برای دخترا و پسرای خیالاتی

بررسی نقش خیالبافی در نوجوانی

در هر دوره از زندگی انسان، خیالبافی وجود دارد اما در دوره نوجوانی شدت آن بیشتر از سایر دوره های زندگی می باشد. نوجوانان از تخیل به عنوان یکی از مکانیسم های دفاعی استفاده می کنند زیرا خیالبافی در این دوره برای آنها شیرین است.

ابن سینا رویا و تخیل را ناشی از قوه مخیله می داند و قوه مخیله را دارای گستره های عظیم و نامحدودی می داند که می تواند اشیا را بزرگتر یا کوچکتر از واقعیتش تصور نماید یا آنچه را که وجود خارجی ندارد تصور کند و اشیای مختلف را در آن واحد تصور کرده و فعالیت کند.

از نظر برخی روانشناسان کشورمان(دکتر گنجی)، چون افراد نمی توانند با واقعیت سازگاری مناسب داشته باشند به خواب و خیال روی می آورند و این رفتارها زمانی بروز می کند که نیازهای فرد به شیوه مستقیم و به موقع ارضا نشده باشد. به طور کلی تخیل به عنوان فعالیت ذهنی فرآوری است که در برابر برگردان، بازفرآوری آن و تکرار اطلاعات به دست آمده، فعال است.

علل خیالبافی

خیالبافی یا تخیل ممکن است مربوط به عوامل مختلفی باشد که فرد مجبور می شود از مکانیسم دفاعی استفاده کند و یا آن قدر حاد شده باشد که به صورت یک بیماری درآمده باشد. این عوامل عبارتند از:

- ناکامی: ناکامی یعنی اینکه فرد از ارضای یک نیاز منطقی خود بی نصیب و محروم شده باشد و یا در برآوره شدن نیازهای خود فریب خورده باشد. ناکامی ممکن است محصول و نتیجه چیزی یا نتیجه برخورد با یک مانع در راه برآوردن نیازها باشد.

واکنش هایی که افراد در برابر ناکامی از خود نشان می دهند، بسیار متنوع و متفاوت است چرا که عوامل ناکام کننده و ناکام شونده شخصیت، دامنه بسیار گستره ای دارند. برخی از ناکامی ها و دل نگرانی ها عمق و شدت ندارند و نتیجه آن در شخصیت فرد رسوخ نمی کند، لذا خطر آنها جدی نیست. اما برخی دیگر ریشه های بسیار عمیقی دارند که فرد را مجبور می کنند به مکانیسم های دفاعی از نوع خیالبافی متوسل شوند.

- تعارض: تعارض به معنی مبارزه با تمایلات، علایق و موقعیت هایی است که فرد در معرض نیروهای متضاد، با قدرت های تقریبا برابر، قرارگیرد. تعارض حالتی است که به هنگام عدم توانایی در تصمیم گیری به ارگانیسم بروز می کند. به عبارت دیگر، تعارض هنگامی به وجود می آید که ارگانیسم بر سر دو راهی قرارداشته باشد. لذا برای رفع این خطر، افراد اغلب به مکانیسم های دفاعی متوسل می شود تا بلکه به کمک آن موجودیت خود را حفظ کنند. لذا، افراد در برخورد با شک ها، نگرانی ها و اضطراب ها به کمک مکانیسم دفاعی خود از قبیل خیال بافی، رویا و خواب و.. خود را مجددا با محیط سازگار می کنند.

- شخصیت فرد: در تکوین شخصیت دو عامل زیستی و اجتماعی موثر است. عوامل زیستی معمولا از همان ابتدا در فرد وجود دارد اما عوامل اجتماعی محصول محیط هستند. محیطی که فرد اولین سالهای زندگی خود را در آن گذرانیده است؛ خانواده، مدرسه، اشخاصی که با او ارتباط داشته اند، موفقیتها و شکستهای والدین در دوران کودکی، همه در شخصیت فرد متاثر است و می تواند افراد را خیال پرداز کند.

استفاده مثبت از خیالبافی

چنانچه خیالبافی از حد متعارفش در نوجوانی و جوانی تجاوز نکند نکات مثبتی را به همراه دارد. این نکات مثبت عبارتند از:

1- هنگامی که احساس کینه جویی در سر داریم به لحاظ روانی بهتر است که به کمک تخیل انتقام، از شدت ناراحتی خود بکاهیم. خیال انتقام مانند یک دریچه اطمینان، بخارهای احساسی تند را تخلیه کنند.

2- اگر از خیال پردازی به روش درست و آگاهانه استفاده کنیم، متوجه این موضوع می شویم که از زندگی خود چه می خواهیم. از خیال می توان مانند یک ابزار تعیین کننده هدف استفاده کرد.

3- اگر نتوانیم بین خیال و واقعیت تفاوت قایل شویم، در چنین حالتی بر ما آسیب وارد می شود. استفاده از خیال به عنوان یک عامل انگیزش بخش می تواند به ما کمک کند، به شرط اینکه در فکر فریب دادن و گول زدن خود نباشیم.

4- در مواقعی که از اشخاص تحسین می کنیم،به آن معنی است که آنها را قبول کرده ایم و برای خود الگو قرار داده ایم چنین وضعیتی عادت به احساس منفی داشتن را از انسان دور می کند.

5- خواب و رویا یک شکل از خیالبافی است که به نظر روانکاوان، رویا نگهبان خواب است. به این معنی که وقتی در خواب به آرزوهای سرکوب شده خود می رسیم به راحتی می خوابیم، رویا یکی از مهمترین ابزارهایی است که روانکاوان برای شناخت و درمان بیماران خود از آن بهره می گیرند.

منابع

اکبری، ابوالقاسم.مشکلات نوجوانی و جوانی. انتشارات رشد و توسعه.1387.

الهی،اصغر- میلانی، پروانه.روانشناسی تخیل. انتشارات گوتنبرگ.1371.

بنی جمالی، شکوه- احدی، حسن. علم النفس از دیدگاه دانشمندان اسلامی. انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی. 1380.

گنجی،حمزه. روانشناسی عمومی. انتشارات ساوالان.1380.

مریم عطاریان- بخش خانواده و زندگی

مقالات مرتبط:

من کیستم؟

این نکته از بلوغ بدان و بس

وقتی فرزندتان مثل شما فکر نمی کند