است در قم ماندن و به فضلا و محصلین حوزه اراک که انتظار بازگشت مرا دارند بنویسم که به قم بیایند یا نه ؟
وی صبح روز بعد،پس از آنکه نماز صبح را به پایان رساند درحرم حضرت معصومه (ع) به دعا و نیایش ایستاد و به قرآن روی آورد و خود را به مشیت الهی سپرد که آیه ای زیبا و مناسب حالش "... و اء تونی باهلکم اجمعین " خط مشی آینده او را ترسیم نمود و ایشان را مصمم ساخت تا حوزه علمیه قم را سامان دهد و شاگردان خود را از اراک به این شهر فرا خواند.
با اقامت آیت الله حائری در قم بنیان حوزه علمیه قم نیز نهاده شد و با گامهای بزرگی که ایشان برداشت این حوزه بتدریج رشد کرد و در ردیف بزرگترین حوزه های علمیه جهان تشیع درآمد.
آیت الله حائری یزدی (ره ) سرانجام در هفدهم ذیقعده سال 1355 هجری شمسی مصادف با دهم بهمن ماه1315 ه.ش جهان تشیع را در غم و اندوه خود گذاشت و به جوار رحمت حق شتافت و در کنار مرقد کریمه اهل بیت حضرت معصومه (س ) به خاک سپرده شد.
تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علمیه
