بدون طحال می توان زندگی کرد؟
طحال یك عضو داخل شكمی است كه در سمت چپ قسمت فوقانی شكم، در كنار معده و بالای كلیه چپ قرار گرفته است. طحال كاملا توسط دنده تحتانی قفسه‌سینه محافظت می‌شود و در حالت طبیعی، نمی‌توان آن را از طریق جدار شكم لمس كرد.
وزن طحال، در بزرگسالان 75 تا 150 گرم است و در هر دقیقه، حدودا 300 میلی‌لیترخون از آن عبور می‌كند. بنابراین یك بافت كاملا پرخون محسوب می‌شود.
طحال در دوران‌های مختلف زندگی وظایف كاملا متفاوتی را بر عهده می‌گیرد: در دوران جنینی و در ماه‌های پنجم تا هشتم بارداری، به عنوان یك مركز خون‌ساز عمل می‌كند و گلبول‌های سفید و قرمز خون را می‌سازد. پس از تولد، مغز استخوان به عنوان مرکز خونسازی عمل می کند و این فعالیت طحال خاموش می‌شود. در عین حال، قابلیت تبدیل به بافت‌های خون‌ساز همواره در طحال باقی می‌ماند و در برخی بیماری‌ها كه مغز استخوان دیگر نمی تواند سلول‌های خونی را بسازد، سلول‌های طحال مجددا شروع به فعالیت خونسازی می‌كنند.
ولی این فعالیت، معمولا فاقد ارزش بالینی است و تنها موجب بزرگ شدن بیش از حد طحال و بروز عوارض ناشی از آن می‌شود.
وظایف طحال چیست؟
پس از تولد و در سنین كودكی، طحال، منبع عمده و محل استقرار سلول‌های لنفوسیت B (یک نوع گلبول سفید) محسوب می‌شود و نقش مهمی را در پاسخ‌های ایمنی بدن ایفا می‌كند. لنفوسیت‌های B كه در طحال استقرار یافته‌اند، در پاسخ به میكروب‌ها و عوامل خارجی، شروع به ترشح پادتن یا آنتی بادی می‌كنند. سلول‌های ماكروفاژی كه در طحال استقرار یافته‌اند، خون را از سلول‌های غیر طبیعی پاک می کنند.
گلبول‌های قرمزی که دارای اشكال غیر طبیعی هستند، یا آنهایی كه بیش از اندازه پیر شده‌اند و همچنین پلاكت‌های غیر طبیعی، توسط طحال از گردش خون برداشته می‌شوند. هر روز، 20 میلی‌لیتر گلبول قرمز فرسوده توسط طحال جمع‌آوری و از گردش خون خارج می‌شوند.
به طور طبیعی، یك سوم از كل پلاكت‌های بدن، در طحال ذخیره شده‌اند که در موارد لزوم، می‌توانند به گردش خون وارد شوند.
بودن یا نبودن طحال چه فرقی می‌کند؟
با وجود اعمالی كه طحال انجام می دهد باید گفت که فعالیت‌های این عضو در افراد بالغ، توسط اعضای دیگر، نظیر كبد و مغز استخوان هم قابل انجام است، بنابراین برداشتن طحال در بزرگسالان، معمولا عارضه عمده‌ای ایجاد نمی‌كند.
در كودكان، با توجه به نقش طحال در ایجاد پاسخ‌های ایمنی، برداشتن طحال باید با دقت بیشتری صورت گیرد، زیرا حذف این عضو در سنین کودکی، با کاهش توانایی ساخت آنتی‌بادی در بدن، موجب استعداد ابتلا به برخی عفونت‌های خاص می‌شود.
طحال چگونه آسیب می بیند؟
طحال، كاملا در مجاورت دنده‌های نهم تا دوازدهم قرار گرفته است. آسیب طحال و پارگی آن، یك مشكل شایع در تصادفات و ضرباتی است كه به سمت چپ شكم و قفسه‌سینه وارد می‌شود.
مهم‌ترین خطری كه در این موارد بیمار را تهدید می‌كند، خون‌ریزی شدید از بافت پرخون طحال به داخل شكم است، بدون اینكه خون‌ریزی در سطح بدن دیده شود.
تشخیص خون‌ریزی داخلی، در این موارد از اهمیت فوق‌العاده زیادی برخوردار است، زیرا در بسیاری از موارد، برای كنترل آن نیاز به اعمال جراحی وجود دارد. در صورت پارگی طحال، گاهی نیاز به برداشتن كامل این عضو پیش می‌آید.
در برخی بیماری‌ها، برداشتن طحال یا اسپلنكتومی، یكی از پایه‌های درمانی محسوب می‌شود. این بیماری‌ها یا مستقیما در نتیجه عملكرد غیر طبیعی طحال به وجود می آیند و یا كاركردهای طحال موجب تشدید یا استمرار آنها می‌شود.
مواقعی که طحال برداشته می‌شود
گاهی طحال، عملكرد پاكسازی خون را بیش از حد لازم انجام می‌دهد و نه تنها سلول‌های معیوب و فرسوده را از گردش خون خارج می‌كند، بلكه بسیاری از سلول‌های سالم را نیز از بین می‌برد. این حالت كه "هیپراسپلنیسم" نامیده می‌شود، با برداشتن طحال، بهبود می یابد.
در بیماری‌های همولیتیك، كه نوعی كم‌خونی ناشی از متلاشی شدن زودهنگام گلبول‌های قرمز خون است، گاهی برداشتن طحال، به كاهش كم‌خونی كمك می‌كند.
برداشتن طحال در موارد پیشرفته تالاسمی، كم‌خونی داسی‌شكل و كم‌خونی‌های همولتیك خودایمنی، به بهبود بیماری كمك می‌كند.
افرادی كه به هر علت، طحال‌شان برداشته شده است، باید واكسن ضد برخی میكروب‌های خاص را دریافت كنند، زیرا حتی در بزرگسالان نیز كاركردهای طحال نباید كاملا بی‌اهمیت تلقی شود و نقش طحال در دستگاه ایمنی بدن را باید همیشه در نظر داشت.
آنتی‌بادی‌هایی كه در طحال ترشح می‌شوند، به خصوص علیه باكتری‌هایی كه دارای كپسول هستند، موثرند و بیمارانی كه طحال شان برداشته شده است، مستعد ابتلا به عفونت باكتری‌هایی نظیر پنوموكوك و هموفیلی هستند.
واكسیناسیون مناسب و رعایت اصول پیشگیری، احتمال وقوع این عفونت را به میزان قابل‌توجهی كاهش می‌دهد.
بیماری‌های طحال
- اسپلنومگالی: بزرگ شدن بیش از حد طحال
- هایپراسپلنیسم: فعالیت بیش از حد طحال
- آسپلنیسم: نبودن طحال یا فقدان کارکرد آن
دکتر هومن خلیقی
هفته نامه سلامت
*مطلب مرتبط:
